Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 112

Taalbeleid
Een debatdag van de Nederlandse Taalunie
Niet tegen het Engels, maar voor het Nederlands
Els Ruijsendaal

Het was een opmerkelijk initiatief van de Nederlandse Taalunie, op 12 november in deBuren: een debatdag over de rol en de belevenis van het Engels in wetenschap en onderwijs, op straat en thuis. We ontkomen er ook langzamerhand niet aan: het Engels is niet alleen meer een zaak van anglofielen en anglofoben, maar van iedereen. Te midden van de bezorgde vragen die deze ontwikkeling oproept, is het naar veler gevoel erg stil gebleven rondom de Taalunie. Dat zij onderwijl de voorwaarden hielp scheppen om het Nederlands in de digitale wereld te laten meegroeien, is een beleidskeuze waar het publiek zeker wat dankbaarder voor zou mogen zijn. Dat de Taalunie niet de meest geeigende institutie is om de verengelsing met proactief beleid, noem het maar actie, tegemoet te treden, wordt te weinig beseft. En wat zij dan wel zou moeten doen, wordt trouwens door diezelfde critici ook niet helder aangegeven. Als Benno Barnard in NRC Handelsblad (11 januari '08, CS-11: ‘Laat mij hier murmureren’) zijn hart lucht en met ons allen vertwijfeld vraagt waarom wij elkaars eendere taal op televisiestations over en weer ondertiteld terugvinden, uit hij een terechte hartenkreet, maar daarmee heb je nog geen beleidsplan voor een taalgebied van 22 miljoen mensen.

Uiteindelijk is taalbeleid een regeringszaak en de daden van de regering op dat punt zijn genoegzaam bekend: er is volop taalbeleid, alle taalkeuzes in het onderwijs en het bedrijfsleven en alle openbare lichamen zijn in principe onderhevig aan de door regeringen gemaakte wetten en de uitvoerders daarvan - en de sancties die bij niet-navolging van de wetten horen. De pijn zit misschien nog het meeste in dat laatste, waar er best wat wetten voorhanden zijn die het beste voorhebben met de Nederlandse taalgebruiker. Het tenzij in de beleidskreet Nederlands tenzij is inmiddels zo opgerekt, dat zelfs in kringen van wetenschapsbeleid,

Tafelgesprek met Martine Tanghe, met links Leo Spelt (rector Marnixcollege) en Harry Martens (prorector Universiteit Hasselt), rechts Caroline Daniels (student rechten), Brigitte van Hilst (taalbeleid onderwijs) en Didier Van de Gucht (dir. De Conscienceschool).

[p. 7]

die volkomen terecht niet aan één taal gebonden willen zijn, bezorgdheid is ontstaan over de werking van de snelle verengelsing in het onderwijs. Over meertaligheid, toch Europees beleid, wordt in Nederland zeker al helemaal weinig vernomen. En dat is, laten wij daar heel duidelijk over zijn, eveneens een probleem van formaat. Onze betrekkingen met de buurlanden lijden onder gebrek aan talenkennis, vooral talen van landen waar wij in hoge mate economisch van afhankelijk zijn, zoals het Duits.

Vaststaat dat gezien het vorige het houden van dit Taaluniedebat op zichzelf al een opmerkelijke zaak was: het debat over de verengelsing, nu door rijp en groen gevoerd, raakt daarmee automatisch in wat neutraler en professioneler vaarwater en geeft uitzicht op meer beleidsbetrokkenheid. Het is geen gering probleem voor ons taalgebied en het is dus goed dat een supranationale instelling laat weten dat deze ontwikkelingen haar beleidsterrein aangaan. Dat is, nog los van het werkelijke debat van die middag en van de uitkomst daarvan, een goede stap van de huidige Taalunie, die algemeen secretaris Linde van den Bosch en de haren ten positieve aangerekend mag worden.

De ochtend

Bart Caron, voorzitter van de Interparlementaire Commissie van de Nederlandse Taalunie, opende ten overstaan van een volle zaal (100 aanwezigen) de Taaluniedebatdag. Als West-Vlaming, vlak bij de grens geboren, heeft het Frans van meet af aan deel uitgemaakt van zijn leven. De meertaligheid kent in België een natuurlijke aanwezigheid en daarmee ook het bewustzijn dat de eigen culturele identiteit nauw met de taal verbonden is. Vanuit de strijd die de Vlamingen voor dit mensenrecht hebben moeten voeren, doet het wel pijn, bekent de IPC-voorzitter, te moeten meemaken dat de Nederlandse minister-president bij de opening van het academische jaar een toespraak in het Engels houdt. Ik kan, zo besloot Caron, een debat als dit alleen maar toejuichen.

