Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

Nieuwspraak
Marc De Coster

Het bountygevoel

Een zwarte (Afrikaan, Surinamer of Antilliaan) die zich gedraagt als een blanke of die met de blanke maatschappij heult, wordt door zijn rasgenoten wel eens smalend een bounty genoemd. Dat is een mooi voorbeeld van een merknaam die zich ontwikkelt tot scheldwoord. Het Engelse woord verwijst naar de Bounty bar, het handelsmerk voor een chocoladereep met kokosvulling. De term impliceert dat dergelijke mensen van buiten donker zijn als de chocolade en van binnen blank als de kokos. Een ‘bounty’ wordt beschouwd als iemand die zijn afkomst verloochent. Hij of zij levert al eens kritiek op etnische minderheden en zoiets valt onder rasgenoten niet altijd in goede aarde.

Ayaan Hirsi Ali (van Somalische afkomst, maar in Nederland bekend als feministe en politica) werd ooit door imam Abdullah Haselhoef als bounty bestempeld. In ons taalgebied dook het scheldwoord voor het eerst op begin jaren negentig. Minder bekende synoniemen zijn damneger en schaakneger. Bounty staat sinds 1999 in de Grote Van Dale. Het Marokkaanse equivalent is de ptata ‘aardappel’.

Gelukkig heeft bounty ook positieve associaties. Een zonovergoten tropisch eiland, met witte stranden en veel palmbomen, wordt in de reissector wel eens een bountyeiland genoemd. Een droomeiland kortom. Het woord verwijst ook hier weer naar de chocoladereep, die

[p. 40]

op dergelijke eilanden genuttigd wordt, tenminste als we de reclame mogen geloven. Je zou er een bountygevoel of vakantiestemming bij krijgen.

Geocaching

Geocaching staat nog niet in Van Dale, maar is sinds 2000 ingeburgerd (althans volgens Oxford English Dictionary). In de Nederlandstalige pers en op internet lees je wel eens over geocoaching, maar de juiste term is wel degelijk geocaching, een samenstelling van geo(graphy) en cache ‘schat’. Het gaat om een hippe combinatie van internet en buitensport, van wandelen, zoeken en puzzelen. Ergens in de natuur is een schat verstopt (in een holle boom, onder een bruggetje) en met behulp van een hand-gps moeten de deelnemers (in groepjes van ongeveer vijf personen) proberen de schat terug te vinden. Het elektronische apparaatje geeft in lengteen breedtegraden de plaats aan. Allemaal goed voor de teamspirit dus. Het roept beelden op van woudlopers die gewapend met kaart en kompas door bergen en bossen stappen. Alleen zijn de beoefenaars meegegaan met de technologische vooruitgang. Het kompas is nu vervangen door een gps-ontvanger. Die hedendaagse vorm van schatzoeken is een ware rage geworden onder computernerds en overjarige padvinders. Wellicht weten ze het niet, maar in feite hebben ze het allemaal te danken aan oud-president Bill Clinton. Hij tekende in 2000 een wet waardoor iedere bezitter van een gps-apparaat signalen mag ontvangen van het Amerikaanse ministerie van Defensie. Tevoren mocht het navigatiesysteem alleen gebruikt worden voor militaire doeleinden. Ondertussen is het populair geworden bij elke outdoorfanaat.

Een geocacher is dus iemand die voor de sport schatten (allerlei snuisterijen en een gastenboekje, veel stelt het niet voor) verstopt, er de gps-coördinaten van noteert, en andere schatten aan de hand van zulke coördinaten gaat zoeken. Tegenwoordig heb je als volwassene een excuus nodig om nog eens in een boom te mogen klimmen. Bij geocaching kan dat weer. Wie het wil, kan het kind in zichzelf nog eens aanspreken.

Fokkie en het zwarte goud

Neen, dat is niet de titel van een of ander stripverhaal. We hebben het over koffie. Jaren geleden, toen het leven nog simpel was, hadden we het over een bakkie troost (leut, slobber en noem maar op). Ja, zelfs het weinig politiek correcte negerzweet hoorde je wel eens. Die tijd is lang voorbij.

Tegenwoordig zeggen Vlamingen die nog niet goed wakker zijn en moeilijk uit hun woorden kunnen komen, wel eens fokkie i.p.v. koffie. Dat hebben we allemaal te danken aan reclamebureau Duval Guillaume, dat achter de laatste campagne van Douwe Egberts zit. Dat wil ons doen geloven dat Belgen oelewappers zijn. Ze haspelen medeklinkers door elkaar als ze 's morgens opstaan en naar hun dagelijkse portie ‘zwart goud’ verlangen. Het woord koffie krijgen ze niet over de lippen, wel fokkie. Tetterettet, wat een geniale vondst! De reclamecampagne werd bedacht in 2005. Inmiddels heeft bijna iedereen de radiospot wel gehoord, vermoed ik. Die eindigt uiteraard met de slogan: ‘Je bent er 's morgens pas helemaal bij na een kopje Douwe Egberts.’

