Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

[p. 45]

Recensies

Het land van aankomst
Academische bedenkingen uit Leuven

Paul Scheffer, Het land van aankomst. De Bezige Bij, Amsterdam, 2007, gebonden, 488 pp., ISBN 978 90 234 7070 0. Prijs: € 27,50.

Het land van aankomst van Paul Scheffer zag het licht in oktober 2007. Het onderwerp, de immigratie en de integratie in onze gebieden, meer speciaal in Nederland, heeft hem niet meer losgelaten sinds zijn ophefmakende artikel over ‘het multiculturele drama’ in NRC Handelsblad, nu acht jaar geleden. Het boek stond vrijwel onmiddellijk op het lijstje van vele auteurs, die een geschikt nieuwjaarsboek in Nederlandse en Vlaamse kranten mochten aanbevelen.

In deBuren werd hierover een debat gehouden tussen Paul Scheffer en Louis Tobback, minister van staat en burgemeester van Leuven. Opvallend was daarbij dat burgemeester Tobback meer dan eens zijn overeenstemming liet blijken ‘voor 90 %’. Hij sprak vanuit zijn gevoel van beheersing van het politieke gebeuren en vanuit de overtuiging dat alle moeilijkheden, die overigens niet zozeer in Leuven bestaan, ten gronde te herleiden zijn tot een sociaal-economisch gegeven: een opvallend aantal allochtonen vormt een nieuw proletariaat. Dat is de uitdaging. Hij verweet de sociaal-democratische partijen verregaande blindheid voor die uitdaging.

Na zeven jaar onderzoek en een aandachtig oor voor woord en weerwoord, vond Paul Scheffer dit een te eenvoudige visie. Ook uit het etnisch-culturele veld duiken heel wat problemen op. Wel waren beiden het weer eens in de vaststelling dat de situatie in Nedrland en Vlaanderen verschilde. Nederland heeft een belangrijk koloniaal verleden en is gekleurder. Het neemt niet weg dat voor de Lage Landen als geheel geldt dat het algemeen beleid en de lokale politiek onvoldoende aandacht geschonken hebben aan immigratiekwesties en de concrete beleving ervan in de veranderende samenleving.

Welke overwegingen roept lezing van Het land van aankomst bij een wetenschapper op? We vroegen het aan dr. Ching Lin Pang, die zo vriendelijk was hierop uitvoerig in te gaan. Ching Lin Pang kwam als zesjarige vanuit Hongkong naar Antwerpen. Na de middelbare school wilde ze klassieke talen studeren. Vanwege haar herkomst adviseerde de oriënteringsdienst de richting oosterse talen. Aan de Katholieke Universiteit Leuven behaalde ze vervolgens daarin haar diploma. Nadien vervolledigde ze haar opleiding in Azië. In Berkeley voegde ze Aziatische Studies toe aan haar palmares. Berkeley roept bij haar nu nog steeds het beeld op van gelukte diversiteit en grote openheid. ‘Ik heb er het licht gezien.’ Terug in België promoveerde ze in Leuven tot doctor in de sociale en culturele antropologie (1996). Ze woont nu in Brussel en verwondert zich over het feit dat vele Vlamingen in hun hoofdstad te gemakkelijk naar het Frans overschakelen. Sociale wetenschappen vindt ze: een echte ontdekkingstocht in jezelf. Thans is ze postdoctoraal onderzoeker, doceert ze aan de universiteit en leidt ze verschillende netwerken inzake migratie. Ze is een erkend expert op lokaal, landelijk en Europees niveau. Hoe reageert dr. Ching Lin Pang op de 477 bladzijden van Paul Scheffer? Hier volgen haar overwegingen.

Akkoord

Met de schets op wereldvlak gaat ze graag mee. In deze wereld van blijvende ‘volksverhuizingen’ (Scheffer) moeten we mee veranderen. Vasthouden aan een strak immigratiebeleid is nonsens. Zo werk je overigens mensensmokkel in de hand. Wij hebben een gecoördineerd immigratiebeleid nodig. Dat kun je controleren en het vermindert de angst voor de nieuwkomer.

Het is een van de pluspunten van het boek dat dit macroverhaal met groot succes verspreid wordt. Een ander belangrijk pluspunt is de keuze voor een open samenleving, gelijke behandeling en vrije meningsuiting: het besef van gedeeld burgerschap, van een dynamisch en veranderend ‘wij’. Dat is wel dapper. Sociale cohesie is een basisbehoefte. Die veronderstelt dat de werkzaamheidsgraad bevorderd wordt en dat de kwaliteit van het onderwijs voor alle kinderen hoog is. Ook de politieke participatie is belangrijk. In de beginfase is de instroom van nieuwkomers immers een wij/zij-verhaal

[p. 46]

geweest. Velen zien dat nog zo. Toch kan alleen volgehouden worden dat diversiteit het gegeven is, niet de uitzondering. Aan de perceptie door anderen beantwoordt bij ons een meervoudige identiteit. Dit beseffen is een voordeel. Die meervoudige identiteit is een grondstelling van dr. Lin Pang. Het is de verdienste en het vernieuwende van Scheffer dat hij ons laat kijken vanuit een wij-perspectief. Terecht zijn de media erop gesprongen. Het land van aankomst is een goede inleiding over migratie op wereldvlak.

