Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 114

[p. 8]

Frans Timmermans,
Nederlands staatssecretaris van Buitenlandse Zaken

Een van de drijvende krachten achter de recente ‘politieke toenadering’ tussen het Afrikaans en het Nederlands is staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans, die ook verantwoordelijk is voor het Nederlandse Buitenlandse Cultuurbeleid. Timmermans ziet de Afrikaanse taal als een wezenlijk onderdeel van het Nederlandse culturele erfgoed. In het vraaggesprek dat ik met de bewindsman mocht hebben, legt hij uit hoe de aandacht voor het Afrikaans past in de recente discussie over de Nederlandse identiteit.

Afrikaans
Joris Cornelissen
Frans Timmermans: over Afrikaans en de Nederlandse identiteit

Rootsfestival in Kaapstad

Het lijkt de Nederlandse media te zijn ontgaan, maar eind september 2009 vond in het Zuid-Afrikaanse Kaapstad het Rootsfestival plaats. Roots is een congres, cultuurfeest en tentoonstelling over de oorsprong, ontwikkeling en verscheidenheid van de Afrikaanse taal en haar relatie met de Nederlandstalige wereld. Drie dagen lang werd het bestaan van de talen en de wederzijdse relatie toegelicht, bediscussieerd en vooral ook gevierd met muziek, dans en toneel.

Twee jaar geleden sprak Frans Timmermans met de toenmalige Zuid-Afrikaanse minister van Cultuur Pallo Jordan, een Xhosa, onder meer over de relatie tussen het Nederlands en het Afrikaans. Jordan nam vervolgens het initiatief om de taalsamenwerking tussen beide landen te versterken. Zuid-Afrika zegde toe de organisatie van een conferentie op zich te nemen en hield woord: met hulp van de Nederlandse ambassade en de Vlaamse vertegenwoordiging in Zuid-Afrika kwam Roots tot stand. Timmermans: ‘Dat de Zuid-Afrikaanse overheid een evenement organiseerde over het Afrikaans, is van grote (symbolische) betekenis voor het Afrikaans. Bovendien is het belangrijk om het Afrikaans in Nederland van zijn apartheidconnotatie te ontdoen. Afrikaans is een lingua franca en verdient het, ook in Nederland, om als volwaardige taal gezien te worden. Taal is niet van iemand, taal is van iedereen. Wat in Nederland nagenoeg onbekend is, is dat het Afrikaans ook de belangrijkste moedertaal van de kleurlingen in Zuid-Afrika is.’ Met veel enthousiasme is op Roots vooruitgekeken naar een toekomst waarin Afrikaans en Nederlands op voet van gelijkheid elkaar ondersteunen en samenwerken. Politici, wetenschappers, docenten, schrijvers en muzikanten uit zuidelijk Afrika en uit het Nederlandse taalgebied gaven hier acte de présence, inclusief Suriname en de Nederlandse Antillen.

Indonesische wortels in het Afrikaans

Timmermans is een uitgesproken voorstander van het aanhalen van de banden tussen de Afrikaanstalige en Nederlandstalige wereld en duikt in het verleden om aan te geven hoe natuurlijk en gewoon het in de dagen van de VOC en daarna was dat mensen zich verplaatsten van het ene (voorheen) Nederlandse gebiedsdeel naar het andere, met inbegrip van Zuid-Afrika. Timmermans: ‘Dat menige Zuid-Afrikaanse kleurling Indonesisch bloed bezit als gevolg van die “uitwisseling”, is dus

[p. 9]

logisch verklaarbaar en het overnemen van Maleise/Indonesische woorden als piering “schoteltje” en pisang “banaan”, maar ook van grammaticale constructies in het Afrikaans is een logisch gevolg.’