Vorig jaar dook het woord fokkie zelfs op in de Vlaamse telenovelle LouisLouise (zonder dat iemand van Douwe Egberts daarom gevraagd had, als we de makers mogen geloven). En als het zo verder gaat, mag de bedenker van de succesvolle slogan zijn vondst binnenkort verzilveren. Fokkie is nu ook opgenomen in het Jaarboek taal 2010 van Van Dale, het voorportaal van het echte woordenboek zeg maar. Douwe Egberts wil hiermee de hoofdprijs, dat is duidelijk. Ze hebben dan ook kosten noch moeite gespaard.

Een internetpetitie om het woord in de grote Van Dale te krijgen heeft 8.000 handtekeningen opgeleverd. Op de sociaalnetwerksite Facebook konden zelfs meer dan 10.000 fans opgetrommeld worden. Uiteindelijk is de actie geslaagd (althans voor een deel). Als fokkie een paar jaar op rij in het Jaarboek taal komt te staan, wordt het ook opgenomen in de dikke Van Dale, ongetwijfeld de ultieme droom van elke reclamemaker.

Herinnert u zich de derde oksel, een eufemisme voor een bepaald vrouwelijk lichaamsdeel. Het is in de jaren zeventig van de vorige eeuw bedacht door copywriter Jan van Lieshout, destijds werkzaam bij reclamebureau Trend. Derde oksel dook vooral op in advertenties over intiemspray (oorspronkelijk de vaginale deodorant Bidex). Ik stel vast dat Van Dale het woord inmiddels geschrapt heeft, hoewel je het eufemisme nog geregeld tegenkomt. Onlangs nog in een recente roman van P.F. Thomése. Elke vondst is natuurlijk goud waard, maar aan fokkie zal ik moeilijk kunnen wennen. Fokkie. Hoe verzinnen ze het? Ik word er niet warm of koud van. Van al te enthousiaste reclamemakers, verlos ons Heer!

Douwe Egberts voerde campagne met een pokje fokkie.

Milf

Je bent jong en je wilt wat! Een appetijtelijke oudere vrouw bijvoorbeeld. Vergeet die populaire zegswijze over de oude bok en het groene blaadje. Tegenwoordig zijn de rollen omgedraaid. Anno 2010 willen gezonde jonge kerels maar al te graag het boek der schep-

[p. 41]

ping doornemen met een wat oudere en dus rijpere vrouw. Uit Amerika komt het begrip milf overgewaaid. Voor wie nog niet is ingewijd: milf is een Engels acroniem voor: mother I'd like to fuck, vrij vertaald: een rijpere, seksueel aantrekkelijke vrouw (met alle lichamelijke kenmerken, dus ook euvels). Op pornosites zouden tienermeisjes en college girls uit de categorie barely legal al in populariteit voorbijgestreefd zijn door de milfs. Kranige besjes die milfs.

Het woord werd in 1995 voor het eerst opgetekend in het Amerikaanse blad Playboy, maar kreeg vooral bekendheid dankzij de culttienerfilm American Pie (1999). Volgens Oxford English Dictionary bestaat een Amerikaanse popgroep Milf, opgericht in 1991. De woordvoerders van die band verklaarden in de pers dat zij hun naam destijds ontleenden aan dat acroniem. Tot op heden zijn geen bewijzen gevonden dat milf vóór 1995 al eens werd gebruikt in de bovengenoemde betekenis. Bekende voorbeelden van milfs zijn Demi Moore en Jade Jagger. Milf heeft een pornografische bijklank. Het woord wordt vooral gebruikt door jeugdige macho's tijdens informele gesprekken of chatsessies. In de homogemeenschap komt de tegenhanger dilf voor. De d staat hier voor daddy. Je hebt ook nog de gilf: granny I'd like to fuck. Vuurwerk verzekerd!