Vragen

Je kunt wel vragen stellen over de band tussen het macroverhaal en de terreinkennis. Het boek haakt sterk in op wat er in de publieke opinie gedacht wordt en besproken. De nadruk ligt dan snel op het problematiseren en op de toespitsing op de deelgroep moslims als beeld van ‘de migrant’. Dat beeld krijgen we ook dagelijks in de pers. De sociale werkelijkheid kent een grotere verscheidenheid. Blijven hameren op de hoge werkloosheid bij allochtonen in de steden is bijvoorbeeld achterhaald: allochtone jongeren beneden de 25 jaar doen het goed in steden die onderzocht worden. Over allochtone werkloze jongeren blijven mekkeren heeft meer met perceptie dan met werkelijkheid te maken. Het ondernemerschap van allochtonen lijkt in Nederland toekomst te hebben. Ook dat heeft de perceptie tegen gehad. Een mooi voorbeeld daarvan gaven Somalische nieuwkomers die in Nederland om asiel verzochten. In Nederland, hun nieuwe land, kwamen ze niet aan de bak, ook niet als ze onze taal kenden. Een groep is geëmigreerd naar Leicester. Die vond wel werk omdat ondernemende mensen er gewaardeerd worden. Ze hebben er zelfs onderricht in eigen taal gekregen: het Nederlands ...

Door successen uit het vizier te houden, krijg je wel een vernauwde blik. Beleidsmakers gaan gemakkelijk voort op hun onderbuikgevoel. Ze selecteren probleemgericht. Zo wordt een negatief verhaal beklemtoond, samen met de gedachte dat op dit terrein niet gescoord kan worden. In die zin ondersteunt de analyse in dit boek het wenselijke wij-perspectief voor onze landen onvoldoende. Ook komen sommige klassieke migratielanden in deze studie te summier aan bod.

Het is juist dat het moeilijk te zeggen valt hoe lang de wij/zij-periode en de poging elkaar te mijden nog zal duren en hoe hevig ze wel zal zijn. Dat daarbij sprake is van een terugvallen op eigenheidspatronen, behoort tot de zichtbare tendensen: de westerse mens gaat op zoek naar het handhaven van de welvaart, jonge moslims vallen meer dan de eerste generatie terug op een traditionele levensstijl. Zoals elke levensstijl behoort deze terugkeer naar de traditie tot de wereld van de ‘sociale constructen’, die in een individualiserend klimaat meer kansen krijgen. Alleszins lijkt het niet correct daarom te besluiten dat ons integratiebeleid gefaald heeft. Neen, wij zijn ongeduldig. In België is de politieke participatie van nieuwkomers formeel zeer progressief. De arbeidsparticipatie kan beter. Vele vluchtelingen en mensen uit de tweede generatie werken onder hun niveau. Het activeringsproces moet versterkt worden. De taal leren is belangrijk. Het inburgeringsbeleid is in principe goed, maar in Vlaanderen blijft het aanbod van taalcursussen beneden de vraag. Maar wat doe je als de mensen dan de landstaal spreken? De arbeidsmarkt moet opener worden.

Hoewel er niet veel onderzoek over bestaat, behalve in verband met de moskeeën, is het duidelijk dat ook het verenigingsleven en het vrijwilligerswerk tot het sociale kapitaal behoren, die de sociale participatie kunnen aanzwengelen.

Positieve ervaringen

Ten slotte vraag ik me af waarom Paul Scheffer meermaals naar de VS verwijst, als een gebied dat we beter in de gaten moeten houden vanwege het verband met onze Europese situatie. Canada lijkt me een meer voor de hand liggende keuze. Er is een systematisch beleid, de overheid helpt, er wordt aan wij-gevoel gewerkt, er is een proactief immigratiebeleid dat ervoor zorgt dat zowel Canada als de immigrant er beter van kan worden, er is een bewustmaking van de ingezetenen en een begeleidingssysteem. Kortom: er is een positieve ervaring rond migratie. Dat moet bij ons ook het verhaal worden van elke inburgering en de rituelen errond, waarover Scheffer het terecht heeft. Wanneer we het hier geldende waardenpatroon relativeren, maken wij het nieuwkomers inderdaad moeilijker om hun weg te vinden.

Dat uitkijken naar een positieve ervaring duikt bij Scheffer ook op in de gezochte termen om de migrant te benoemen: er staat dat je de migrant niet vanuit zijn herkomst, bijvoorbeeld als allochtoon, maar vanuit zijn toekomst moet benoemen. Ching Lin Pang vindt het een edele gedachte, die hoort bij een ethisch-etnische denkfase. Je hebt echter technische woorden nodig om groepen te benoemen waarover je werk gaat. Dan gaat het vanwege de beoogde positieve ervaring vooral om de duidelijkheid, de intentie en de interpretatie van de gehanteerde categorie.

Deze overweging besluit meteen een lang gesprek.

Het goede dat over Het land van aankomst reeds gezegd en geschreven is, en de vragen die vanuit de wetenschappelijke wereld gesteld kunnen worden, wijzen in dezelfde richting. Juist door het bestaan van positieve ervaringen, die in hoge mate gewenst zijn, is het nu nuttig de cirkel van de problematisering te doorbreken. Het zijn precies die positieve ervaringen die nu in de verf gezet moeten worden. De problemen zijn bekend. Dat er oplossingen zijn, lijdt geen twijfel.

Marc Cels