Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

[p. 8]

30 jaar Nederlandse Taalunie
Marianne van Scherpenzeel
De Nederlandse Taalunie bestaat 30 jaar (1)
Interview met Linde van den Bosch, algemeen secretaris

In de Nederlandse Taalunie voeren de Vlaamse en de Nederlandse overheid sinds 1980 gezamenlijk beleid op het gebied van de Nederlandse taal, het taalonderwijs en de letteren. De Taalunie viert dit jaar dus haar dertigjarig bestaan. Een geschikt moment om stil te staan bij de verwezenlijkingen en verworvenheden, maar evengoed een moment om vooruit te blikken en te informeren naar de doelstellingen en de plannen voor de toekomst. We spraken uitgebreid met Linde van den Bosch, algemeen secretaris sinds 2004, over het beleid van de Taalunie op haar verschillende werkterreinen. In dit eerste deel van het interview wordt vooral ingegaan op algemene zaken. In het tweede deel (dat gepubliceerd wordt in het volgende nummer) komen meer specifieke vragen aan de orde.

Mevrouw Van den Bosch, de Nederlandse Taalunie bestaat dertig jaar. Als u die periode overschouwt, wat ziet u dan als de belangrijkste realisaties van de Taalunie op haar verschillende werkterreinen?

Van den Bosch: ‘Er zijn heel wat resultaten te noemen. Belangrijk is dat we met die resultaten taalgebruikers willen ondersteunen. Ik noem er een paar. Bijvoorbeeld de taaladviesdienst van de Taalunie, te consulteren op Taaladvies.net. Mensen die met een taalvraag zitten, kunnen daar terecht voor een antwoord. Mochten ze dat antwoord niet op die site vinden, dan kunnen ze hun vraag voorleggen aan de taaladviseurs van de taaladviesdienst. In het eerste kwartaal van 2010 maakten zo'n 800.000 mensen gebruik van Taaladvies.net. En dat de Woordenlijst Nederlandse Taal (het “Groene Boekje”) sinds 2005 gratis te raadplegen is via het Taalunieversum, de website van de Taalunie, is ook niet aan de aandacht van de taalgebruikers ontsnapt. In 2009 werd Woordenlijst.org 3,8 miljoen maal bezocht door 1,3 miljoen verschillende bezoekers, die samen 11,7 miljoen pagina's bekeken.

Een heel ander voorbeeld. Veel mensen zijn geïnteresseerd in literatuurgeschiedenis. Op initiatief van de Taalunie is in 1997 het project de nieuwe Geschiedenis van de Nederlandse literatuur gestart. De Taalunie bracht een aantal letterkundigen uit Nederland en Vlaanderen bij elkaar om een breed en veelomvattend overzicht van de geschiedenis van de Nederlandse literatuur op te zetten. Het recentste overzicht, het handboek van de beroemde Knuvelder, dateerde immers al uit de jaren 50 van de vorige eeuw. Er zijn negen schrijvers aan de gang gegaan. Er zijn inmiddels vijf delen klaar en de laatste delen zijn in de maak.

Linde van den Bosch, algemeen secretaris van de Nederlandse Taalunie

Nog een mijlpaal is de Centrale voor Taal- en Spraaktechnologie, die de Taalunie in 2004 onderbracht bij het Instituut voor Nederlandse lexicologie in Leiden. Die Centrale beheert software en databanken die gebruikt kunnen worden in toepassingen met taal- en spraaktechnologie (TST). Zo is er onder meer een databank met gesproken Nederlands. Informatici en bedrijven gebruiken die om programma's te maken om computers in het Nederlands te laten spreken en luisteren. Resultaten van die techniek vind je bijvoorbeeld in navigatiesystemen voor de auto.

[p. 9]

Ondertekening van het Taalunieverdrag in 1980 met v.l.n.r. Til Gardeniers, Arie Pais, Durk van der Mei, Charles-Ferdinand Nothomb, Rika De Backer, Karel Poma

Waar we ook trots op mogen zijn, is de buitenlandse universitaire neerlandistiek. In de loop van de jaren hebben we een heel verfijnde systematiek ontwikkeld om vakgroepen Nederlands in het buitenland te ondersteunen. Dat zijn er ongeveer 175 in 40 verschillende landen, van China tot Mexico. Momenteel studeren er in het buitenland zo'n 15.000 studenten Nederlands op universitair niveau.

