Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

[p. 36]

Neologismen
Nieuwspraak
Marc De Coster

Chinese kopie

Een exacte imitatie van iets, waarbij niet alleen het accurate werk, maar ook de fouten gereproduceerd worden, noemen we wel eens spottend een Chinese kopie. Het is een verwijzing naar het stereotiepe (meestal aan Japan toegeschreven) gebruik om westerse producten (goedkoper, maar minder robuust) na te maken en vervolgens te verkopen aan het Westen. De uitdrukking bestaat ook in het Engels (Chinese copy), waar ze al in de jaren dertig van de twintigste eeuw werd opgetekend.

Geocoaching

Het woord staat nog niet in Van Dale, maar is sinds 2002 ingeburgerd. Geocoaching is een combinatie van wandelen, zoeken, puzzelen. Ergens in de natuur is een schat verstopt (in een holle boom, onder een bruggetje) en met behulp van de hand-gps moeten de deelnemers (in groepjes van ongeveer vijf personen) proberen de schat terug te vinden. Het elektronische apparaatje geeft namelijk in lengte- en breedtegraden de plaats aan. Allemaal goed voor de teamspirit dus.

Halalhypotheek

Volgens Jaarboek Taal 2007 van Van Dale gaat het om een ‘hypotheek die gebaseerd is op de islamitische regels m.b.t. lenen en betalen van rente’. Het weekblad Nieuwe Revu maakte in 2007 een en ander nog duidelijker: ‘De moslimhuizenkoper betaalt aan de halalbank de prijs van het huis, plus het bedrag dat in niet-moslim-banktaal rente zou heten. Dat extra bedrag wordt winstopslag genoemd. De islamitische huizenkoper betaalt dus in termijnen een zeer hoge, doch renteloze, lening af. Een puur semantische kwestie, maar men gaat er waarschijnlijk vanuit dat allah deze truc niet door heeft.’

Halalisering

Sinds 2006 is er opeens sprake van een halalisering van Nederland: een groeiende invloed van islamitische zeden en gewoonten. Niet alleen het vlees maar ook hypotheken, ziekenhuizen enz. moeten eraan geloven. Alles moet tegenwoordig halal zijn: in overeenstemming met de islamitische voorschriften. Het Arabische woord halal kunnen we vergelijken met het Jiddische koosjer. Het gedeelte van de supermarkt waar alleen levensmiddelen worden verkocht die halal zijn, wordt de halalcorner genoemd.

Vanuit de heup schieten

‘Uitgevers die met geld vanuit de heup schieten, hebben altijd een slecht rendement.’ Dat stond een aantal jaren geleden in Vrij Nederland. Met vanuit de heup schieten wordt bedoeld: een probleem op een ondoordachte, impulsieve manier aanpakken; ook: ongestructureerd, niet-beleidsmatig werken. Deze uitdrukking hebben we ontleend aan het Engelse to shoot from the hip. Het beeld komt uit een western. De letterlijke betekenis is: met het vuurwapen ter hoogte van de heup schieten. De figuurlijke betekenis werd bij ons begin eenentwintigste eeuw gangbaar.

Hubba, hubba

De meesten onder ons zullen meteen denken aan het Marsipulamilied van Dennie Christian, maar dat is dan verkeerd gegokt. Deze reduplicatie (vaak zelfs gevolgd door een derde hubba) is een soort oerkreet om enthousiasme of goedkeuring uit te drukken, eigenlijk het linguïstische equivalent van een lokfluitje bij het zien van een aantrekkelijke vrouw, die een groep mannen passeert.

In Amerika werd de uitroep tijdens de Tweede Wereldoorlog veel gehoord (op de radio, in de film). Hij werd beroemd gemaakt door de komiek Bob Hope, maar zou volgens sommige bronnen ontstaan zijn onder Amerikaanse luchtvaartpiloten (die het overnamen van Chinese piloten op een luchtbasis in Florida). In het Cornisch (de Keltische taal gesproken in Cornwall) zou hubba ook een waarschuwingskreet zijn bij het vissen, nl. ‘sardienen in de buurt’. Hubba hubba is zowat een internationale kreet geworden. Michael B. Tretow, de geluidstechnicus en coproducer van ABBA, was ook maker van veel film- en reclamemuziek. Hij bracht een reeks eigen nummers uit, waarvan enkele de Zweedse hitparade haalden, zoals Hubba hubba zoot zoot. In onze Lage Landen is deze catchphrase stilaan populair aan het worden.

