Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 111

[p. 31]

Nederlands van Nu
Jaargang 55 - augustus 2007

Twee Vlaamse studenten studeerden drie maanden Nederlands in Amsterdam
‘Ik vroeg eens per ongeluk een broodje “met hesp” en werd aangestaard als kwam ik van een andere planeet.’
Peter Debrabandere

Annelise Renquet en Jürgen de Witte studeerden Nederlands aan het departement lerarenopleiding van de Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende (KHBO). Ze volgden er de opleiding bachelor in onderwijs: secundair onderwijs, wat overeenkomt met de Nederlandse Bachelor of Education met tweedegraadsbevoegdheid. Met hun diploma verkrijgen ze lesbevoegdheid voor de lagere jaren van het middelbaar onderwijs. Tijdens hun laatste opleidingsjaar (2006-2007) studeerden ze in het kader van het Erasmusprogramma drie maanden aan de Hogeschool van Amsterdam.

De niet-academische lerarenopleiding (bachelor in onderwijs) duurt in Vlaanderen drie jaar. De meeste studenten, onder wie ook Annelise Renquet en Jürgen de Witte, kiezen drie vakken waarvoor ze na de opleiding lesbevoegdheid krijgen. Annelise Renquet koos Nederlands, Engels en geschiedenis, Jürgen de Witte koos Nederlands, biologie en aardrijkskunde. In Nederland kunnen studenten maar één vak kiezen. In Nederland kun je bijvoorbeeld leraar Nederlands worden of leraar aardrijkskunde of leraar geschiedenis. Bovendien duurt de opleiding in Nederland vier jaar. Speciaal voor de Erasmusstudenten is in Amsterdam een pakket samengesteld waardoor ze voor hun drie vakken lessen konden volgen.

Annelise en Jürgen, in Vlaanderen hebben jullie drie vakken gestudeerd, waaronder Nederlands. In Nederland hebben jullie drie maanden lang Nederlands gestudeerd in een structuur die helemaal anders is dan in Vlaanderen. Hoe hebben jullie die heel andere studieomstandigheden ervaren?

AR: Het grootste verschil tussen de twee leeromgevingen is de manier waarop het vak Nederlands benaderd wordt. In Vlaanderen krijgen we voornamelijk de grote lijnen mee, waarna we zelf onze kennis verder kunnen



uitbreiden. Dat geldt vooral voor vakdidactiek en literatuur, in mindere mate voor spelling en taalkunde. In Nederland hebben de docenten vanzelfsprekend meer tijd voor de verschillende onderdelen van het vak, waardoor bijna elk detail behandeld kan worden. Uiteraard krijgen de studenten ook een pak opdrachten, want dat is de traditionele manier van werken in Nederland. Maar ik merkte dat vele docenten toch de neiging hadden hun studenten wat meer bij de hand te nemen dan hun Vlaamse collega's.

JdW: Ja, dat was toch wennen in het begin. Het eerste wat opviel, was dat de omgang tussen docent en student in Nederland veel losser is dan bij ons. Lesgevers worden er getutoyeerd en studenten schrikken er minder voor terug

[p. 32]

hen te onderbreken of met hen in discussie te gaan. De lerarenopleiding voor het middelbaar onderwijs wordt in Nederland heel anders aangepakt. Daar kies je één vak uit waar je je vier jaar in verdiept. Daardoor wordt je er nog meer in ondergedompeld. Het viel op hoe zij echt in dat ene vak ingewerkt zijn. Toen ik vertelde dat ik na drie jaar drie vakken mag onderwijzen, viel bij sommigen de mond open van verbazing.

In Vlaanderen is literatuuronderwijs gericht op Nederlandse én Vlaamse auteurs. Is dat in Nederland ook zo? Wordt er aandacht geschonken aan Vlaamse auteurs, aan de Nederlandse literatuur in Vlaanderen?

AR: De aandacht die besteed wordt aan Vlaamse auteurs, is in Nederland beangstigend klein. Je zou verwachten dat de meeste studenten in de les actuele letterkunde toch op zijn minst gehoord hebben van een Vlaamse auteur als Tom Lanoye. Helaas kon alleen de docent beamen dat Lanoye toch een auteur van enig kaliber is. Maar in de lessen jeugdliteratuur lagen de zaken enigszins anders. De docent van dat vak had een grote interesse voor buitenlandse auteurs en dus ook voor Vlaamse auteurs.

