Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

[p. 9]

Kroniek

Textielmuseum Tilburg
Ariane Pikaar

Textiel is altijd belangrijk geweest in Tilburg, vooral wollen stoffen en linnen. De fabrieken zijn grotendeels verdwenen sinds de crisis in de jaren '60 van de twintigste eeuw. Maar het Textielmuseum leeft al 50 jaar en is sinds 1986 gevestigd in de voormalige fabriek van Mommers. Een grote renovatie is net voltooid. Een glazen entree van het museum is geopend, waardoor de verschillende gebouwen van de vroegere fabriek verbonden zijn. Overal klinken de geluiden van oude weefgetouwen, maar ook van supermoderne machines die gedemonstreerd worden door vakmensen. Duidelijk is de impuls te zien van ontwerpers en kunstenaars in het TextielLab, de exposities en de museumwinkel. Nostalgie neemt maar een kleine plaats in, vakmanschap en vernieuwing zijn belangrijker. Dit is een ‘museum in bedrijf’.

[p. 10]

Jufferbank van Piet Hein Eek met stof Sassandra van Christie van der Haak in Textielmuseum Tilburg

Mommerskwartier

Het textielmuseum ligt in het Mommerskwartier. Bij aankomst op het terrein van de vroegere Mommersfabriek valt de hoge fabrieksschoorsteen op. Teken van een voorbije tijd. De gebouwen zijn ook karakteristiek voor een industrieel verleden. Maar daartussenin staat een hoge kubus van glas en staal die duidelijk van deze tijd is. Het ontwerp is van het Delftse bureau cepezed en ziet er letterlijk spannend uit door de verwijzing in de constructie naar het weven. Het glas wordt opgespannen door stalen kabels, een uniek procédé. Dit gloednieuwe EntreeGebouw met lift bevat een auditorium en vergaderruimte op de eerste verdieping, een foyer op de tweede en nog hoger een platform met uitzicht over de stad.

Beneden in de hal met museumcafé ‘bij Mommers’ bevindt zich een balie met veel informatie. Daarna kan men kiezen tussen rechtdoor naar de nieuwe TextielShop en de oude damastweverij, of rechtsaf naar de oude hal met vernieuwd TextielLab, machines en exposities. De aansluiting van het moderne glas op de oude fabrieksmuren maakt de verbinding in de tijd zichtbaar. Het is een transparant geheel geworden.

Geschiedenis van de textielindustrie

De textielindustrie kent twee eeuwen ontwikkeling van thuiswevers, industriële revolutie en fabrieksbouw, macht van fabrikanten, armoede en kinderarbeid tot uiteindelijk verzet tegen de arbeidsomstandigheden. Een geschiedenis zoals in Twente. In de jaren '60 van de vorige eeuw stortte de Europese textieleconomie in. Een kwestie van scherpe concurrentie, eenzijdig aanbod en normale economische ontwikkeling. In Tilburg waren het de wollen stoffen en het linnen - de dekens en het damast - waardoor de bedrijven nog floreerden na de oorlog. In hoog tempo moesten de fabrieken echter sluiten tijdens de textielcrisis en kwamen de hallen leeg te staan. Vele gebouwen werden gesloopt en maakten plaats voor parkeerterreinen of voor woningbouw.

Die geschiedenis van de textiel in Tilburg wordt boeiend en multimediaal belicht op de eerste verdieping van het oude gebouw. Filmprojecties, aanraakschermen, hoorspelen, interviews met textielarbeiders en voorwerpen in vitrines geven een indruk van die veelbewogen geschiedenis in de expositie ‘Hete harten, koele koppen’. Voor kinderen is er overal een speciale kortere versie.

Vernieuwing

Het Textielmuseum ontstond in die jaren '60, toen duidelijk werd dat het tij was gekeerd. Eerst was het gevestigd in een fabrikantenvilla, vanaf 1986 in het Mommerscomplex, inmiddels was het tot Rijksmonument verklaard. Maar dit museum was niet nostalgisch stil blijven staan in het verleden, het heeft zich voortdurend ontwikkeld. Typerend is het feit dat er oude weefgetouwen in werking te zien zijn, maar ook ultramoderne, computergestuurde machines. De samenwerking met kunstenaars, die al bestond vanwege het ontwerpen van damastpatronen, is uitgebreid tot een actieve onderzoeksfunctie. De slogan ‘museum in bedrijf’ wordt volledig waargemaakt.

Demonstraties

Het TextielLab is van die ontwikkeling het bewijs en het wordt met recht het kloppend hart van het museum genoemd. In 2004 werd de centrale fabriekshal (met prachtig licht door de oude ‘sheddaken’ of zaagtanddaken) tot een eigentijdse werkplaats. Studenten, kunste-

[p. 11]

Het handmatig tuften van het kleed ‘Labyrinth’ van Studio Job in het Textielmuseum

naars en ontwerpers stroomden toe, op uitnodiging of uit zichzelf. Het museum biedt naast het weven speciale apparatuur voor borduren, breien, printen en snijden onder deskundige begeleiding. Er is een nieuwe Garenbank met natuurlijke, technische en fantasiegarens ten behoeve van productontwikkeling die veel informatie biedt. Samenwerking met het bedrijfsleven ligt in het verschiet, maar een ontwerper kan hier ook naar hartelust experimenteren.

