Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

[p. 18]

Kroniek

Ariane Pikaar

Het dorp Zundert ten zuiden van Breda wordt doorsneden door een drukke straat. Recht tegenover een marktplein met het elegante neoclassicistische gemeentehuis uit 1830 ligt het Van GoghHuis, of liever gezegd huizen. Het ene huis heeft sinds 1904 als pastorie het gesloopte geboortehuis van Vincent van Gogh vervangen, het andere huis behoorde toe aan een voorname burger. Deze panden zijn nu verbonden door een hoge glazen pui en vormen samen een multifunctioneel gebouw met vaste en tijdelijke tentoonstellingen, een documentatiecentrum, een brasserie én de VVV. Want Zundert trekt duizenden bezoekers uit de hele wereld, een soort culturele bedevaartgangers. Zundert is trouwens niet de enige plaats waar Van Gogh (1853-1890) gewoond heeft, ook Etten en Nuenen pronken met zijn verblijf in de streek, net als Tilburg en zelfs Den Bosch. Die plaatsen hebben zich nu verenigd in een Brabantse Stichting Van Gogh.

[p. 19]

Vincent van GoghHuis in Zundert

De huizen

Het ontwerp van het Van GoghHuis is van architect Ernst Havermans en is in september 2008 opgeleverd. Met veel glas en staal voor de verbindingsgang met lift oogt dit gedeelte strak en zakelijk. De ontvangstruimte en het documentatiecentrum zijn echter aangenaam door het gebruik van lichtgekleurd hout. Via de gang steekt men over naar de moderne Auberge Van Gogh met uitzicht op een bloemloze tuin en een groot terras, betegeld met grijze leisteen. Tijdens de bouw is daar een ondiepe drinkwaterput ontdekt, nog gebruikt door de familie Van Gogh en te ontwaren onder een glazen deksel.

De ambitieuze plannen zijn nu ten dele gerealiseerd, het is de bedoeling dat er nog een grote expositieruimte bij komt, gedeeltelijk onder de grond. Dat is echter afhankelijk van de beschikbaarheid van fondsen en kan nog wel een paar jaar op zich laten wachten.

Er is een actieve directeur-conservator die tentoonstellingen en publicaties verzorgt, en een hoofd voor de toeristische informatie. De functies schuiven mooi in elkaar, de VVV houdt zich bezig met promotie van het museum en bijvoorbeeld

Jeugdportret van Vincent van Gogh (13 jaar), 1866

excursies of fietstochten rond Van Gogh, de tentoonstellingen trekken publiek naar Zundert: per jaar wel tienduizend mensen, onder wie veel buitenlanders. Gerekend wordt in de komende jaren op zo'n 15.000 bezoekers.

‘O Jerusalem, o Zundert ...!’

Met een draadloze zender/ontvanger omgehangen en een koptelefoon tegen de oren begint de bezoeker de industriële ijzeren trap naar de eerste verdieping te beklimmen en wordt al meteen ondervraagd: ‘Voor wat ben je hier gekomen?’ Dat zet de toon en het spel zet zich voort in de huiskamer boven, die vol staat met meubels onder lichte stofhoezen. Gordijnen van witte met gele pluizen wol, gemaakt door viltkunstenares Claudy Jongstra, temperen het daglicht. Een elektronisch oog zet bij elk meubelstuk een stemmenspel in gang, ondersteund door geprojecteerde beelden. Op de grote eettafel wordt een kaart van Zundert geprojecteerd, natuuropnamen verschijnen op de wand, familiefoto's op het dressoir lichten op. Aan de muur hangen de litho's die de domineesfamilie Van Gogh heeft bezeten. Op de achterwand hangt een ontroerende jeugdfoto van Vincent met opmerkelijk felle ogen. Er worden brieven van Vincent en zijn broer gelezen of zijn familieleden spreken over hem. De vader uit zijn bezorgdheid: zijn zoon verkeert in slechte kringen, vindt hij. Maar Vincent riposteert dat hij juist wil laten zien wat ‘niet pluis’ is in de wereld. In zijn brieven schrijft Vincent over zijn intense beleving van de natuur rond Zundert, waarin hij ‘de absolute waarheid’ ziet uitgedrukt en over zijn verlangen om te denken en te voelen ‘als echte mensen’ doen. Daarmee bedoelt hij de boeren uit zijn omgeving, die hij zo vaak getekend heeft. ‘O Jerusalem! ... O Zundert ...!’ eindigt hij.

Kunstbroeders

Duidelijk komt uit de gekozen brieffragmenten zijn gedrevenheid naar voren en zijn hang naar het hogere, naar integriteit. Dat werd ook gezien door zijn kunstbroeders voor wie een hele kamer ernaast is ingeruimd. Hun citaten staan te lezen op de muren: Paul Klee schrijft over ‘echte Tragik’, Francis Bacon noemt hem ‘one of my great heroes’ en roemt zijn ‘marvelous vision of the reality’, Roger Raveel erkent de invloed die van Gogh had ‘op zijn gehele menszijn’, Marlene Dumas meent: ‘Weinigen dachten zo helder’. De expressionisten Schmidt Rottluff, Nolde, Jawlensky, Marc, allen getuigen van de invloed die de kunstenaar op hen heeft gehad. En dat is toch bijzonder, iets dat wel vergeten wordt door hen die zijn succes bij het grote publiek en de hype van de veilingprijzen argwanend bekijken. Aan die veilingprijzen

[p. 20]

Ossip Zadkine, Monument voor de gebroeders Van Gogh, 1963, Zundert

wordt op een scherm gerefereerd. Van Gogh heeft dat niet kunnen bevroeden in zijn tijd van strijd en armoede. Zelf voelde hij soms als een ‘halve gare’ te worden beschouwd en een simpele Zundertenaar.