JdW: De Nederlandse studenten hebben op dat vlak in ieder geval een bredere kennis dan wij. Zij kennen meer auteurs en hebben veel meer gelezen. Een logisch gevolg van de vier jaar durende opleiding natuurlijk, maar het was vaak erg frappant. Het was vooral opvallend voor de Nederlandse schrijvers, maar ik had het gevoel dat er ook voldoende aandacht is voor Vlamingen. Herman De Coninck, Gezelle, Boon of Walschap zijn hun niet onbekend en vaak hebben ze al werken van die schrijvers gelezen. Wel had ik het gevoel dat ze minder op de hoogte waren van het recentere Vlaamse literaire werk. Het feit dat heel wat van hen Tom Lanoye niet kenden, vond ik bijvoorbeeld opmerkelijk.

Het is al vaker gezegd: Nederland en Vlaanderen spreken dezelfde taal, maar zijn cultureel nogal verschillend. Waar, wanneer en hoe zijn die verschillen voor jullie zichtbaar geworden? Zijn die verschillen storend of nu net verrijkend?

JdW: We kennen allemaal de clichés. Toegegeven, er is wel iets van waar. Gierig? Daar heb ik absoluut niets van gemerkt. Praatziek? Dat valt te bezien. Het was bijvoorbeeld wel zo dat we in de tram of in de winkel wat vaker aangesproken werden dan we gewoon zijn. Ook viel me bij de meeste mensen die ik ontmoette, de vlotheid op waarmee ze kennismaakten, zonder oppervlakkig te zijn. De mensen zijn echt wel een stuk opener dan bij ons. Een ander voorbeeld van hun openheid voltrok zich tegen de avond. Bij ons sluiten veel mensen tegen de schemering hun huiskamer volledig af van de buitenwereld. Het viel me op dat in Nederland weinig mensen rolluiken hebben, alleen gordijnen. En die laten ze open tot laat in de avond, zodat je eigenlijk zonder enige moeite kunt binnenkijken. Niemand lijkt dat te storen. Die openhartige houding vond ik een verrijking.

Ik kan me voorstellen dat jullie in vele gesprekssituaties na enkele woorden al als Vlaming ontmaskerd werden. Hoe waren de reacties van de Nederlanders op jullie taalgebruik en hoe hebben jullie die reacties ervaren?

AR: Meestal waren de reacties positief en wilden de Nederlanders weten waarom we in Nederland waren. Ik heb ook een aantal mooie complimentjes over mijn taalgebruik gekregen. Dat was natuurlijk leuk. Maar soms kreeg ik ook een vrij vernederende (zo ervoer ik het tenminste) reactie: ‘Oh, een Vlaamse, wat schattig, ze probeert Nederlands te spreken.’ Zo maakte ik meteen kennis met de Nederlandse ‘flap-het-er-maar-uitmentaliteit’.

JdW: Meestal was één zinnetje inderdaad genoeg om als zuiderbuur herkend te worden. Zelfs als ik met een licht randstedelijke tongval probeerde te praten, bleek alle moeite voor niets te zijn. Vooral de zachte g en de tweeklanken verraadden me. De Nederlanders reageerden wel altijd positief op ons taalgebruik. Verschillende mensen vertelden mij dat ze het ‘Vlaams’ ook mooi vonden. In het bijzonder het zachte, minder schurende karakter van ons taalgebruik bekoorde ze. Soms zei iemand zelfs onze uitspraak mooier te vinden dan die van de Randstad.

In Vlaanderen is in jullie opleiding heel wat aandacht gegaan naar de studie van de Nederlandse standaardtaal. Jullie hebben op de hogeschool eigenlijk pas echt ontdekt wat de Nederlandse standaardtaal precies is, hoe die gesproken wordt, welke grammatica die heeft en welke woordenschat. Jullie hebben die standaardtaal bewust moeten studeren, woord voor woord, grammaticaal geval per grammaticaal geval. En dat werk is nooit af. Hoe gaan Nederlanders en Nederlandse studenten met het Nederlands om?

AR: In Nederland wordt op de hogeschool bijna geen aandacht besteed aan het gebruik van de standaardtaal. De docenten gaan er alleen op in tijdens de lessen vakdidactiek om meer uitleg te geven over de manier waarop je onder andere grammatica geeft. De verklaring hiervoor is simpel: het overgrote deel van de studenten (om niet te zeggen alle) heeft geen extra lessen nodig. De studenten spreken standaardtaal en voelen aan wanneer iets niet klopt. Dat komt omdat de meesten onder hen zo opgevoed zijn. Velen zijn opgegroeid in een omgeving (zowel thuis als in het basisonderwijs) waar alleen standaardtaal gesproken en gehanteerd wordt.

