Etymologie
Nicoline van der Sijs
Een Nederlandse etymologiewebsite
Eind 2009 is het vierde en laatste deel van het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands verschenen. Daarmee is het etymologisch onderzoek naar het Nederlands echter niet ‘af’. De vraag diende zich wel aan hoe het nu verder moet met de etymologie.
Verspreid in allerlei jongere en oudere publicaties zit een grote hoeveelheid etymologische informatie. Het etymologisch onderzoek zou een enorme sprong voorwaarts maken als om te beginnen alle waardevolle etymologische gegevens bij elkaar geplaatst zouden worden. In dit digitale tijdperk heeft het internet de toekomst. Daarom ben ik begin januari samen met de groep etymologen die aan het EWN hebben meegewerkt, begonnen met de oprichting van een Nederlandse etymologiewebsite. De mogelijkheden op internet zijn nu eenmaal oneindig veel groter dan die van een papieren woordenboek: er bestaan geen beperkingen meer in omvang, er kan eindeloos worden gelinkt, en het materiaal kan op ieder moment worden bijgewerkt.
Hoe moeten we zo'n etymologiewebsite nu voor ons zien? De concrete uitvoering is nog onderwerp van bespreking. De basisprincipes zullen in ieder geval als volgt zijn. Op de website komt een zoekvenster waarin je een trefwoord kunt tikken. Vervolgens worden onder elkaar de gegevens over het bewuste trefwoord getoond uit zo veel mogelijk etymologische woordenboeken, in chronologische volgorde: de meest recente informatie verschijnt het eerst. Bij ieder resultaat wordt vermeld uit welke bron de informatie afkomstig is. Bronnen die opgenomen zouden moeten worden, zijn bijvoorbeeld de etymologische woordenboeken van Van Dale (1997), Jan de Vries (1971), Franck en Van Wijk (1936), Vercoullie (1925), de etymologische dialectwoordenboeken van Frans Debrabandere en A. Weijnen, en het Etimologiewoordeboek van Afrikaans. De opgenomen werken zullen niet integraal raadpleegbaar zijn, maar kunnen alleen op losse woorden worden doorzocht; wellicht komen er van sommige oudere werken tevens pdf's.
Behalve ingangen uit etymologische woordenboeken zullen ook gegevens uit andere publicaties met woordverklaringen worden geplaatst, met name woordenboeken waarin een specifiek deel van de Nederlandse woordenschat wordt beschreven. Daarbij kan onder andere gedacht worden aan het eponiemen- en geoniemenwoordenboek van Ewoud Sanders, het woordenboek over vloeken van Piet van Sterkenburg en etymologische publicaties van Marc de Coster, Marlies Philippa en mijzelf. In een later stadium kunnen dan nog geleidelijk etymologieën uit het grote Woordenboek der Nederlandsche taal - na inhoudelijke beoordeling en herschrijving - toegevoegd worden.
Uiteindelijk zal er dus heel veel informatie beschikbaar komen op de etymologiewebsite, die bovendien gericht is op verschillende doelgroepen: sommige etymologische woordenboeken zijn vrij technisch, terwijl andere publicaties bedoeld zijn voor de geïnteresseerde taalliefhebber. Woorden die behoren tot de basiswoordenschat, zullen in een groot aantal bronnen voorkomen en dus veel zoekresultaten opleveren. Door die grote hoeveelheid informatie zal iedere doelgroep - taalkundigen, geïnteresseerde leken, dialectologen, specialisten op een bepaald terrein (plantkundigen, artsen) - informatie van zijn gading kunnen vinden.
Voor de overzichtelijkheid en toegankelijkheid wordt overwogen de website in twee lagen op te bouwen: het is denkbaar dat er in eerste instantie één korte, toegankelijke etymologie wordt gepresenteerd, zoals voor het Engels op http://www.etymonline.com/index.php. Via een knop geavanceerd of meer zouden dan vervolgens de overige etymologieën uit een veelheid van bronnen getoond kunnen worden.
Op de website komen links naar belangrijke Nederlandse en buitenlandse etymologische publicaties en naar (portalen van) buitenlandse digitale etymologische woordenboeken. Voorts zal er een etymologieblog komen met een maandelijkse column, die door wisselende auteurs wordt geschreven.
Proefversie van de etymologiewebsite
De etymologiewebsite zal, zo hopen wij, enerzijds interessant zijn voor leken en belangstellenden en anderzijds een belangrijk forum worden voor professionele etymologen. Doordat de website het eerste overzicht van etymologische informatie over het Nederlands verschaft, worden lacunes beter duidelijk. Ook tegenstrijdige etymologische verklaringen voor Nederlandse woorden en woordverbindingen zullen sneller aan het licht komen. In een besloten wiki - onderling verbonden webpagina's die door meerdere gebruikers kunnen worden bewerkt - zullen specialisten nieuwe etymologische lemma's schrijven en correcties en aanvullingen geven op bestaande etymologieën. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de website uitgroeit tot hét etymologische centrum van de Nederlandse taal in Nederland en Vlaanderen.
Wij streven ernaar om in november van dit jaar een eerste versie van de etymologiewebsite in de lucht te hebben. Hopelijk bent u inmiddels zo nieuwsgierig geworden dat u dan massaal een kijkje komt nemen op de website.
Auteursrechtelijk beschermd