Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

Letteren
Er is alle reden tot optimisme in schrijvend Vlaanderen
Annelies Verbeke

Ik heb toegestemd dit stuk voor Neerlandia te schrijven omdat het me zo ontzettend vriendelijk gevraagd werd. Het onderwerp - hedendaagse Vlaamse auteurs - pakt voor mij echter een beetje lastig uit. Mijn beroep stelt me niet in staat een groepsmens te zijn. Vermoedelijk vind ik het daarom ook erg moeilijk om over groepen te spreken. Generaliseringen houden in dat er uitzonderingen bestaan en omdat enkele uitzonderingen mij na aan het hart liggen, voel ik mij er niet goed bij als ik dat na elke generalisering niet even aangeef. Een andere reden waarom ik erover gedacht heb deze opdracht te weigeren, is dat ik het onvermijdelijk zal moeten hebben over de uitspraak ‘De Belgen zijn beter’, die Arjen Fortuin begin 2006 in NRC Handelsblad deed en sindsdien zowel bijval als tegenkanting opriep.

Hoewel de aandacht voor jonge Vlaamse schrijvers in artikelen uit het NRC Handelsblad, Het Parool en Vrij Nederland, ons in de eerste plaats moet verheugen - het is immers ooit anders geweest - hebben de polemieken in de nasleep van het oeverloos aangehaalde artikel van Fortuin mij voornamelijk met een compromisloze vermoeidheid opgezadeld. Als een Vlaamse criticus een tegenartikel begint met de vermelding dat hij ‘de boeken van Verhulst en Verbeke weliswaar niet gelezen heeft, maar...’, kan ik mijn tijd onmogelijk aan verder lezen besteden. (Wanneer het literaire klimaat al te veel op een voetbalwedstrijd gaat lijken, doet dat mij voornamelijk verzuchten dat het toch jammer is dat ik zo graag schrijf; hoeveel aangenamer zou mijn leven zijn, als ik een dergelijke passie voor bloemschikken kon hebben opgevat. Of is de wereld van bloemschikkers harder dan ik vermoed?) Ook ontstaat bij dit soort discussies meteen de vrees dat elk compliment, elke vorm van positieve aandacht, uiteindelijk minstens evenveel zuur zal oproepen bij ‘de beledigde partij’ of wie zich daarmee verbonden voelt. Dat mijn

[p. 14]

debuutroman SLAAP! het aanvankelijk beter deed in Nederland dan in België, was een opvallend gegeven, want Vlamingen kennen en verkiezen traditioneel vooral Vlamingen, Nederlanders vooral Nederlanders. Ik heb er zelf geen sluitende verklaring voor. Dat mijn derde boek in Nederland naast positieve reacties ook een paar giftige scheldtirades opriep (soms kan men niet meer over een recensie spreken) terwijl het in Vlaanderen op algemeen gejuich werd onthaald, valt evenmin eenduidig uit te leggen. Toch denk ik, en ik niet alleen, dat niet alleen smaakverschillen en iets vaags als ‘voeling’, maar ook de hierboven genoemde discussie er iets mee te maken heeft.

De dertigers

Het zijn niet altijd dezelfde jonge, Vlaamse auteurs die in de artikelen aan bod komen. In 2005 probeerde Frank Hellemans in Knack er een aantal te vangen onder de noemer ‘de dertigers’, een groepsnaam met een wel erg nabije vervaldag, althans voor de leden die hem toen al niet overschreden hadden, een groepsnaam die doet vermoeden dat de Tachtigers een groep gepensioneerden waren. Hellemans noemde Chika Unigwe, Jeroen Theunissen, Leen Huet, Bart van Lierde, Margot Vanderstraeten, Stefan Brijs, Yves Petry, Bart Koubaa, Peter Terrin, Erwin Mortier, Jan van Looy, Annelies Verbeke, David van Reybrouck en Tom Naegels. Christophe Vekeman en Paul Mennes vond hij te veel aanleunen bij de generatie Lanoye-Brusselmans-Hemmerechts om mee te mogen doen. Het is een eigenaardig lijstje, dat van Helemans, temeer als je er met een afstand van amper twee jaar naar kijkt. Erwin Mortier is een groot schrijver, maar inhoudelijk plaatst hij zichzelf toch ver van de anderen. En waar horen Peter Verhelst en Bart Moeyaert dan thuis? Waar zijn Elvis Peeters en Paul Verhaeghen? Het ontbreken van Dimitri Verhulst en Saskia De Coster komt nu nogal lachwekkend over. Ruth Lasters, een generatiegenote die inmiddels een debuutprijs won en er wat mij betreft absoluut bij hoort, kon nog niet door Hellemans worden vermeld, want haar eerste was nog niet uit.