Huisje-boompje-beestje

Tegenwoordig is huisje-boompje-beestje een cliché voor een kalm en ongestoord leventje. Meestal wordt het gebruikt voor mensen die vasthouden aan de dagelijkse rituelen en zich op een voorspelbare wijze gedragen. Misschien is de uitdrukking ontleend aan het machinistenjargon. Daarin betekent huisje-boompje-beestje rijden eigenlijk ‘op zicht rijden’. De machinist oriënteert zich op de omgeving en kijkt naar elementaire zaken als huizen, bomen en beesten. In Fokker G-1; de dubbelstaarts jachtkruiser die een legende werd (1981) wordt huisje-boompje-beestje met een ander jargon in verband gebracht. Volgens de auteur, Hugo Hooftman, maakte de Nederlandse luchtmacht in de oorlogsdagen van mei 1940 op grote schaal gebruik van de Hu-Bo-Bé-techniek, het huisje-boompje-beestje vliegen. Dat hield in dat rakelings over de grond werd gevlogen, zodat bij wijze van spreken voor elk huisje, elk boompje en elk beestje moest worden opgetrokken. Op die manier kon de vijand de toestellen moeilijk waarnemen.

Paparazzi

Sinds 1997 kent iedereen de paparazzo, de persfotograaf die op verbeten wijze privékiekjes maakt. Zulke plaatjes van prominenten worden vervolgens voor veel geld verkocht aan de sensatiepers (Duits Regenbogenpresse, Engels yellow press). Op 31 augustus 1997 kwam Diana, prinses van Wales, bij een auto-ongeluk in Parijs om het leven. De achtervolgende paparazzi kregen de schuld. Als kwijlende sint-bernardshonden hadden ze achter haar aan gezeten. Het was niet de eerste en ook niet de laatste keer dat allerlei beroemdheden problemen hebben met opdringerige persfotografen. Kroonprins Willem-Alexander lust hen blijkbaar ook rauw. Begin oktober bepleitte de prins samen met zijn vrouw meer respect voor hun privacy. Het echtpaar prefereert zorgvuldig geregisseerde kodakmomentjes. Plaatjes schieten kan alleen nog op aanvraag.

Waarom is paparazzo tegenwoordig toch zo'n scheldwoord? Het Italiaanse woord verwijst naar de gelijknamige fotograaf die voortdurend Anita Ekberg achtervolgt in de film La dolce vita (1960) van Federico Fellini. De prent geeft een evocatie van de Italiaanse hogere kringen vanuit het standpunt van een meedogenloze fotograaf. Die signore Paparazzo ziet de wereld door zijn eenogige spiegelreflexcamera. Volgens de ene bron komt zijn naam van een Italiaans dialectwoord voor een ‘zoemend insect’, volgens een andere bron was het Fellini's scenarist, Ennio Flaiano, die paparazzo aan de beroemde regisseur gesuggereerd zou hebben. Zelf had hij de ‘prestigieuze’ naam (zoals hij het noemde) ontleend aan Salle Rive dello Ionio (1957), een Italiaanse vertaling (door Margherita Guidacci) van George Gissings reisboek By the Ionian Sea (1901). Daarin zou een personage de naam dragen van Coriolano Paparazzo. Het woord heeft in Italië altijd negatieve associaties opgeroepen. Vooral het suffix zou erg pejoratief klinken in de taal van Dante. Niet alleen doet het denken aan het Italiaanse razzo ‘raket’, maar ook aan het schuttingwoord cazzo ‘mannelijk lid’. Dacht u dat we met de paparazzi het ergste van de schandaalpers hebben meegemaakt? Vergeet het, de nieuwste trend wordt geleverd door de scumerazzi, waarbij het Engelse voorvoegsel scum slaat op ‘uitschot, schorem, tuig van de richel’. Wat ruist daar in het struikgewas? De scumerazzi.

Hebbeding

Een hebbeding is een aardig niemendalletje, iets wat weinig of geen nut heeft, maar wat leuk is om te bezitten. Het woord bestond al aan het begin van de 20e eeuw, zij het in een iets algemenere betekenis. Köster Henke vermeldt hebbedingen in zijn Zakwoordenboek van het Bargoens (1906) met de omschrijving ‘zaken’. In het Bargoens werd het uitsluitend in de meervoudsvorm gebruikt. Eind jaren zeventig van de vorige eeuw dook hebbeding op in de huidige betekenis. Het werd in die zin voor het eerst gebruikt door Studio Bazar, als aanprijzing van speciale cadeautjes. Een synoniem is gadget. Eén enkele keer dook hebbeding op als aanduiding van een seksueel aantrekkelijk persoon. In Vrij Nederland lazen we in de jaren tachtig over popicoon Madonna: ‘Feministen begonnen te schuimbekken omdat Madonna zich als een soort hebbedingetje aanbood aan de mannen en jongens in haar publiek.’