Zo kan ik nog wel een tijdje doorgaan. Voor het gemak verwijs ik graag naar onze website, het Taalunieversum. U zult dan zien hoe divers die resultaten zijn. Variërend van projecten als De Inktaap, gericht op leesbevordering onder jongeren, tot het Expertisecentrum Literair Vertalen, dat zich richt op de (verdere) professionalisering van literair vertalers. Variërend van de European Federation of National Institutions of Language (EFNIL), een netwerk van Europese taalbeleidsinstanties die vergelijkbaar zijn met de Taalunie en waartoe de Taalunie het initiatief nam, tot alle resultaten van onderzoek over het onderwijs van het Nederlands uit Nederland en Vlaanderen uit de afgelopen dertig jaar.’

Zijn de doelstellingen van de Taalunie in de loop der tijd erg veranderd - of gaat het meer om lichte verschuivingen? In welke mate bepaalt de algemeen secretaris, bijgestaan door het Algemeen Secretariaat, eigenlijk die doelstellingen en wat is de rol daarbij van het Comité van Ministers en de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren? Hebt u eigen, nieuwe accenten aangebracht in vergelijking met uw voorganger(s)?

Van den Bosch: ‘De doelstellingen van de Taalunie zijn in de loop der tijd wel enigszins geëvolueerd. Sprak het Taalunieverdrag nog van integratie binnen het taalgebied, in de uitwerking is veeleer sprake van samenwerking: wanneer is de som van het geheel meer dan de som van de afzonderlijke delen? Ook zijn de inzichten wel veranderd. Was aanvankelijk meer sprake van een enigszins defensieve houding - de taal moet als eenheid verdedigd worden - nu stellen we veel meer: binnen een eenheid is verscheidenheid ook een waarde. En waren we aanvankelijk sterk gericht op de taal zelf, geleidelijk kwam er steeds meer aandacht voor de taalgebruiker: hoe kunnen we taalgebruikers ondersteunen, faciliteren en eventuele drempels in het

[p. 10]

gebruik van de taal wegnemen? Bij voorkeur rekening houdend met wensen en behoeften van verschillende doelgroepen.

Het Comité van Ministers bepaalt uiteraard het beleid van de Nederlandse Taalunie. Het Algemeen Secretariaat bereidt het voor, adviseert en voert uit. De Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren is binnen de kaders van de Taalunie het officiële adviesorgaan. Daarnaast is er dan nog de Interparlementaire Commissie, die op het beleid toeziet.

Wat ik persoonlijk wel belangrijk vond bij mijn aantreden, was het element van zichtbaarheid van de Taalunie. De Taalunie heeft lange tijd hoofdzakelijk achter de schermen gewerkt. De organisatie bood vooral een podium aan anderen, waardoor de eigen verdiensten ondergesneeuwd raakten. Met diverse acties hebben we in de afgelopen jaren meer voor het voetlicht gebracht wat de Taalunie doet, zowel voor specifieke doelgroepen als voor een breder publiek. Een voorbeeld van zo'n actie is de introductie van Taalpeil, een jaarlijkse krant vol feiten en cijfers over de Nederlandse taal, gericht op een breed publiek in Nederland, Vlaanderen en Suriname. Taalpeil wordt ieder najaar verspreid onder zo'n 350.000 mensen. Een ander voorbeeld is een uitgave specifiek bedoeld voor ambtenaren, Hopende u hiermede van dienst te zijn, een klein boekje met enkele nuttige taaladviezen. Meer dan 100.000 ambtenaren bleken het een nuttig kleinood te vinden.’