Dan liever het artikel dat Bert Bultinck enige tijd later over hetzelfde onderwerp schreef in De Morgen. Hij slaagt er volgens mij het beste in om te beschrijven wat deze (relatief) nieuwe, (relatief) jonge lichting bindt. Hij ziet drie gemeenschappelijke pijlers. Jonge Vlaamse auteurs beheersen de schrijfkunst zeer grondig, hun verhalen zijn radicaal eigentijds en actueel, en er wordt geworsteld met een of andere vorm van romantiek. Het is vooral wanneer Bultinck over dat ‘goed schrijven’ in detail treedt, dat je hem moet nageven dat hij een paar belangrijke gemeenschappelijke kenmerken aanhaalt. Zo illustreert hij wat hij ‘efficiënt’ vakmanschap noemt, met de nadruk op het verhaal (al is dat verhaal voor Petry toch ondergeschikt aan zijn indrukwekkende stijl en filosofische beschouwingen) en met de aandacht die wordt besteed aan structuur (in het werk van mijzelf, De Coster, Lasters en Naegels is er bijvoorbeeld sprake van twee personages of plotlijnen die elkaar afwisselen). Ook een juiste opmerking vind ik dat de jonge Vlamingen over het algemeen veel gevoel voor humor hebben, vaak in de vorm van ironie en cynisme.

Laat ik hier niet nalaten te vermelden dat Tom Lanoye en Herman Brusselmans deuren voor onze generatie geopend hebben. Vermoedelijk zetten velen onder ons zich op hun beurt tegen beide heren af, maar het idee dat literatuur grappig mag zijn en tegen heilige huisjes mag schoppen, dat literatuur ‘cool’ en levendig kan zijn in plaats van saai, aan die perceptie hebben zij toch bijgedragen, in die sfeer zijn de meeste hedendaagse auteurs immers opgegroeid. Al past hier dan weer de kanttekening dat veel grote schrijvers vóór hen er al lustig op los schopten.

Vlaamse en Nederlandse literatuur: meer naast elkaar dan met elkaar

Ik wil hier wel wat enthousiasme genereren, want ik koester bewondering voor een groot deel van het werk van mijn Vlaamse schrijvende tijdgenoten. Die bewondering werd versterkt toen ik vorig jaar in opdracht van uitgeverij Prometheus met Said El Haji een verhalenbundel samenstelde met de titel 25 onder de 35, waarin van vijfentwintig Vlaamse en Nederlandse auteurs, jonger dan vijfendertig,

25 verhalen van jonge, veelbelovende Nederlandse en Vlaamse schrijvers, bijeengelezen door Said El Haji en Annelies Verbeke.

[p. 15]

een kort verhaal werd gepubliceerd, en naar aanleiding waarvan ik het werk van vele nieuwe Nederlandstalige schrijvers leerde kennen. Bij deze jongste lichting vond ik - het is natuurlijk alweer een veralgemening met kanttekeningen - veel Vlaamse bijdragen beter dan veel Nederlandse. Aangezien Said over het algemeen een andere mening was toegedaan, hebben wij in onze inleiding netjes geschreven dat deze discussie voer voor critici is, niet voor schrijvers. Daar sta ik overigens nog steeds achter. Dat Said over het algemeen een voorkeur had voor Nederlandse verhalen en ik voor de Vlaamse, duidt er al op dat de hele discussie rond voorkeuren en smaken draait. Toch vond ik het interessant dat het in de bundel gepubliceerde verhaal van Jeroen Theunissen ons het meest verdeelde. Said verwoordde zijn ergernis als: ‘Het is alsof hij zijn hoofdpersonage niet serieus neemt’, en die cynische benadering vond ik net het amusante aan Theunissens verhaal.