Huispak

Een huispak is een soort joggingpak (voor vrouwen), maar dan voor in huis. Comfortabele thuiskleding, zeg maar. Het Engels heeft ook wel homewear, relaxwear, easywear, comfortwear of loungewear. Volgens www.geenstijl.nl is dit soort kruising tussen joggingpak en pyjama ook wel bekend onder de namen hoekbankmantelpak, vrouwenavondsmoking en schuurmannetje (naar een van de bekendste draagsters: actrice Katja Schuurman). Geen felle kleuren, sportieve accenten, maar elementen die rust, harmonie en evenwicht uitstralen. Een huispak is gemaakt van soepel, aaibaar materiaal met een tikje luxe: velours, fluweel, fleece en verfijnde badstof.

Implementatiemacht

Implementatiemacht is militair jargon voor ‘bezettingsleger’, bijvoorbeeld in Kosovo. Implementatie (uit Engels implementation) is een nodeloos geleerd woord voor ‘uitvoering, realisatie’. De termen implementeren en implementatie

[p. 37]

raakten in de jaren tachtig (van de twintigste eeuw) in zwang onder politici en ambtenaren. Zulk vergezocht taalgebruik moet de aandacht afleiden van dat waarom het in werkelijkheid draait. Een interventiemacht, door de plaatselijke bevolking vaak ervaren als een bezettingsmacht, is dan weer een leger dat moet optreden in een bepaald land om er de orde te herstellen.

Kamelenteen

Het is allemaal de schuld van de strakke, niets verhullende spijkerbroek, het nauwsluitende badpak of het spandexpak (waarin o.a. Superman rondloopt). De contouren van de vrouwelijke genitaliën staan er meestal duidelijk afgetekend in. Anderen kunnen hierdoor ‘liplezen’. Tieners hebben al een naam voor dit fenomeen, dat stilaan epidemische vormen aanneemt: een kamelenteen, vrij naar het Engelse camel toe. Geen camel's nose, want dat staat voor het topje van de ijsberg. De ‘spleethoef’ hebben we te danken aan de opmars van o.a. de stretchjeans voor vrouwen. De kledingstof volgt nauwgezet de welvingen van het damesonderlichaam. Ook vochtige lycra nestelt zich zichtbaar in vrouwencaviteiten. Veel mannen worden hier lyrisch van, maar evenveel vrouwen zouden niets liever dan een kruistocht beginnen tegen dit verschijnsel.

In 2003 had het hiphopgroepje Fannypack het hitje Camel toe. Daarin kwamen de volgende regels voor: ‘Her spandex biker shorts / Were creeping up the front / I could see her uterus / Her pants were too tight.’ De toon van het lied is vrij streng: ‘Is your crotch hungry, girl? / cause it's eating your pants.’ Van Fannypack mag de spandex gerust de kast in, om er nooit meer uit te komen.

De entertainmentwereld heeft het woord populair gemaakt. In de Broadwaymusical Spamalot werden de letters van het woord C-A-M-E-L-O-T verkeerdelijk geschikt als C-A-M-L-T-O-E. Op YouTube circuleren ondertussen al meerdere video's van camel toes. De Engelse benaming werd in 1992 voor het eerst opgetekend in een Amerikaans slangwoordenboek, met als synoniem beetle bonnet. De omschrijving van die laatste term luidt: ‘female pubic mound as viewed through tight garments. From the design of the VW car. Camel's foot, camel's lip’ (vrouwelijke schaamheuvel zoals die gezien wordt door nauwsluitende kleding; naar de vorm van de Volkswagen).

