In memoriam
In Memoriam dr. F. de Tollenaere
Dick Wortel
Op 12 december 2009 overleed na een lang en vruchtbaar leven in zijn woonplaats Warmond bij Leiden dr. F. - Felicien Julien Maurice Leon - de Tollenaere.
De Tollenaere werd geboren op 8 juli 1912 in het Oost-Vlaamse en vlakbij de taalgrens gelegen Ronse. Na enkele jaren lagere school vertrok hij naar een kostschool in Oudenaarde. Daar heerste een streng Frans regime. Toch moet daar zijn eerste belangstelling voor de taal zijn ontstaan, misschien door gesprekken die hij met zijn leraren voerde over dat verboden Nederlands. In 1931 begon hij aan de pas vernederlandste universiteit van Gent de studie in de Germaanse filologie. Een voor hem heel belangrijke hoogleraar was E. Blanquaert, van wie hij de beginselen van de dialectologie, historische grammatica en etymologie leerde. Hij sloot zijn studie af met het proefschrift De schildering van den mensch in de Oud-IJslandse familie-saga, waarmee hij in 1939 promoveerde. Na een bekroning werd zijn proefschrift in 1942 uitgegeven. Uit de keuze van het onderwerp blijkt zijn belangstelling voor het Oudgermaans en de Scandinavistiek. Na zijn licentiaatsexamen werd hij docent Engels op het koninklijk atheneum voor jongens in Bergen in Henegouwen.
Al spoedig ontving De Tollenaere een uitnodiging van de Vlaamsgezinde minister van Onderwijs Julius Hoste voor een persoonlijk onderhoud. De minister bood hem de functie van Belgisch redacteur aan bij het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) in Leiden. In 1937 trok hij naar de universiteitsstad. In die stad van wetenschap met een rijke universiteitsbibliotheek voelde hij zich direct op zijn gemak. Hij liep colleges bij de slavist Nicolaas van Wijk. In 1940 werd hij lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, waar hij actief werd in haar Commissie voor Taal- en Letterkunde.
Na zijn opleiding tot redacteur kon hij in 1940 beginnen met het Va-traject van het WNT. Het woord van was voor hem een uitdaging. Meer dan vijftig betekenissen kon hij onderscheiden. Naast zijn werk voor het WNT werkte hij samen met zijn collega dr. C. Kruyskamp aan de zevende druk van het woordenboek van Van Dale.
Dr. Felicien de Tollenaere (1912-2009)
Van dialecten wilde De Tollenaere eigenlijk niets weten. Hij meende dat het voortbestaan van het Nederlands in België alleen mogelijk was door een volstrekte eenheid met het Noorden. Niemand heeft hem ooit dialect horen spreken. Zijn belangstelling voor de dialecten kwam alleen voort uit de wetenschap. In het vak etymologie of historische taalkunde is dialectologie van belang. Zijn grootste belangstelling lag bij de etymologie. De gebruiker van het WNT ziet dat direct aan de uitgebreide etymologische informatie in de door hem geredigeerde lemma's. Wat hij in het WNT-lemma niet kwijt kon, publiceerde hij in talloze artikelen in verschillende tijdschriften. In 1965 verzorgde hij een nieuwe druk van het Nederlands Etymologisch Woordenboek van Jan de Vries.
Al in 1962 bepleit hij in zijn verhandeling Nieuwe wegen in de lexicologie de oprichting van een lexicologisch instituut, dat tot taak heeft het aanleggen van lexicografische verzamelingen. Na een bezoek aan de Trésor de la Langue française, een groot woordenboek, dat op ‘mechanische’ wijze was samengesteld, nam hij het initiatief tot oprichting van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie, dat in 1967 inderdaad werd ingesteld. Een onderdeel van dat INL was de afdeling Thesaurus, die de opdracht kreeg om een groot woordenboek van het Nederlands met behulp van de computer tot stand te brengen.
Na zijn pensionering in 1977 verschenen er van zijn hand nog talrijke artikelen en publicaties, zoals enkele drukken van het Etymologisch Woordenboek van uitgeverij Het Spectrum.
Auteursrechtelijk beschermd