Maria van der Aalsvoort, voorzitter van de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren, haalde uit het Taalpeil van 2005 nog eens de antwoorden naar voren uit de vragen van meetbureau Trendbox naar de verwachtingen ten aanzien van de houdbaarheidsdatum van het Nederlands: 80% van de Europese Nederlandssprekenden meende toen dat het Nederlands de eerstkomende 50 jaar niet zou verdwijnen. In Suriname verwachtte eenderde van de respondenten dat tegen die tijd het Engels de voertaal zou zijn. Het is een wat ontmoedigend begin, zo'n vraag: hoe lang denk je nog met onze taal toe te kunnen? Halen we de vijftig jaar nog wel? Gezien de gemiddelde leeftijd die wij bereiken, gaat het voor het merendeel van de bevolking dus om een al dan niet verwachten dat de taal verdwijnt binnen de eigen levenstermijn: geboren worden in het Nederlands, sterven in het Engels. Het is, zo verwoord en gemeten, geen neutrale vraag. En onze overheid in dezen was de vragensteller, mogen we aannemen.

Gelukkig zette Van der Aalsvoort vervolgens het Nederlands ook weer neer in wisselwerking met en te midden van andere talen en kenschetste zij meertaligheid als nastrevenswaardig doel.

Onder leiding van Martine Tanghe vonden drie rondetafelgesprekken plaats, over Engels in onderwijs en wetenschap, in het bedrijfsleven, en in het leven van alledag. Wat daaruit kwam, was het bekende gegeven dat het Engels het Nederlands en het Frans uit het bedrijfsleven verdrongen heeft - en dat zeker de leidinggevenden van het bedrijfsleven hun aangeleerde vaktaal maar wat graag meenemen in het publieke domein. En verder dat het onderwijs geen heldere visie naar voren brengt over de werkelijke noodzaak het taalbeleid zo nietsontziend toe te spitsen op het Engels of over de netelige kwestie van de meertaligheid. Op de dringende vraag van Martine Tanghe waarom men besluit tot Engelstalig onderwijs, klinkt een wat bleek argument vanuit de schoolleidersmonden: de druk van de ouders, die willen graag een

Tafelgesprek met Martine Tanghe, met links Bram Holzapfel (dir. Publicis), Anne Provoost (schrijfster), en rechts Lone Leth Larsen (dir. Deens Cultureel Instituut), Jan Hautekiet (programmamaker, nethoofd).

[p. 8]

Minister Ronald Plasterk van OCenW.

‘school met een plus’ en wij hebben maar een klein taalgebiedje. Met 22 miljoen Nederlandssprekenden mag in onderwijskringen toch wat meer zelfrespect verwacht worden.

In het leven van alledag, onderwerp van de derde gespreksronde, klinken wat diffuse redenen als muziek en (reclame)wereld, en de aantrekkingskracht op de jongeren. Maar reclames die niet begrepen worden, probeerde Martine Tanghe nog. Taal die niet helemaal begrepen wordt, heeft juist iets magisch, was het weerwoord. Ja, appeal, daar gaat het toch een beetje om, begrijpen we uit de commentaren van deze stellige believers.

Het forumlid Anne Provoost bracht daarin een uitgemeten en zelfstandig commentaar op vragen als: hoe zit dat met u als schrijver? ‘Ik heb in Amerika gewoond’, zei Provoost, ‘en schrijf voor jongeren. Maar ik schrijf nooit in het Engels: een literair stuk kan alleen maar in de moedertaal, ik ga dat niet zelf in het Engels schrijven. In bepaald opzicht is de positie van de moedertaal een handicap, qua bereik, gezag ... Maar gehandicapt zijn is een heel existentieel gevoel. Als we allemaal Engels zouden gaan praten, levert dat uiteindelijk niets op.’ Wij moeten, besloot zij, middelen vrijmaken om literaire teksten heel kort op de bal te vertalen.

De middag

Het middagprogramma begon met een toespraak van minister Plasterk. Het Comité van Ministers is blij met dit debat. Er hoeven wat de minister betreft geen conclusies uit de bus te komen, of winnaars, maar het doel is: ‘... dat de “kwestie” van het oprukkende Engels wordt genuanceerd. En dat dit debat in kleine kring uitwaaiert tot een breder debat.’

Met een citaat uit de Twe-spraack van de Nederduitsche letterkunst uit 1584 geeft Plasterk aan dat bezorgdheid om de taal kennelijk van alle tijden is. Daarbij vergeet hij wel te melden dat er op de analyse van de staat van de taal toen een beleidsperiode zonder weerga volgde en dat die zorg leidde tot de grootse opbouwperiode van onze taal.