Op de werkvloer zijn demonstraties met machines en is bijvoorbeeld duidelijk te zien hoe het ‘tuften’ in zijn werk gaat, een tapijttechniek waarbij met een pistool handmatig lusjes worden geschoten in een doek. De ontwerpen zijn van designers of bekende kunstenaars als Marc Mulders. De bezoekers mogen overal vrij rondlopen en vragen stellen, bovendien zijn er panelen met uitleg.

Hedendaagse exposities: design

De jubileumexpositie ‘Van Labyrinth tot Big Mama’, over de producten uit het TextielLab, bevindt zich binnen de hal. Prachtige meubelstof van kunstenaar Christie van der Haak over een bank van ontwerper Piet Hein Eek, bijzondere wandkleden van schilder Reinoud van Vught en een labyrinthisch vloerkleed van Studio Job, experimentele stoffen ontworpen door andere kunstenaars plus een fascinerende modeshow (zowel op scherm als op poppen) op museaal niveau van Jan Taminiau en creaties van Conny Groenewegen zijn hier te bewonderen.

Nostalgische exposities: dekens en damast

Een andere, meer nostalgische expositie betreft ‘de wollendekenfabriek 1900-1940’ aan de andere kant van het gebouw. Om dit product is Tilburg vermaard. De stoommachine speelde in het proces een grote rol. Daarbinnen draait rustig het enorme wiel van een oude stoommachine en er staan zakken met wol. Alle bewerkingen met hun karakteristieke namen als kaarden en duivelen, noppen en stoppen, en het uiteindelijk spoelen, vollen en ruwen worden belicht. De geur van smoutolie hangt op deze afdeling. Maar voor de arbeiders was het zwaar, vies en soms gevaarlijk werk.

De damastweverij met de tijdelijke expositie ‘Tafellinnen belicht’ bevindt zich in een ander gedeelte. Damast kan van verschillende garens worden geweven, maar is het mooist in glanzend linnen. Het is een techniek van tonsur-ton, door een spel van licht en schaduw komt het patroon tot leven. Damast heeft een rijk verleden, vroeger werden hele uitzetten geleverd, dat hoorde bij het aanzien van de huwelijkse staat. De damastweverij van de firma van Hoogerwou uit 1852 werd in 1970 gesloten, maar veel is bewaard gebleven. De hoge weefgetouwen

[p. 12]

staan opgesteld en worden nog bediend. Er is een uitgebreid archief van patronen, stalenboeken en jacquardkaarten en er wordt nog in opdracht gewerkt, bijvoorbeeld voor het Catshuis of het Koninklijk Huis. Ook is het voor particulieren mogelijk het oude bezit aan damast te laten wassen en opmaken, zodat het weer tafels kan sieren ...

TextielShop

Producten die ontwikkeld zijn in het TextielLab of geweven op oude getouwen, zijn te vinden in de ruime TextielShop: droogdoeken, damasten servetten, tafellakens, losjes gebreide sjaals, bijzonder gedecoreerde handschoenen, sieraden van textiel en niet te vergeten de prachtige jubileumpublicatie met geweven omslag. Hier liggen ook mooie andere publicaties.

De vroegere museumwinkel is verdubbeld in oppervlak en heeft een heldere presentatie vol kleur, die verleidt tot kijken en kopen.

TextielAteliers & TextielSchool & Partners

In een straatje bij het museum heeft zich een aantal ateliers gevestigd van zelfstandige jonge ondernemers op het gebied van textiel. Deze ondernemers kregen eerder een opleiding met behulp van Europese fondsen.

De contacten met het onderwijs op alle niveaus zijn goed, er worden veel activiteiten georganiseerd die lopen van schoolexcursies en praktische workshops tot master-

Het nieuwe TextielLab in Textielmuseum Tilburg

classes en literatuuronderzoek in de welvoorziene bibliotheek. Academiestudenten vinden hier inspiratie en mogelijkheid tot experimenteren.

‘Ordo’, interieurstof uit de collectie ‘Architextile, 2006’. Ontwerp Aleksandra Gaca, uitvoering Textielmuseum

Het museum kent vele partners, publieke en private, en partners uit de wereld van textiel en onderwijs. Mediaconcern Audax is topsponsor. Daarnaast is er steun van landelijke Fondsen en de eigen Vriendenstichting.

Geluid en beweging, geur en kleur maken dit museum stimulerend voor alle bezoekers. En verre van stoffig!

Audax Textielmuseum Tilburg, Goirkestraat 96, Tilburg

Tel. [phone], e-post: [e-mail]

www. textielmuseum.nl (de website bevat ook enige videofilmpjes met karakteristiek geluid)

Geopend: di-vrij 10.00 -17.00 u en za-zo 12.00-17.00 u.

Toegang: MK gratis, volwassenen 6 euro. Gereduceerde prijzen voor kinderen, leerlingen, studenten en groepen.

Jubileumpublicatie: Van Labyrinth tot Big Mama, projecten uit het TextieLab, Tilburg, 2008, door Caroline Boot, conservator, vormgeving door Irma Boom. Prijs € 37,50.

Exposities:

Van Labyrinth tot Big Mama, 25 mei t/m 9 nov. 2008.

Tafellinnen belicht, 25 mei t/m 8 februari 2009.

Vloerjuwelen, 22 nov t/m 1 maart 2009.

Verder deze zomer in Tilburg:

*	in museum De Pont een 50 m lange installatie van Marc Mulders (glas-in-lood) en Claudy Jongstra (vilt) van 5 juli t/m 16 november 2008;
*	in de baroktuin De Oude Warande voor de derde keer een internationale beeldenexpositie met 27 deelnemers van 28 juli t/m 28 september 2008.