Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

Taalzorg
Is het misdaden tegen de mensheid of... de menselijkheid?
Jacques Van Damme

Allereerst kijk ik naar de feitelijke toestand zoals die in de officiële talen van het Internationale Gerechtshof wordt toegepast en dan blijkt na verificatie bij de Académie Française en de Oxford Word and Language Service, dat het Frans en het Engels humanité, resp. humanity zowel voor algemene als juridische taal als ‘l'ensemble des hommes’ resp. ‘human beings collectively’ definiëren, wat door het Internationale Gerechtshof zelf in de praktijk bevestigd wordt, zoals moge blijken uit Proceedings of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia, waarin letterlijk gesteld wordt: ‘some offences constitute crimes against all humanity (delicti iuris gentium)’, daarbij een andere lezing dan mensheid uitsluitend.

Nagenoeg alle talen vertalen dan ook met hun specifieke woord voor mensheid of definiëren het gemeenschappelijke woord onmiskenbaar als ‘mensheid’ en het Belgische strafwetboek spreekt onder artikel 136ter dan ook consequent over misdaden tegen de mensheid, wat moeilijk anders zou kunnen omdat de tekst inhoudelijk dient overeen te stemmen met de Franse versie, waarvan bekend is dat ‘l'ensemble des hommes’ bedoeld is. In Nederland is het wel zo, dat het strafwetboek spreekt van misdrijven tegen de menselijkheid, maar in de algemene taal, zoals weerspiegeld in Van Dale, komen beide termen voor. Als enige andere uitzondering werd ook in het Duits aanvankelijk vertaald met Verbrechen gegen die Menschlichkeit, maar deze vertaling werd intussen als fout erkend, waardoor het algemene taalgebruik, naast de zuiver juridische term, veelal Verbrechen gegen die Menschheit gebruikt.

Los van het technische feit dus dat de internationaal gangbare algemene en juridische term tegen de mensheid is, verdient de uitdrukking met tegen de mensheid ook de logisch-filosofische voorkeur. Van Dale definieert menselijkheid namelijk als a) menselijke natuur, b) vatbaarheid voor beschaving, c) zachtheid, mededogen. Misdaden tegen de menselijkheid interpreteren als misdaden tegen de menselijke natuur gaat uiteraard niet omdat die mense-

[p. 38]

lijke natuur goed en kwaad omvat en een misdaad tegen de eigen natuur die uit die natuur zelf zou voortspruiten, een logische absurditeit oplevert. Het interpreteren als een tekort aan vatbaarheid voor beschaving, een gebrek aan zachtheid of mededogen, ja zelfs als een ethisch tekort gaat uiteraard wel, maar dat soort tekortkomingen, aantastingen van de eerbaarheid, inbreuken op de ethische code komen dagelijks veelvuldig voor en staan oneindig ver verwijderd van wat door het Militaire Tribunaal in Neurenberg aangeklaagd werd, namelijk: ‘Pas toen het nazi-regime verklaarde dat het niet alleen geen joden op Duitse bodem duldde, maar dat het voornemens was het joodse volk van de aardbodem te doen verdwijnen, werd de nieuwe misdaad zichtbaar: de misdaad tegen de mensheid in eigenlijke zin, namelijk tegen de status van het menszijn of tegen het wezen van het mensengeslacht. Volkerenmoord is een aanval op de menselijke verscheidenheid en als zodanig dus op een wezenskenmerk van het menszijn’.

Bij crimes against humanity gaat het altijd om onmenselijke daden die systematisch en wijd verspreid gebeuren tegen een deel van een bevolking, zoals uitroeiing, deportatie etc., die het individuele karakter van gewone moorden, verkrachtingen en andersoortig geweld ver overstijgen en daardoor de mensheid in haar geheel schenden, zodat de mensheid, de leeddragende partij dus van dit soort misdaden, een orgaan in het leven geroepen heeft dat dit soort misdaden in naam van de mensheid kan vervolgen.

Om die reden is het internationaal gangbare begrip dus misdaden tegen de mensheid en zelfs in Duitsland, waar de strikt verwijsbare juridische term als enige andere uitzondering ook bestaat, wordt in algemene taal en bij het citeren uit andere talen veelal gegen die Menschheit gebruikt.

Het is dus beter dat het Nederlands dat voorbeeld volgt en tegen de menselijkheid beperkt tot de verwijsbare juridische term in Nederland, maar in het algemene taalgebruik het toch al sterk overheersende tegen de mensheid, dat conform het internationale rechtsbegrip is en filosofisch nauwkeuriger, promoot.

Merkwaardig wordt dan wel dat, terwijl de Nederlandse juridische term misdrijven tegen de menselijkheid is, de Nederlandse Taalunie geen bezwaar heeft als in algemene taal i.p.v. misdrijf misdaad gezegd wordt, maar dat zij wel bezwaar heeft tegen mensheid, dat de internationaal gangbare term is, bovendien de juridische is in België, die door een grote meerderheid taalgebruikers als de juiste wordt beschouwd en de logisch-filosofisch beter onderbouwde.

Ik hoop dus dat de Taalunie haar advies zal willen herzien en de VRT het gebruik van tegen de mensheid in ere zal willen herstellen.