Nederlands praktische kameleonhouding

Om het belang van het Afrikaans voor Nederlanders te onderstrepen, haalt Timmermans de Nederlandse identiteit erbij: ‘Zeker voor een handelsnatie van vooruitkijkers, zoals de Nederlandse, is het belangrijk om te weten waar we vandaan komen, wat onze historie is, wat we hebben achtergelaten in Nederland en elders, in positieve en negatieve zin, en met welke groepen mensen we een speciale binding hebben. In dat licht is de aandacht voor het Nederlands en het Afrikaans belangrijk. Taal is binding en dat is in tijden van snelle verandering en toenemende mondialisering van groot belang’. Nederlanders hebben volgens hem altijd een praktische houding aangenomen tegenover hun taal. ‘Taal is om te communiceren en Nederlanders, handelaren als ze zijn, nemen in contact met buitenlanders automatisch een kameleonhouding aan: men past zich aan de taal van de ander aan om daarmee zoveel mogelijk zijn economisch voordeel te doen. Ook de in militair opzicht bescheiden positie van handelsnatie Nederland had daarmee te maken. Juist nu veel mensen houvast zoeken in de snel veranderende wereld, krijgt de Nederlander weer meer aandacht voor zijn taal. Op zoek naar zijn identiteit komt hij tot de ontdekking dat zijn taal altijd daarin de constante factor is geweest. Ook sijpelt het besef bij veel Nederlanders door dat je jezelf meestal maar in één taal perfect kunt uitdrukken, je moedertaal. Gebruik van andere talen is goed, maar niet altijd zonder problemen.’ Timmermans citeert voormalig minister Van Mierlo: ‘Als je niet kunt zeggen wat je wilt, ga je zeggen wat je wel kunt zeggen.’

Tijdens de productie van dit nummer van Neerlandia/Nederlands van Nu viel de Nederlandse regering. Daardoor zijn een aantal formuleringen in dit artikel niet helemaal in overeenstemming met de huidige politieke toestand. We menen dat het artikel voldoende wetenswaardigheden over het Afrikaans bevat om de publicatie in ons tijdschrift ook na de val van de Nederlandse regering te rechtvaardigen. (PD)

Afrikaans en de Nederlandse Taalunie

In het verlengde van zijn pleidooi voor meer samenwerking tussen het Afrikaans en het Nederlands zegt Timmermans: ‘Als Zuid-Afrika de samenwerking binnen de Nederlandse Taalunie wil intensiveren, dan zal Nederland daarvoor openstaan. Ook collega Plasterk [minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, en voorzitter van het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie, n.v.d.r.] hecht aan een nauwere samenwerking op taalgebied met Zuid-Afrika en ook Suriname en Vlaanderen zitten op dat spoor. Bovendien, het Afrikaans kan bogen op een geweldige literaire traditie en ook economisch kan het goed uitwerken als het Nederlandse taalgebied meer met Zuid-Afrika gaat samenwerken en er meer netwerken over en weer ontstaan.’ Binnen de Nederlandse Taalunie werken de Nederlandse, Vlaamse en Surinaamse overheid aan de uitvoering van het gezamenlijk taalbeleid.

Historisch besluit

Eind november 2009, kort na het interview met Frans Timmermans, heeft de Nederlandse Taalunie, mede na aandringen van Nederlandse, Vlaamse en Zuid-Afrikaanse cultuur- en taalorganisaties, het volgende besluit genomen: ‘De algemeen secretaris van de Taalunie is gemandateerd om zich, in afstemming met het Comité van Ministers, te oriënteren op nadere samenwerking met Zuid-Afrika binnen het kader van de Nederlandse Taalunie. Afhankelijk van de wensen en de behoeften over en weer kan in de loop van 2010 samen met de Zuid-Afrikaanse regering naar een concreet samenwerkingsverband worden gezocht.’ Net als het Rootsfestival kan dat besluit wel eens vergaande en positieve gevolgen hebben voor de politieke en culturele samenwerking en voor de toenadering tussen de Afrikaanstalige en Nederlandstalige wereld in de nabije toekomst.