Kodakmoment

Fotografen kennen het allemaal: het juiste ogenblik om een foto te maken (het juiste licht, de juiste compositie enz.), ook wel het Kodakmoment genoemd. Die term is bij uitbreiding ook van toepassing op iets wat getimed lijkt. De term verwijst naar een populaire reclamecampagne uit de jaren tachtig van de vorige eeuw. Kodak is de handelsnaam voor een reeks camera's, in 1888 geïntroduceerd door de excentrieke Amerikaan George Eastman (1854-1932). De eerste Kodakcamera was compact, licht en relatief goedkoop. In 1995 stond er in Het Parool: ‘Aan het “weldra-historische Kodak-moment” ontbreken overigens een paar gezichten. Saddam Hoessein was er niet en de Libische leider Moeammar Kadhafi evenmin. Twee gezichten die de eerste rij zouden hebben kunnen sieren, de Britse premier John Major en de Duitse bondskanselier Helmut Kohl, lieten eveneens verstek gaan.’

De loonlijst inkorten

De loonlijst inkorten is een van de vele eufemismen (in een bedrijf) voor het ontslaan van werknemers. Ontslagen liggen altijd gevoelig, omdat het om mensen gaat die hun broodwinning kwijtraken. In deze en gelijksoortige uitdrukkingen (vgl. arbeidsplaatsen, banen schrappen) worden de werknemers op een listige manier weggemoffeld door te focussen op de functie die zij vervullen. De arbeidsplaats verdwijnt, maar over de werknemers zelf wordt niet gerept.

Metroman

In 1994 bedacht een Britse journalist het woord metrosexual m.b.t. voetbalster David Beckham. Volgens Van Dale is metroseksueel van toepassing op mannen die ‘metropolitisch, bewust met hun uiterlijk bezig zijn en in staat om hun emoties en zachte kant te tonen’. In 2004 dook opeens het woord metroman op. Zo'n man heeft vrouwelijke trekjes, maar is verder wel heteroseksueel. Hij ziet er steeds goed verzorgd uit (zowel wat kleding als wat haardracht betreft) en hij gebruikt soms cosmetica. Het woord metroman is afgeleid van metropool.

Mobisode

In januari 2008 lanceerde de Vlaamse Media Maatschappij (VMMa) voor fans van de soap Familie zogenaamde mobisodes: mini-uitzendingen van ongeveer vier minuten met de hoogtepunten uit de volgende afleveringen, op de

[p. 38]

mobiele telefoon wel te verstaan. Televisie kijken via de gsm heeft volgens trendwatchers namelijk de toekomst. In Azië bijvoorbeeld is het al bijzonder populair. In Zuid-Korea kunnen mensen hun favoriete programma op hun mobiele telefoon bekijken, terwijl ze op weg zijn naar hun werk. VTM is de eerste Vlaamse zender die dergelijke mobisodes lanceert. Tv-producties kunnen vanaf nu dus op (digitale) tv, internet én mobiele telefoon worden bekeken. Mobisodes werden eigenlijk geïntroduceerd door het Amerikaanse Fox. In de VS verschenen ondertussen al mini-episodes van 24 en Prison Break. Mobisode is een samentrekking van mobile en episode.

Olifantenkerkhof

Olifantenkerkhof is een schertsende benaming voor een plaats waar (vnl. belangrijke) mensen zich terugtrekken om van hun oude dag te genieten. Ook in het Engels: an elephant's graveyard. Al in 1995 lazen we in de Volkskrant: ‘Beneden in het dal ligt Palm Springs, enclave voor rijke, oudere Amerikanen - een exclusief olifantenkerkhof.’

Pampercultuur

Het werkwoord pamperen kennen we al een tijdje in de betekenis van ‘(iemand) gunstig stemmen, verwennen’. Het is afgeleid van het Engelse pamper. Vaak is het van toepassing op overheidsdienaars die allerlei cadeautjes krijgen zonder dat daarbij de strikte regels worden geschonden. Nu is er dus de pampercultuur ‘het in de watten leggen’.

Smurfentaal

Zo noemen Amsterdamse leraren de straattaal of het schoolpleindialect van allochtonen. Zij zouden een even onbegrijpelijk taaltje spreken als de smurfen. Smurfentaal is een ietwat denigrerende benaming. De term werd al opgenomen in Amsterdams - Taal in stad en land (2002) van Jan Berns & Jolanda van den Braak. Voorbeelden van smurfentaal zijn chickie ‘meisje’, scott of scotten ‘vernederen’, doekoe ‘geld’ en fitti ‘vechten’.