[p. 33]

JdW: Je voelt dat de standaardtaal er bij de Nederlandse studenten van jongs af aan in gebakken zit. De veel voorkomende taalfouten waar wij soms moeilijkheden mee hebben, zijn voor hen geen enkel probleem. Zij maken die fouten gewoon niet. Voor de meesten van hen is de standaardtalige vorm van het Nederlands de enige die zij spreken. Wellicht is dat ook de reden waarom ze nonchalanter met hun taal omgaan. Ik heb de indruk dat velen hun taal graag wat logischer en eenvoudiger houden, zeker in de spreektaal. Zinnen als ‘je hebt meer punten als ik’, ‘hij heb dat gedaan’ of ‘hun hebben dat gezegd’, die in de standaardtaal toch niet aanvaard worden, heb ik in gesprekken vaak gehoord.

Je hoort in Vlaanderen wel eens zeggen dat Nederlanders slordig met hun taal omspringen. Dat komt natuurlijk doordat in Vlaanderen de randstedelijke uitspraak, het Poldernederlands (z, v en g die als s, f en ch uitgesproken worden; gediftongeerde ee en oo; ij die als aai gaat klinken en ou die als aau gaat klinken; de Gooise r, een j-achtige klank die na klinkers de oorspronkelijke r vervangt) als bijzonder lelijk beschouwd wordt. Hoe correct is dat Vlaamse (voor)oordeel?

JdW: Daar is wel wat van aan, denk ik. De mensen die ik ontmoette, beheersen hun taal heel goed. Het is misschien door die vanzelfsprekendheid dat ze wat achtelozer omspringen met veranderingen in woordgebruik of uitspraak. Maar het is volgens mij niet de enige reden: iedereen in de Randstad heeft altijd Standaardnederlands gesproken. Zij zijn daardoor wellicht minder behoudend dan wij op het vlak van taal. Ik denk dat ze er bijgevolg meer voor openstaan hun taal te veranderen en te moderniseren.

Ik herinner me dat jullie en ook andere studenten tijdens hun opleiding in Vlaanderen nogal sceptisch waren over het Nederlands zoals ik het de studenten probeer bij te brengen, namelijk Nederlands met zo weinig mogelijk regionale afwijkingen. Hoe zit het met die scepsis na drie maanden Nederland?

JdW: Al in het begin van mijn opleiding tot leraar Nederlands besefte ik dat het Nederlands dat ik schreef en sprak, geen Standaardnederlands was. Mijn hond liet ik ‘buiten’ in plaats van ‘uit’. Een gepland feestje ‘vond’ niet ‘plaats’ op vrijdag, maar ‘ging door’ op vrijdag enzovoort. Ik paste mijn taalgebruik aan. Het werd moeilijker bij woorden als ‘recyclen’ voor ‘recycleren’ of ‘reiskosten’ in plaats van ‘verplaatsingskosten’. Zulke woorden had ik nog nooit ergens gehoord en ik vond het dan ook ronduit absurd om ze te gebruiken. Maar in Nederland heb ik dergelijke woorden wel gehoord en gelezen. Voor ik naar Nederland vertrok, vond ik een uitdrukking als ‘niet kunnen meekomen’ onzinnig en ik gaf nog steeds de vookeur aan ‘niet kunnen volgen’. Maar sinds een vriend van mij in Amsterdam

Annelise Renquet en Jürgen de Witte voor het Rijksmuseum in Amsterdam

over een medestudent zei dat hij ‘vroeger voor dat vak nooit mee kon komen’, denk ik er anders over.

Kunnen jullie over jullie verblijf in Amsterdam een anekdote vertellen die de Nederlandse manier van omgaan met het Nederlands typeert?

AR: Onze eerste kennismaking met de Nederlandse Erasmuscoördinatrice kunnen we ons heel goed herinneren. We waren allebei nogal afgemat van de lange treinreis naar Amsterdam. Toen Helga Jaburg ons met veel warmte begroette, wilden we haar uitgebreid bedanken. ‘We zijn u heel dankbaar voor de fijne ontvangst, dank u wel’, zeiden we bijna in koor. Meteen zagen we dat Helga zich op de een of andere manier wat op de tenen getrapt voelde. Ze vatte ons overvloedige gebruik van het woordje u op als onze manier om afstand te creëren. ‘Je hoeft helemaal geen u te zeggen, hoor, zeg maar gewoon je’, klonk het. Ook in de lessen was het gebruik van u niet gewenst. De andere studenten keken me de eerste les aan alsof ik de grootste slijmjurk van de wereld was. Dat zorgt er wel voor dat je snel begint te letten op wat je zegt en hoe.

