Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

[p. 3]

Algemeen
Benelux bezet de plaats van een nieuw Europees samenwerkingsverband
Wilfried Dewachter^*

Instellingen, zeker de formeel juridisch opgebouwde, hebben de inherente neiging om zichzelf te overleven, ook als de doelstellingen waarvoor ze opgericht werden, al lang gerealiseerd zijn of zelfs achterhaald. ‘De wet van de institutionele inertie!’ Het voortbestaan van de Belgische Senaat is, ook al hebben drie toppolitici als J.-L. Dehaene, L. Tobback en G. Verhofstadt zich ronduit voor de afschaffing uitgesproken, daar een sprekend voorbeeld van. Vandaag belast de Senaat met dubbel werk en met een drievoudige meerderheid (nogal ingewikkeld om uit te leggen) de totstandkoming en de snelheid van de besluitvorming, zonder noemenswaardige inhoudelijke inbreng.

Hetzelfde geldt voor de Benelux. Sterker nog: terwijl voorzien was dat het Verdrag van 1958 in 2010 zou aflopen, heeft men zeer onlangs een nieuw verdrag ondertekend. Het moet nog wel bekrachtigd worden en dus heeft het nog zin het debat te voeren.

Niemand die het project en de realisaties van de Benelux vanaf 1944 kent, zal de zinnigheid, de economische meerwaarde en de ‘laboratoriumfunctie voor Europa’ ervan in twijfel trekken, zeker niet in de eerste fasen: vanaf 1944 tot aan het ten volle in werking treden van de Europese Verdragen van Rome uit 1957. Voor de Benelux is evenwel in de periode 1958-1960 een zware formele institutionalisatie in de steigers gezet, wat niet meteen tot een verhoging van de productiviteit, eerder zelfs tot mislukking op heel wat terreinen heeft geleid. ‘Het Comité van Ministers komt, ondanks verdragrechtelijke verplichtingen, praktisch nooit bij elkaar’ (J. De Groof, CDV, 2008, 1, blz 162). En de Interparlementaire Raad heeft het democratisch deficit van Benelux, dat men reeds in 1955 wilde opvullen, zeker niet verholpen. ‘De IPR zette weinig in daden om wanneer dit niet in het straatje der regeringen paste.’ (Benelux in de kijker, blz. 136)

Deze uitspraken over twee kernstukken in het raderwerk liegen er niet om.

Bij zo'n geringe output beginnen dan de pleidooien voor de instandhouding, waarbij een uitgebreid gamma van technieken ter beschikking staat: ideologisering - zelfs mytheop-bouw - het ophouden van de schone schijn, het zoeken naar nieuwe taken, of de traagheidswet van de bureaucratie.

Zo ontwijkt men echter de belangrijkste disfunctie van de institutionele inertie. Die bestaat niet in het grotendeels verspillen van (al dan niet overvloedig) toegekende mensen en middelen met een miniem rendement. Het grootste tegendraadse effect is het verhullen van, ja zelfs blokkeren of uitsluiten van nieuwe opgaven en nieuwe vragen, van nieuwe kansen en nieuwe ontwikkelingen die zich aandienen. Het is het verhinderen van wat in de plaats van de huidige vorm kan of moet komen en veel doelmatiger kan werken.

Voorheen had Benelux de functie van ‘laboratorium van Europa’. Uitgerekend in dat perspectief is er de dringende behoefte ‘Benelux’ te vervangen door ‘Nederland-Vlaanderen’, een officieel samenwerkingsverband tussen de volwaardige Europese lidstaat Nederland en de (vooralsnog) slechts ‘Europese regio’ Vlaanderen, maar eentje met grondwettelijke buitenlandse bevoegdheden voor zijn beleidsdomeinen. Dit institutionele samenwerkingsverband werkt via vaste, halfjaarlijkse besprekingen op het hoogste regeringsniveau, dus tussen de beide ministers-presidenten en waar dat nodig is nader uitgewerkt door de vakministers, met een rechtstreeks verslag aan de twee betrokken parlementen (de Tweede Kamer en het Vlaams Parlement) en aan de beide publieke opinies via de pers.