Ik wil nog even terugkomen op dat vroegere streven naar taaleenheid en taalintegratie en de praktijk van vandaag. In de taaladviezen op de website van de Taalunie wordt sterk de nadruk gelegd op taalvariatie. Heeft dat te maken met het centraal stellen van de taalgebruiker in het taalbeleid, waar u daarjuist al over sprak? Kunt u daar iets meer over zeggen?

Van den Bosch: ‘Variatie is een waarde op zich en passend in uiteenlopende contexten. Maar daarbij hanteert de Taalunie wel eenheid in verscheidenheid als een belangrijk uitgangspunt. Het feit dat de Taalunie de taalgebruiker centraal wil stellen in het beleid, heeft daar zeker mee te maken. Mensen moeten zich prettig voelen in hun taal en daarmee in alle situaties, onder alle omstandigheden goed uit de voeten kunnen. Eigenlijk betekent dat ook dat mensen zich van verschillende soorten Nederlands moeten kunnen bedienen; soms is sms-taal op z'n plaats, soms dialect, maar vaak ook Standaardnederlands.

De taal zelf is uiteraard een belangrijk terrein van aandacht voor de Taalunie, maar behalve voor spelling worden niet centraal normen bepaald en opgelegd. Dat neemt niet weg dat de Taalunie het systematisch beschrijven van het Standaardnederlands wel degelijk ondersteunt. Degelijke beschrijvingen van de grammatica en het lexicon zijn onder andere heel belangrijk voor het onderwijs en vormen ook de basis van onze taaladviezen.’

Ter gelegenheid van het dertigjarige bestaan houdt de NTU in Brugge een topberaad met vertegenwoordigers van alle landen waar het Nederlands belangrijk is. Het motto is Nederlands, wereldtaal. Suriname ‘speelt mee’ in de Taalunie sinds 2004 en de Taalunie heeft een ‘bijzondere taalrelatie’ met Indonesië en Zuid-Afrika. Mijn volgende vragen sluiten daarbij aan. Welke inbreng heeft Suriname? Kunnen nog andere landen/gebiedsdelen zich bij de Taalunie aansluiten - ik denk aan de Nederlandse Antillen, Aruba, Zuid-Afrika, (Namibië)? Wat doet de Taalunie voor de positie van het Nederlands in de wereld (politiek, cultureel, sociaal)?

Van den Bosch: ‘Het Nederlands is een officiële taal op diverse plaatsen in de wereld. Met meer dan 22 miljoen sprekers is het Nederlands de 8e taal in de Europese Unie en zo ongeveer de 35e wereldwijd. In 40 landen in de wereld, aan zo'n 180 afdelingen van universiteiten, studeren ongeveer 15.000 jonge mensen Nederlands. Op het internet staat het Nederlands in de top 10 van meest gebruikte talen. Op het terrein van taal- en spraaktechnologie nemen Nederland en Vlaanderen met het Nederlands wereldwijd een koppositie in. Nederlandstalige literatuur is naar alle uithoeken van de wereld vertaald. We vinden van oorsprong Nederlandse woorden terug in zo'n 130 talen. Met andere woorden, we mogen best stellen dat het Nederlands een wereldtaal is.

Bij het topberaad op 20 november in Brugge zijn onder het motto Nederlands, wereldtaal vertegenwoordigers van Nederland, Vlaanderen, Suriname, Aruba, de Nederlandse Antillen en Zuid-Afrika aanwezig. Landen waarin het Nederlands of het Afrikaans een officiële status hebben. Suriname is geassocieerd lid van de Taalunie, met de Nederlandse Antillen ligt er een samenwerkingsovereenkomst en ook met Aruba wordt samengewerkt. Op dit moment oriënteren we ons op nauwere contacten met Zuid-Afrika, vanwege de verwantschap tussen het Nederlands en het Afrikaans.

