Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

Nieuwspraak
Marc De Coster

Afserveren

Dit aan het Duitse abservieren ontleende neologisme en eufemisme betekent tegenwoordig: ‘ontslaan, afwijzen’. Zowel in het Duits als het Nederlands betekende abservieren/afserveren oorspronkelijk ‘de tafel afruimen’. In de nieuwe betekenis kan het zowel op zaken als op personen slaan. Zo kan een bepaald plan voorlopig afgeserveerd worden. Youp van 't Hek schreef ooit in NRC Handelsblad: ‘Zelf schrijf ik wekelijks in de VARA-gids en in datzelfde blaadje word ik regelmatig afgeserveerd door Herman Brusselmans en Theo van Gogh.’

De term afserveren ontstond wellicht in sportkringen, waar het ‘een pijnlijke nederlaag bezorgen’ betekende. Zo kon je bijvoorbeeld horen dat PSV werd afgeserveerd. Tegenwoordig wordt het woord veel ruimer gebruikt. Afserveren kan nu ook slaan op het afvoeren van een dronkaard. In het zakenleven wordt de term dan weer gebruikt m.b.t. iemand die mislukt is.

Wil de laatste het licht uitdoen?

Het bovengenoemde zinnetje wordt wel eens schertsend gebruikt m.b.t. de laatste vertegenwoordiger van een bepaalde ideologie of bedrijfstak die het voor gezien houdt. Op 9 april 1992, op de dag van de Britse algemene verkiezingen, kopte de schandaalkrant The Sun naast het hoofd van Labourleider Neil Kinnock: ‘If Kinnock wins today will the last person in Britain please turn out the lights.’ In de jaren zestig van de vorige eeuw viel de leuze al te lezen als opschrift aan de Oost-Duitse kant van de Berlijnse muur. Wellicht ontstond de kreet dus als een graffitigrap. Volgens een bepaalde bron hing er omstreeks 1967 op het Israëlische vliegveld van Lydda (Lod, tegenwoordig Ben Gurion Airport bij Tel Aviv), in de periode dat de situatie in Israël deplorabel was (ten tijde van de regering Levi Esjkol), een notitie op: ‘Will the last [one] to leave kindly turn out the light?’ Een andere bron maakt melding van een ander vroeg (Amerikaans) voorbeeld. Begin jaren zeventig werden de Boeingfabrieken in de staat Washington door massale ontslagen getroffen. In en rond de stad Seattle had dat tot de ineenstorting van de huizenmarkt geleid. Veel gezinnen vertrokken toen naar betere oorden. Er kwam een ware hausse in opschriften en T-shirts: Will the last person leaving Seattle/this area/Boeing/the state of Washington please turn off the lights? De uitdrukking zou (in Amerika) ook regelmatig te vinden zijn in vernietigende film- en theaterkritieken (last person leaving the theatre). Bij ons zou Wim Kan de frase gebruikt hebben in zijn oudejaarsconference in het oliecrisisjaar 1973. Ook Fons Jansen zou in een van zijn vroege shows (De lachende Kerk?) over de leegloop van de r.-k. kerk gezegd hebben: ‘Wil de laatste broeder die uittreedt het licht uitdoen?’ Zekerheid hierover is er niet.