Eind 1945 verklaarde de Nederlandse minister-president, professor Schermerhorn: ‘Wij wonen naast elkaar. Zo wij ooit gedacht hebben gescheiden te leven, moet die gedachte verdwijnen. Ons lot is voorgoed aan elkaar gebonden. Neutraliteit en zelfstandigheid in klassieke zin zijn onmogelijk geworden. Wij zullen daarvan met moed en beleid de consequenties trachten te doorzien, ze aanvaarden en in toepassing brengen. In dit opzicht moeten wij verdergaan en meer doen.’ (De Nieuwe Standaard, 27 november 1945) Wat toen voor België gold, geldt nu nog honderdmaal meer tussen Nederland en Vlaanderen, met als eerste taak voortrekker te zijn in de verdediging van de kleinere taalgebieden in Europa door een wezensnoodzakelijke, zeer assertieve verdediging van het Nederlands in de EU. Verder heeft dit samenwerkingsverband de taak om de weg te bereiden voor het volwaardig Europees lidmaatschap van Vlaanderen en zo een laboratorium te zijn in de geweldloze, democratische herijking en optimalisering van de staatsgrenzen in Europa waar nodig. Ten slotte dient het om het overleg, de coördinatie en de samenwerking op alle relevante beleidsterreinen van Nederland en Vlaanderen optimale kansen te geven.

Is deze laatste takenbundel niet precies wat de intelligente verdedigingen van de Benelux vanaf 2010 op het oog heb-

* Prof. dr. Wilfried Dewachter, voor zijn emeritaat in 2003 polit(ic)oloog aan de Katholieke Universiteit Leuven en een tijdlang decaan van de faculteit Sociale Wetenschappen, heeft vele generaties politologen opgeleid. Ongeveer dertig jaar lang was hij hoofdredacteur van het in België enige wetenschappelijke tijdschrift voor politologie Res Publica. Hij publiceerde vooral over verkiezingen, politieke partijen, politieke participatie en de rol van de elites. Prof. Dewachter was en is vaak een aanspreekpunt voor de media en is geconsulteerd door politici. Onder de talrijke belangrijke publicaties noemen we De mythe van de parlementaire democratie. Een Belgische analyse (2001) en Van oppositie tot elite (2003).

[p. 4]

ben? Drie fundamentele verschillen laten evenwel een opvallend andere mogelijke beleidsuitkomst zien.

‘Nederland-Vlaanderen’ krijgt allereerst alle relevante beleidsdossiers op de agenda en niet alleen een keuze als economische unie, duurzame ontwikkeling en samenwerking voor veiligheid, justitie en migratie.

Uitgerekend op die terreinen blokkeren grondige meningsverschillen tussen Vlaanderen en Wallonië het Belgische federale beleid. Benelux heeft niet het gezag of het instrumentarium om die kloof weg te werken en is dus evenzeer veroordeeld tot onbeslistheid. Inzake deze beleidskeuzes staat Vlaanderen veel dichter bij de Nederlandse visies, wat tot adequaat beleid kan leiden.

Het derde verschil is de prangende kwestie van de samenwerking. Vlaanderen en Nederland hebben in de Benelux nagenoeg het monopolie op de gemeenschappelijke grenzen. Wallonië daarentegen heeft een heel grote gemeenschappelijke grens met Frankrijk. Voor deze geografische omstandigheid alleen al is dus ‘Nederland-Vlaanderen’ aangewezen. Maar er is nog veel meer.