Laat ik hier nogmaals, zelfs met het risico dat het irritant begint te worden, benadrukken dat ik met mijn uitspraken over mijn Vlaamse generatiegenoten niet in se het tegenovergestelde beweer over jonge Nederlandse auteurs. Ik hou bijvoorbeeld veel van de boeken van Esther Gerritsen en van die van Ilja Leonard Pfeijffer, en geef grif toe dat ik het werk van veel schrijvende Nederlanders niet genoeg ken om er oordelen over te vellen. Bovendien mag het voor mijn part gerust van de daken geschreeuwd worden dat wij in Vlaanderen geen Arnon Grunberg hebben, die qua kwaliteit, invloed, aanzien, verkoop en productie zo met kop en schouders boven de anderen uitsteekt, dat je haast niet kunt geloven dat hij pas in 1971 werd geboren.

Ook heeft Nederland een streepje voor als het gaat om goede, jonge schrijvers met een allochtone achtergrond. Het heeft in Vlaanderen veel langer geduurd eer er een Mustafa Kör en een Rachida Lamrabet werden uitgegeven, maar die tijd is dan toch aangebroken.

De eigengereidheid is, dunkt mij, inderdaad een eigenschap van vele jonge Vlaamse auteurs, maar maakt het ook moeilijk hen als een groep te zien, laat staan hen als dusdanig te becommentariëren. Nooit zal onze generatie Vlaamse auteurs samen afgebeeld worden op een mooi schilderij als Lezing door Emile Verhaeren van Théo van Rysselberghe, waarop Verhaeren dramatisch voorleest uit eigen werk aan een gezelschap van Belgische en Franse kunstbroeders, die, zo vind ik althans, nu ook niet allemaal even enthousiast naar hem luisteren. Jammer, misschien, dat zo'n schilderij er nooit kan komen, maar wel goed dat daartegenover staat dat originaliteit, verrassingen en veelzijdigheid ons binden.

Bij recensenten is vooral de bereidheid belangrijk om een werk goed te vinden. En als die bereidheid om Vlaamse auteurs goed te vinden in Nederland - al dan niet dankzij ons - groter is en blijft dan vroeger, dan juich ik dat toe. (Vooral als de resultaten van een onderzoek dat het vorige

Annelies Verbeke (foto Stefan Van Fleteren).

jaar is gevoerd, kloppen: de Nederlander in de straat zou niet minder interesse voor Vlaamse cultuur hebben dan vroeger.) Wellicht kleeft er onbedoeld een paternalistisch bijsmaakje aan die bereidheid en, zoals Bultinck het in zijn artikel verwoordt, ‘verraadt de Vlaamse aandacht voor de Nederlandse goedkeuring een postkoloniaal gevoel’. Rob Schouten zal zijn komische uitspraak ‘dat het net hun contact met de extraverte Nederlandse cultuur en uitgeverswereld is die de Vlaamse renaissance heeft ingeluid’, wel genuanceerder hebben bedoeld. Dat onze blikken tegenwoordig over de landsgrenzen reiken, is geen Nederlandse verdienste en geldt bovendien ook voor de jongste Nederlandse auteurs, zo bleek onder andere uit de bijdragen aan 25 onder de 35. Wij zijn kinderen van onze tijd. Wij reizen veel. Wij lezen veel in het Engels, veel vertaalde literatuur en de buitenlandpagina's in kranten.

In denk dat er reden is tot optimisme in schrijvend Vlaanderen. Dat hoeft niet af te hangen van Nederlandse appreciatie en hoeft evenmin ten koste te gaan van Nederlandse auteurs. Toch zou het mooi zijn die appreciatie voor de Vlamingen ook naar de literaire prijzen vertaald te zien, want daar lijkt - ondanks de nominaties - toch nog sprake van enige terughoudendheid. Een Vlaming die een grote literaire prijs wint, zou bovendien voor wat afleiding kunnen zorgen wanneer de ene Nederlandse schrijver niet aan dezelfde tafel als de andere wil eten.