Expositie Zadkine

Een van de doelstellingen van het museum is meer van die invloed van Van Gogh op andere kunstenaars te laten zien. Daartoe worden tijdelijke exposities georganiseerd. Begonnen is met Ossip Zadkine (1890-1967), de beeldhouwer die verschillende standbeelden en portretbustes van de kunstenaar maakte. Ook Zadkine voelde zich sterk aangetrokken tot de bijzondere persoonlijkheid die Van Gogh was. Het contact met Nederland liep via de kunstenaar Otto van Rees en de verzamelaar dokter Wiegersma in Deurne, wiens woonhuis als museum De Wieger bewaard is. Na de oorlog, op weg naar Wiegersma, zag Zadkine vanuit de trein het gebombardeerde Rotterdam, een stad zonder hart. Dat inspireerde hem tot het beeld De verwoeste stad, dat in 1953 werd geplaatst en waardoor Zadkine zeer bekend is geworden. Vanaf 1955 werkte hij aan een reeks van meer figuratieve Van Goghmonumenten, die zowel in België (Wasmes, in de Borinage waar Van Gogh als predikant werkte) als in Frankrijk (bij het gesticht in Saint Rémy de Provence en in Auvers-sur-Oise, waar hij begraven ligt) een plaats vonden. In 1963 kreeg hij een opdracht van de gemeente Zundert en Zadkine greep die aan om zijn ideeën over de verbondenheid van de broers Theo en Vincent weer te geven. Die was inderdaad zeer groot. Het is alsof Zadkine in de uitvoering weer terugkeert naar zijn beeld voor Rotterdam: de hoekige lijnen, de expressieve handen en vooral het ‘gat’ doen sterk denken aan het eerdere beeld. In 1964 werd het geplaatst voor het kerkje waar ooit de vader van Vincent preekte.

De expositie van het werk van Zadkine is in samenwerking met het Musée Zadkine in Parijs tot stand gekomen en bevat prachtige modellen en sculpturen, plus een nostalgische documentaire over de onthulling door koningin Juliana in 1964. Bijzonder is een door Zadkine getekend portret van Van Gogh uit de eigen collectie. In deze expositie is gekozen voor een postmoderne inrichting in okergeel met veel schuine lijnen, die nogal overheersend zijn in het totaalbeeld.

[p. 21]

Expositie Vincent van Gogh - De wortels van een meester
Fotograaf: Kinkorn

Documentatiecentrum en ontvangstbalie

Het Van GoghHuis beschikt over een goed toegankelijk documentatiecentrum met bibliotheek en internetverbinding. De informatie is op papier en gedigitaliseerd beschikbaar, met speciale aandacht voor Zundert en de familie Van Gogh. Objecten, documenten, boeken en tijdschriften kunnen worden bekeken of opgevraagd.

Als eerste uitgave in een serie ligt er Zadkine & Van Gogh, een tweetalige publicatie met veel fotomateriaal en een boeiende tekst. De tweede expositie zal gewijd worden aan Roger Raveel, ook met een publicatie.

Zoals in veel musea tegenwoordig, is een grote rol toebedeeld aan vriendelijke vrijwilligers die een oogje in het zeil kunnen houden via een scherm. De risico's zijn trouwens beperkt, het Van GoghHuis bezit geen schilderijen van de meester ... Voor de bezoekers zijn er onder meer fiets- en wandeltochten, boeken over Van Gogh en zelfs kleine flesjes met wat geboortegrond te koop, zoals uit Lourdes het heilzame bronwater meegenomen kan worden. Omdat het Van GoghHuis ook een rol wil spelen voor hedendaagse kunstenaars uit de regio, is er een bescheiden expositie van porseleinen objecten van Paula Bastiaansen, met een mooie monografie.

Al met al een klein, maar ambitieus nieuw museum!

Bibliografie:

Garance Chabert en Ron Dirven, Zadkine & Van Gogh, Scriptum Art Books, Schiedam en Vincent van GoghHuis, Zundert. Prijs 15 euro.

Vincent van GoghHuis

Markt 27, 4881 CN Zundert

31 (0)76 597 85 90

[e-mail]

www.vangoghhuis.com

Expositie Zadkine & Van Gogh t/m 15 februari 2009 De wereld van Van Gogh, foto's van Emmy Andriesse in de Auberge.

Open: woensdag t/m vrijdag van 10-17 uur zaterdag en zondag van 12-17 uur

Toegang: 5 euro, met kortingen. MK gratis

Audiotour in Nederlands, Frans, Engels, binnenkort ook in Duits.