Hoewel het Nederlands een van de vier ‘stichtende talen’ van het Europa van de Zes was, is het Nederlands teruggedrongen, sporadisch dan nog, tot het Europarlement. (Zie het gesprek met Marianne Thyssen.) Het Nederlands dreigt met bekwame spoed het ‘Fries van Europa’ te worden. Twee aanduidingen die er niet om liegen (tekenen aan de wand?). Bij de plechtige ondertekening van de Europese Grondwet was de rechtsgeldige Nederlandse tekst niet eens beschikbaar, zij was nog niet afgewerkt. En dan maar de Nederlandse kiezers verwijten dat ze in meerderheid ‘neen’ gestemd hebben. Eén aanduiding uit België: in dat basischarter verklaren de twee Vlaams-liberale toppolitici, eerste minister G. Verhofstadt en minister van Buitenlandse Zaken K. De Gucht, België tot een dominant Franstalig land. Zij tekenen ‘Pour Sa Majesté, le Roi des Belges’ (gevolgd door een vertaling in het Nederlands en het Duits).

Taal is niet alleen communicatie en cultuur. Taal is macht, taal verleent status en dus ook sociale ongelijkheid. Maar taal verenigt. Taal is zelfs, volgens koning Albert II, de voornaamste bijdrage tot onze identiteit. Taal is een uitgesproken voorwaarde voor democratie. En taal is een zeer belangrijk productiemiddel: het Engels als moedertaal geeft een groot concurrentievoordeel in een gemeenschappelijke markt die men dan ook graag tot aan de Zwarte Zee en verder wil laten uitdijen. In 2001 hebben de Duitse en de Franse minister van Buitenlandse Zaken, J. Fischer en H. Védrine, een actie gelanceerd ‘gegen aktive Förderungen eines Einsprachenregimes in der EU’. President N. Sarkozy en kanselier A. Merkel geven in hun Europese en internationale optredens die beleidslijn onmiskenbaar sterk gestalte. En dan is het Frans nog een van de acht langues impériales in de wereld!

Zo'n integraal taalbeleid is blijkbaar een beleidsopgave voor het hoogste politieke niveau, dus een dringende taak voor ‘Nederland-Vlaanderen’. Voor dit assertieve totaal-taalbeleid staat het Benelux-verdrag ronduit in de weg. Het kan door sommigen zelfs als een alibi opgevoerd worden. Net zoals voor de volgende basisopgave van ‘Nederland-Vlaanderen’.

Nederland is enigszins terughoudend om zich met ‘de Belgische binnnenlandse aangelegenheden’ in te laten, in tegenstelling tot de Luxemburgse premier J.-C. Juncker, die in 2007 tot tweemaal toe, onverkort, voor het klassieke Bruxo-Belgische België heeft gepleit. Nederland kent al te weinig de maatschappelijke en politieke toestanden in België, en velen hopen, lang niet zonder reden, uit dat kluwen van gordiaanse knopen te kunnen blijven. Misschien is een eenvoudige sleutel om een en ander enigszins te begrijpen een recente uitspraak in een belangrijk bedrijfsdossier: ‘Er wordt niet gekozen voor de beste topman, maar voor de meest geschikte Franstalige topman. Het taalevenwicht is een breekpunt voor de Franstalige regeringspartijen.’ (De Tijd, 28 augustus 2008)

Vlaanderen heeft evenzeer boter op het hoofd, want vele maatschappelijke en politieke opinieleiders durven, noch willen, noch kunnen een inschatting, laat staan een strategische keuze maken met betrekking tot de ontwikkeling van België, zeg maar tot 2020. Het Belgische politieke beleid poogt de twee verschillende maatschappijen die het in huis heeft, de Vlaamse en de Waalse, met één politiek beleid te sturen en tot verdere ontwikkeling te brengen. Maar het wordt daarbij zeer gehinderd door de vijf veto's die de Franstaligen op federaal vlak ontwikkeld hebben en niet meteen willen afstaan. Dat beleid is vastgelopen. Zie de regeringsvorming na de verkiezingen van 10 juni 2007, waarbij twee partijenstelsels en twee visies op de regeringsvorming zich open en bloot hebben gemanifesteerd. De logische politieke oplossing die nodig is, wordt echter in de taboesfeer gebracht door banvloeken op de gangbare, maar onjuiste verwoordingen als onafhankelijkheid, separatisme, secessie, Bye, bye Belgium, ja zelfs autonomie en confederalisme.

