Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

[p. 18]

Visser-Neerlandiaprijs
Paul Beugels
Voorzitter Comité Buitenlands Cultureel Beleid
Een Culturele Unie als krachtcentrale van Nederland en Vlaanderen in de Europese Unie

Volgens de meest ‘geprijsde’ en geprezen schrijver van het Nederlandse taalgebied, de onlangs naar zijn hemel opgestegen Harry Mulisch, hebben wij nog zestig jaar te gaan vóór het Nederlands onze tweede taal is. Bij de uitreiking van de Prijs der Nederlandse Letteren door Koning Albert II op 23 november 1995 in het kasteel in Laken hield hij in zijn dankrede Het pleit is beslecht zijn taalminnende gehoor voor: ‘Over vijfenzeventig jaar zal het Nederlands - toch al broos door herhaalde spellingswijzigingen - de tweede taal van de Nederlanders en Vlamingen zijn, zoals het Fries nu is voor de Friezen.’ Er werd gegniffeld, net als bij soortgelijke voorspellingen van Willem Frederik Hermans en Jeroen Brouwers. Toch moet de ernst ervan onder ogen worden gezien.

Het Nederlands is door de Taalunie weliswaar verheven tot wereldtaal, maar dat is geen garantie voor een ongelimiteerde houdbaarheidsdatum. Dat geldt eveneens voor de vruchtbodem van taal: cultuur. Taal en cultuur zijn naar hun aard steeds onderhevig aan schommelingen in de tijd, de samenleving en de politiek. Ten goede en ten kwade. In een tijdperk van economische neergang, politiek populisme en maatschappelijke verhuftering moeten wij extra waakzaam zijn voor de intrinsieke waarden die taal en cultuur in zich dragen.

Cultuurpessimisme is daarbij een slechte raadgever, het draagt slechts bij aan de kwetsbaarheid van taal en cultuur. Wij moeten vooral putten uit hun innerlijke kracht, hun universele waarden, hun nationale en internationale belangen, hun betekenis voor een humane samenleving, hun verankering in de beschaving, hun aandeel in de fundamentele verscheidenheid van de Europese Unie als waardegemeenschap.

Nederland en Vlaanderen met hun gemeenschappelijke taal, gedeelde cultuur en onderscheiden identiteit hebben, naast hun primaire zorg voor hun eigen verdeelde huis, hier een gezamenlijke missie, zeker als het gaat om het opkomen voor de belangen van taal en cultuur in het Europees integratieproces. Nut en noodzaak ervan kunnen nog zo vanzelfsprekend zijn, ze zijn onvoldoende doorgedrongen in de breinen van achtereenvolgende regeringen - de Nederlandse voorop.

Er lijkt zelfs sprake van een verlaging van het ambitieniveau. Zo promoveerde de Vlaamse regering in 2005 Nederland nog tot prioritaire partner, met name in Europa. Er werd met veel fanfare een Strategienota Nederland gepresenteerd met scherpe analyses, serieuze voornemens en interessante voorstellen. Maar de geadresseerden in Den Haag waren kennelijk

Paul Beugels spreekt een dankwoord uit bij de uitreiking van de Visser-Neerlandiaprijs.

zo met stomheid geslagen dat zij er, althans publiekelijk, nimmer een fatsoenlijk politiek antwoord op hebben gegeven. De gedroomde strategische alliantie is uiteindelijk een stille papieren dood gestorven. Zonder enig rouwbeklag.

Het Comité Buitenlands Cultureel Beleid, opgericht in 1990, is een onafhankelijke denktank van achttien Nederlandse en Vlaamse deskundigen met als doel een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling en vormgeving van een Nederlands-Vlaams cultuurbeleid gericht op de Europese Unie.

[p. 19]

Geen wonder dat de huidige Vlaamse regering in haar nota Buitenlands Beleid 2009-2014, met het stempel van minister-president Kris Peeters, de woorden prioritaire partner en strategische alliantie wijselijk achterwege laat. Slechts in de paragrafen Grensoverschrijdende samenwerking en Internationale culturele samenwerking wordt de samenwerking met Nederland in enkele tamelijk vrijblijvende zinnen afgedaan. Daarmee neemt Vlaanderen, dat de laatste jaren al enige malen is geschoffeerd door schaamteloos gestuntel met verdragen, contracten en afspraken (recentelijk weer en nog steeds rond de Hedwigepolder), duidelijk afstand van Nederland. Terecht. Op het Haagse Binnenhof haalt men de schouders op. Nauwelijks interesse, weinig stijl. Vlaanderen is geen prioriteit. En ach, cultuur is daar onder het rechts-liberale bewind tot doelwit gemaakt van een banale beeldenstorm in, wat men noemt, de linkse kerk.