Snoezelhond

Honden met een hoge aaibaarheidsfactor kunnen een meerwaarde hebben voor bejaarden. Onze viervoeters zouden volgens sommigen in staat zijn om contact te leggen met mensen die lijden aan dementie. De enige Vlaamse dementiekliniek, ZNA Joostens, is daarom begin 2008 gestart met een project met snoezelhonden. In dierenspeciaalzaken en bij dierenartsen worden geschikte snoezels gerekruteerd. Één keer per maand worden ze in contact gebracht met bejaarden. Hiermee hoopt men de patiënten te prikkelen, stimuleren en ontspannen. Om in aanmerking te komen als snoezelhond moet het dier graag omgaan met mensen en kunnen genieten van aandacht en een knuffel. Het werkwoord snoezelen is een samentrekking van snuffelen en doezelen. Het wordt sinds eind jaren zeventig van de twintigste eeuw gebruikt, doorgaans m.b.t. zwakzinnigen. Je zou het kunnen omschrijven als volgt: het met therapeutische bedoeling op aangename wijze prikkelen van de zintuigen (met kleuren, geluiden, beelden, voorwerpen en nu dus ook met honden).

Speedy Gonzales

Iemand die erg snel loopt, beweegt, werkt enz., noemen we wel eens schertsend of spottend een Speedy Gonzales. De naam verwijst naar een populaire Amerikaanse tekenfilmmuis (met een Mexicaans accent). Hij begon zijn filmloopbaan in 1953. Uit de Nederlandse krant Trouw plukten we eind 2007 dit citaat: ‘Frankrijk. De hyperactieve, als een Speedy Gonzales van hot naar her vliegende president Sarkozy, opvolger van Chirac, breekt met de Franse traditie dat regeringen zwichten voor stakersmassa's.’

Telenovelle

Vaak zijn het Assepoesterachtige verhalen over goede maar vooral kwade dingen, die liefde en geluk voortdurend in de weg staan. De VRT had Emma, VTM Sara. We hebben het over een nieuwigheid in medialand: de telenovela. Een telenovela is volgens Van Dale Spaans-Nederlands een televisiefeuilleton of soap. Dat is een beetje kort door de bocht, want hoewel het om een romantisch verhaal gaat dat over meerdere afleveringen wordt gespreid, is het duidelijk geen soap. Een telenovela heeft in elke aflevering een afgerond verhaal met een begin, een midden en een einde. Meestal kent het ook een happy end, zoals dat gebruikelijk is in moderne sprookjes. Het hoofdpersonage is altijd een vrouw. De Spaanse benaming (met als synoniem culebrón) wordt vaak vernederlandst tot telenovelle. De oorsprong van dit soort melodrama's ligt in Latijns-Amerika. Daar bestaat een lange traditie in het vertellen van (romantische) verhalen. Voor het radiotijdperk werden in Cubaanse sigarenfabrieken al romans in afleveringen voorgelezen. In de jaren dertig van de vorige eeuw werden verhalen geadapteerd voor de radio. Toen de televisie haar intrede deed in de huiskamers, werden vervolgverhalen getoond van soms twintig afleveringen. Ondertussen is het aantal al opgelopen tot driehonderd. Telenovela's houden niet alleen de Spaanstalige wereld aan de buis gekluisterd, ze zijn nu ook populair in Zuid-Europa (Spanje, Portugal en Italië), zelfs in Oost-Europa (Servië, Bulgarije, Bosnië) en in de rest van Europa en de VS. Een soap duurt meestal meerdere seizoenen en kent meerdere hoofdfiguren; een telenovela kent een kortere levensduur (maar één seizoen) en heeft maar één hoofdpersonage. De acteurs (althans in de Zuid-Amerikaanse versie) lezen meestal hun teksten af van een in de handpalm verborgen briefje. In Mexico zorgen deze soaps niet alleen voor vermaak, ze leiden de veelal arme Mexicanen af van de politieke realiteit.