De onbeperkte onafhankelijkheid van Vlaanderen kan gewoon niet meer en wordt ook niet nagestreefd. Een ‘zelfstandig’ Vlaanderen blijft vanzelfsprekend lid van de Europese Muntunie, met zijn euro's en het beslissingscentrum ECB in Frankfurt. Zo'n Vlaanderen blijft lid van de NAVO. Een ‘zelfstandig’ Vlaanderen voert geen grenscontroles in: het zet de Benelux-successen en ‘Schengen’ niet op de helling, integendeel! Een ‘zelfstandig’ Vlaanderen blijft lid van de Europese Unie, waardoor 70 tot 80 % van zijn beleid de

[p. 5]

uitvoering is van wat ‘Europa’ beslist heeft. (De percentages komen uit Oostenrijks en Duits onderzoek.)

De keuze voor Vlaanderen is fundamenteel in deze 21ste eeuw. Blijft het een regio, zoals Le Limousin, Basilicata, Estremadura of Connaught misschien of erger nog: een van de 95 Nuts 1 of van de 210 Nuts 2 die geen mens in de EU kent, laat staan enige inspraak gunt? Of werkt Vlaanderen zich op tot een volwaardige Europese lidstaat, gelijk aan 11 van de 27 lidstaten die nu een kleiner bevolkings-aantal hebben, zoals Denemarken. Tenzij Luxemburg - met z'n 450.000 inwoners - in het kader van de Benelux en van de EU zou argumenteren dat Vlaanderen te klein is, zoals Luxemburg zich permitteerde tegenover Slovenië, toch haast vijfmaal groter dan ‘Lux’.

‘Zo wij ooit gedacht hebben gescheiden te leven, moet die gedachte verdwijnen. Ons lot is voorgoed aan elkaar gebonden’. De voorstanders van dit ‘zelfstandige’ Vlaanderen verwachten dat Nederland, mede in en door het samenwerkingsverband, meer en meer gangmaker wordt voor het Europees staatslidmaatschap van Vlaanderen. In de Europese besluitvorming betekenen de regio's niets! Het zijn louter statistische eenheden! Als regio verkwijnt Vlaanderen op lange termijn tot een toeristische regio, met weliswaar een rijk verleden, in de nevelen van de geschiedenis van de democratische beslissingen én van Europa!

Jacques Delors (reeds in 1993): ‘De ware eenheid van Europa ligt in zijn veeltalige karakter. En dat is precies wat we moeten beschermen, anders verliest Europa langzaam maar zeker de unieke smaak van zijn diversiteit en dan hebben we er geen trek meer in.’

Zowel de verdediging van het Nederlands als de adequate positionering van Vlaanderen in Europa werkt die veelvormigheid en veeltaligheid in de hand. Het is een van de hoofdcomponenten van ‘das Europäische an Europa’. De andere hoofdcomponent is de doorgedreven democratie. ‘De macht is niet in handen van een minderheid, maar van de grootst mogelijke meerderheid.’ (Thucydides, als motto in de Europese Grondwet opgevoerd door de Conventie.) Jammer, maar Benelux heeft, toen Nederland en Luxemburg in 2004-2005 hun referendum over de Europese Grondwet planden, niet verhinderd dat in België de voorzitter van de Parti Socialiste, E. Di Rupo koudweg een uitgesproken meerderheid voor het referendum in het Belgisch federale parlement afblokte met zijn veto. De zwakheid van de Europese democratie dwingt omgekeerd evenredig tot een sterke democratie in de deelstaten. Ook dat kan België als zodanig niet meer leveren.