Meerjarenbeleidplan 2008-2012

De minister presenteerde vervolgens globaal het nieuwe meerjarenbeleidplan van de Nederlandse Taalunie voor de jaren 2008-2012. Een interessant moment van deze dag. Belangrijke elementen daaruit geven wij hier beknopt weer, allereerst het uitgangspunt, niet nieuw, wel in specifieker beleid uitgewerkt:

■

De taalgebruiker staat centraal, onder het motto: ‘Hoe moet de taalgebruiker worden toegerust om zo goed mogelijk te communiceren?’ Daarbij wordt nu getracht de ‘abstracte taalgebruiker’ in te ruilen voor het veel gevarieerdere beeld van de reële taalgebruiker: de ouder die tussen een- en tweetalig onderwijs moet kiezen, de ambtenaar die zijn boodschap moet overbrengen in een Europese vergadering, de consument die de gebruiksaanwijzing van zijn dvd-speler wil lezen. Wat daarbij komt kijken, zal de komende jaren in kaart gebracht worden.

Als beleidsvragen voor de komende jaren stipte de minister aan:

■	Zoveel mogelijk in het Nederlands communiceren? En dan bijvoorbeeld gebruikmaken van tolken en vertaalmachines? Of: zorgen dat bepaalde buitenlanders meer Nederlands leren, bijvoorbeeld mensen die veel handelen met Vlaanderen of Nederland?
■	Of juist inzetten op het leren van andere talen? En dan is weer de vraag welke: alleen Engels of juist ook andere talen?

Zeer geruststellend lijkt het voornemen:

■

Het Nederlands moet in alle domeinen gebruikt kunnen worden. Plasterk zegt daarbij: ‘Waar de Taalunie zich vooral om bekommert, is dat ze vindt dat Nederlands een taal moet blijven die altijd en overal voor gebruikt kan worden. Dus ook voor de wetenschap en in het onderwijs. Immers voor miljoenen is Nederlands de taal waarin ze denken en fantaseren. Velen van hen zouden iets missen wanneer hun gedachten en denkbeelden op een taalbarrière stuiten als ze een wetenschappelijk niveau bereiken. Met dat laatste bedoel ik bijvoorbeeld dat er ook Nederlandstalige terminologie moet zijn.’

De zoektocht naar de taalgebruiker, het gesprek met de taalgebruiker en de ondersteuning van de taalgebruiker vragen om kennis, informatie en debat. De minister noemde enkele voornemens.

[p. 9]

■	Het informatiebeleid ter ondersteuning van de leraren brengt de noodzaak tot uitbreiding van de Digitale Bibliotheek van de Nederlandse Letteren, van de digitale databank Het Schoolvak Nederlands Onderzocht (onderzoeksresultaten van het Nederlands als vak en als instructietaal).
■	Voor buitenlandse neerlandici en studenten neerlandistiek extra muros komt er een expertisecentrum waarin alle deskundigheid en informatie op het terrein van het Nederlands als vreemde taal wordt gebundeld.
■	Voor Europese beleidsmakers wil de Taalunie actief meewerken aan de opbouw van een Taalmonitor die de status en het gebruik van alle talen in Europa volgt. Uit een huidig project van de Taalunie, dat de situatie van de nationale taal in vijf Europese landen vergeleek, komt onder meer naar voren dat er in Nederland in het bedrijfsleven en op de universiteiten veel meer in het Engels wordt gecommuniceerd dan in landen als Zweden of Duitsland, om over Frankrijk en Italië maar niet te spreken.

In dat geheel moet de Nederlandse Taalunie zich in dit veelvormige landschap zien te positioneren.

Het debat

Het debat dat volgde, bevatte allerlei onderwerpen en argumenten zoals die in eerdere instantie ook naar voren waren gekomen. Het ging volgens het principe van het Lagerhuisdebat en stond onder leiding van Gijs Weenink van de Debatacademie uit Amsterdam. Een aardig slotstuk, waarin de aanwezigen de anderen konden proberen te overtuigen van hun standpunt of wellicht zelf tot een nieuw inzicht konden komen. De kunst was zoveel mogelijk mensen letterlijk aan jouw kant te krijgen. Het was een aardige stoelendans, waarbij in de spontane kreten en twistgesprekken weer duidelijke verschillen tussen de Nederlandse en de Vlaamse houding tegenover de eigen taal naar voren kwamen: het verschil tussen ja en nee tegen de Europese grondwet liep cultureel gezien langs dezelfde lijnen.

Algemeen secretaris Linde van den Bosch sloot debat en dag af met de vraag wat de Taalunie kan doen in deze genuanceerde eenheid, niet tegen het Engels, maar voor het Nederlands. En dat mag wat ons betreft een lijfspreuk worden in het hele veld.