Het is tegen die achtergrond dat het Comité Buitenlands Cultureel Beleid, als een soort luis in de pels, de regeringen van beide landen al twintig jaar bestookt met ongevraagde adviezen, studies, manifesten en voorstellen. Ze zijn doorgaans met welwillendheid ontvangen, maar in de praktijk zonder tastbaar vervolg gebleven. Ook het manifest Buren als Culturele Bondgenoten, waarmee het Comité in 2007 de lauweren verwierf van de ANV-Visser-Neerlandiacultuurprijs, heeft de politiek verantwoordelijken in Den Haag en Brussel niet kunnen beroeren. Alleen enkele geëngageerde maar eenzame parlementariërs op het Haagse Binnenhof ontleenden er hun onrijpe gedachte aan voor een Culturele Unie Nederland-Vlaanderen. Een hoopgevend signaal. De motie waarin ze haar bepleitten, haalde zelfs een meerderheid in de Tweede Kamer, maar werd ter plekke prompt uit de lucht geschoten door de toen heersende bewindslieden. En in de huidige Tweede Kamer zijn geen van de ondertekenaren van de motie teruggekeerd; de pleitbezorgers zijn achter de politieke coulissen verdwenen. Hun voorstel is, evenals drie eerdere pogingen in de jaren 80 en 90, bijgezet op de begraafplaats van te vroeg gestorven ideeën. De vooruitzichten van een Culturele Unie zijn, althans op het politieke toernooiveld in Den Haag, verder weg dan ooit. Naar mijn waarneming ook in Vlaanderen.

Desondanks, neen, juist daarom blijft het Comité Buitenlands Cultureel Beleid onverkort ijveren voor die Culturele Unie. De overwegingen en argumenten ervoor zijn door de politieke weerstand niet verbleekt, ze staan nog steeds overeind. Ze vormen de meerwaarde ten opzichte van de huidige staat van de culturele samenwerking. Ze zullen verder moeten worden verdiept en aangescherpt om te overtuigen.

Het Comité heeft daarom een werkgroep uit zijn midden gevormd die het komende jaar een ontwerp van een Culturele Unie zal maken. De werkgroep is begonnen met het in kaart brengen van de meerwaarde, want alleen daarin kan een toekomstige unie haar grond vinden. Het gaat om het wegnemen van praktische belemmeringen, het dichten van breuklijnen, het opheffen van versnippering, het stroomlijnen van de organisatie, het bundelen van geldstromen, het herijken van beleid en praktijk, en dat alles met het oog op een nieuwe strategie en een nieuw concept van de samenwerking in het domein van taal en cultuur in de volle breedte, langs de weg van geleidelijkheid uitmondend in een dynamische en doelgerichte Unie. Om het energiek uit te drukken: een krachtcentrale van Nederland en Vlaanderen in de culturele ruimte die Europese Unie heet.

Paul Beugels en Paul Van Grembergen trekken de agenda's om een afspraak te maken. Er ligt een belangrijke taak voor organisaties in het middenveld die de culturele samenwerking tussen Nederland en Vlaanderen willen bevorderen.

Voor zijn idee van een Culturele Unie zal het Comité de komende tijd medestanders trachten te vinden in het helaas miskende en onnodig verdeelde middenveld. Daartoe worden verkennende gesprekken gevoerd, in eerste aanleg met gelijkgezinde partners die ook steun hebben geboden aan het manifest Buren als culturele bondgenoten, het ANV, de Orde van den Prince e.a. Zo kan een draagvlak worden ontwikkeld voor een gefundeerd en realistisch plan dat de weg naar een Culturele Unie plaveit.

Het is tijd. Want van de vijfenzeventig jaar die Mulisch onze taal nog heeft gegeven, zijn er ongemerkt al vijftien verstreken.