Naamkunde
Frans Debrabandere
Van Grembergen
De nieuwe voorzitter van het ANV heet Paul Van Grembergen. De familienaam komt ook voor in de spelling Van Gremberghen, Van Gremberge, Van Gremberghe. En aangezien een n voor een bilabiale b toch automatisch als m geassimileerd wordt - we zeggen bijvoorbeeld bij vlot spreken ombelangrijk en niet onbelangrijk - wordt de naam ook als Van Grenberghe gespeld. De naam komt in elk geval al in de 14e eeuw in West-Vlaanderen voor: 1382 Jan van Gremberghe, Moorsele; 1392 Michiel van Gremberghe, Kortrijk.
Daarnaast komt een heel goed daarop lijkende naam voor, nl. Van Grimbergen, Van Grimberghen, Van Grimberg(h)e. We treffen hem in 1197 aan: Gerardus de Grimbergis.
Een van-naam is altijd een herkomstnaam, d.w.z. dat op de voorzetselaanloop van een plaatsnaam volgt die de oorspronkelijke woonplaats is van de oudste naamdrager. Deze twee erg op elkaar lijkende familienamen wijzen op twee verschillende plaatsnamen. Grimbergen ligt in Vlaams-Brabant, meer bepaald in het intussen beruchte kiesdistrict Brussel-Halle-Vilvoorde. Oude vormen van de plaatsnaam zijn: 1106-1110 Gremberga, Grembergis, 1127 Grintberga, 1129 Grinbergis. Grembergen evenwel ligt in Oost-Vlaanderen en is sinds eind 1976 gefuseerd met de gemeente (stad) Dendermonde. De oudste naamvormen zijn: 1019-1030 Grendberga, 1183 Grendberga, 1213 Gremberga. Als we zien dat ook Grimbergen in de 12e eeuw nog Gremberga heette, dan weten we dat de Van Grimbergens en de Van Grembergens niet meteen zeker kunnen weten of hun verre voorvader ooit in Grimbergen of in Grembergen heeft gewoond. Alleen genealogisch onderzoek kan daar misschien helderheid in brengen.
Een andere familienaam die er erg goed op lijkt, is Grambergen. Die naam kan best een variant zijn van Grimbergen of Grembergen. Maar er is ook een plaatsnaam Grambergen in Nedersaksen (Duitsland).
Een naam die er al iets minder op lijkt, is
Van Grambe(e)ren. In 1670 vinden we in Waanrode (nu in Kortenaken, Vlaams-Brabant)
Gillis van Graemberen. Maar dat is allicht niet de oorspronkelijke naamvorm, want in datzelfde Waanrode komt in 1555
Jan van Graenbesen voor. De naamvariant is best te begrijpen. Een
beze, bees is de dialectische vorm voor bes en die heet in het Limburgs ook
beer, zoals in het Duits
Beere. De oorspronkelijke - al vernederlandste - vorm komt voor in Hoeilaart (Vlaams-Brabant) in 1403,
Daneels van Grambeys, of in de dichter bij de oorspronkelijke Romaanse vorm aanleunende
Daneels van Grembays. In die laatste vorm herkennen
Paul Van Grembergen, de nieuwe voorzitter van het Algemeen-Nederlands Verbond
we de plaatsnaam
Grambais in Nijvel (Waals-Brabant): 1209
Grantbais.
Wat betekent de plaatsnaam nu? Alle twee de namen Grimbergen, Grembergen gaan terug op Germaans granda-berga, d.i. ‘grindberg’ of ‘berg met grindzand’. Grambais is een geromaniseerde vorm van Germaans granda-baki, d.i. ‘grindbeek’.
Grind herkennen we ook in de plaatsnaam Griend, in Lelystad (Flevoland). De plaats is vernoemd naar een zandplaat in de Zuiderzee, de naam van het vroegere eiland Griend (1245 Grind, 1398 die Grint), tussen Harlingen en Terschelling. Het eiland verdween in de golven door de Sint-Luciavloed in 1287. De betekenis is eveneens ‘zandige oever, stuk grond met kiezel’.
Het woord grind komt ook in de ablautende vorm grand voor in het Nederduits met de betekenis ‘zand’. Oudnoors grandi betekende ‘zandbank’ en Zweeds grand is een ‘stofdeeltje, deeltje’. Het woord staat duidelijk in verband met Engels to grind ‘slijpen, verbrijzelen, vermalen’, dat al in het Oudengels voorkwam als grindan ‘wrijven, malen’. In het Gotisch betekent grinds ‘fijngewreven, verpletterd’. Het WNT vermeldt het werkwoord grinden, grenden pas in 1643: ‘gegrendet worden als 't graen tusschen de molesteenen gemalen’. Pas in de 19e eeuw komt het Nederlandse woord grind voor in de betekenis ‘wat gemalen is’ en dan ook ‘grof boekweitmeel’, verder het grind van tarwemeel, maar ook al voor ‘kiezels, kleine stenen’. Het woord is misschien verwant met grond.
Auteursrechtelijk beschermd