De deelnemers aan het beraad bespreken hoe de landen samen kunnen werken aan de toekomst van het Nederlands. Een van de onderwerpen is het Nederlands in de digitale wereld. Het is bijvoorbeeld belangrijk dat het Nederlands daar een bruikbare taal is en blijft, zodat Nederlandstaligen volop kunnen deelnemen aan het digitale verkeer. Het zou jammer zijn indien de landen zich daarvoor apart zouden inspannen. Belangrijk aan de samenwerking tussen Nederland, Vlaanderen, Suriname, Aruba en de Nederlandse Taalunie binnen de kaders van de Taalunie is dat we op die manier daadwerkelijk het hele taalgebied bestrijken. Dat we kennis en ervaring kunnen uitwisselen, dat we krachten kunnen bundelen. Een land als Suriname brengt zeer specifieke kennis in, bijvoorbeeld op het terrein van het gebruik van het Nederlands in een meertalige context. In Suriname worden op een bevolking van ongeveer 500.000 mensen maar liefst zo'n 20 talen gesproken.

[p. 11]

De Nederlandse Taalunie is gevestigd op het Lange Voorhout 19 in Den Haag.

En andere partners... ja, ik noemde daarnet al EFNIL. De Taalunie is een van de initiatiefnemers geweest van de oprichting van EFNIL, de Europese Federatie van Nationale Instellingen voor Taal. Hierin werken organisaties à la de Taalunie samen. Dat is om meerdere redenen zinvol. Zo kan het taalbeleid van de diverse landen in die context vrij eenvoudig vergeleken worden. Dergelijke referentiegegevens kunnen heel behulpzaam zijn bij het formuleren of evalueren van het eigen beleid. Specifieke projecten waarin bijvoorbeeld vergelijking van terminologie of vertalen een belangrijke rol spelen, kunnen binnen EFNIL gezamenlijk worden geïnitieerd en uitgevoerd. De leden van EFNIL kunnen gezamenlijk belangrijke taalontwikkelingen onder de aandacht brengen van de EU en EFNIL kan de EU op terreinen adviseren.

En ook al genoemd, maar misschien wat verrassend als “partners”: de universitaire afdelingen Nederlands in de wereld. De docenten en studenten aan die afdelingen zijn allemaal (toekomstige) ambassadeurs van onze taal en de daaraan gerelateerde cultuur.’

Mevrouw Van den Bosch, ik heb u in eerste instantie algemene vragen gesteld; maar ik ben daarbij zeker aandachtspunten vergeten. Misschien zijn er zaken waar u nog graag iets over kwijt wilt, voordat we overgaan tot meer specifieke vragen.

Van den Bosch: ‘De positie van het Nederlands in de digitale wereld en literair vertalen vormen twee belangrijke aandachtspunten voor de Nederlandse Taalunie.

Juist omdat we het belangrijk vinden dat mensen zich, ook in de toekomst, onder alle omstandigheden van het Nederlands kunnen bedienen, zetten we erg in op taal- en spraaktechnologie. We willen dat alle noodzakelijke basisvoorzieningen voor onze taal beschikbaar zijn, zodat het voor bedrijven geen probleem hoeft te vormen het Nederlands in geavanceerde, digitale producten op te nemen. Daar zullen we tenslotte in de komende periode steeds meer mee geconfronteerd worden.

Literatuur biedt een venster op de wereld. In het Nederlands vertaalde literatuur stelt ons in staat kennis te nemen van ideeën, gedachten, gewoontes elders in de wereld. Omgekeerd geeft uit het Nederlands vertaalde literatuur anderen de kans een kijkje te nemen in ons taalgebied. Het is dus van groot belang dat er voldoende, goed opgeleide literair vertalers zijn. De Taalunie zet daar, samen met anderen, intensief op in.

Tot slot nog één andere opmerking. Binnen de context van de Taalunie is en blijven ook ontmoeting en uitwisseling van kennis en ervaring essentieel. Zo is bijvoorbeeld in de afgelopen jaren steeds opnieuw gebleken dat juist op het terrein van het onderwijs in en van het Nederlands - het Nederlands als vak en als instructietaal in het basisonderwijs en middelbaar onderwijs, het NT2-onderwijs, het volwassenenonderwijs - die onderlinge contacten in het taalgebied tot zinvolle reflectie of verrassende nieuwe inzichten leiden. Dat is zeker iets dat we vast moeten houden.’