JdW: Voor veel mensen in Amsterdam is het Standaardnederlands van de Randstad de enige variant van het Nederlands waar zij in contact mee komen. Omdat die geldt als de standaardvorm, voelen de meesten volgens mij de behoefte niet om andere varianten en dialecten beter te leren kennen. Een correct gebruik van de standaardtaal met een Belgisch-Nederlands accent is vaak niet voldoende om verstaanbaar te zijn, alleen al vanwege het verschil in uitspraak en intonatie. Dat is het duidelijkst bij vluchti-

[p. 34]

ge en oppervlakkige contacten, zoals bij een bestelling in een restaurant of café. Al heel snel betrapte ik mezelf erop mijn taal dan met een randstedelijk tintje te kleuren. Toen vrienden uit Brugge me kwamen bezoeken, hebben ze daar erg om moeten lachen.

Is het wel eens voorgekomen dat Nederlanders jullie niet of verkeerd begrepen omdat jullie Belgisch-Nederlands spraken? Of dat jullie Nederlanders niet of verkeerd begrepen omdat ze woorden of uitdrukkingen gebruikten die jullie niet kenden?

AR: Ik heb nooit problemen gehad om een Nederlander te begrijpen. Ik kan me wel een paar situaties voor de geest halen waarbij een Nederlander me vreemd aankeek vanwege mijn taalgebruik. Een voorbeeld is het verschil tussen noemen en heten. De meeste Vlamingen kennen het verschil wel. Toch hebben sommigen het wat moeilijk om de regel toe te passen (waaronder ikzelf). Dus toen ik een Nederlands meisje vroeg hoe ze ‘noemde’, kreeg ik het verbaasde antwoord: ‘Hoe noem ik wat? Wat moet ik een naam geven?’.

JdW: Ja, meer dan eens. Vooral als je geen Standaardnederlands spreekt, loopt het soms helemaal verkeerd. Ik vroeg eens per ongeluk een broodje ‘met hesp’ en werd aangestaard als kwam ik van een andere planeet. Het kan ook goed fout gaan als je als Vlaming je taal niet verzorgt. Zelfs met een correcte uitspraak is het als klant in winkels en in de horeca soms moeilijk om goed verstaanbaar te zijn. In het internationaal georiënteerde Amsterdam stappen sommige mensen in de horeca op zulke momenten liever over op het Engels. Op school en bij kennissen en vrienden was dat alles geen probleem, omdat zij weten dat je uit Vlaanderen komt. Toch kun je niet vermijden na verloop van tijd een (licht) randstedelijk accent te gebruiken. Op die manier voel je je eigenlijk ook sneller thuis. Ik heb ook wel eens moeite gehad om iets te verstaan. Woorden die ik niet begreep, waren bijvoorbeeld tosti (in Vlaanderen altijd croque-monsieur) en tientje (tien euro). Vaak ging het om typische termen en benamingen die wij niet gebruiken in België. Voorbeelden daarvan zijn wethouder (schepen), marechaussee (een militair politiekorps), chipknip (proton) en toko (een Indonesische winkel).

Heeft jullie studieverblijf in Nederland jullie visie op de taak van de leraar Nederlands in Vlaanderen beïnvloed?

AR: Ik moet toegeven dat ik niet erg overtuigd was van de noodzaak om te hameren op het gebruik van Nederlands in de lessen naast het vak Nederlands. Het viel me soms ook moeilijk om de juiste voeling met de taal te krijgen. Ik was ook niet overtuigd dat wij als Vlaming nu zo slecht uit de hoek kwamen. Er zijn verschillen, uiteraard, maar waren die nu zo storend of opvallend voor de andere Nederlandstaligen? Na mijn verblijf in Nederland is mijn mening opvallend veranderd. De kleine taalfouten van de doorsnee-Vlaming vallen mij nu meer op. Ook vind ik het nu meer passend om in een werkomgeving te communiceren in het Nederlands eerder dan in het dialect. Ik maak natuurlijk nog wel eens een fout, maar ik besef nu toch dat het beter kan en moet.

JdW: Ik heb een bredere kijk gekregen op het standaardtalige Nederlands en op het Nederlands in het algemeen, nu ik van dichtbij heb mogen ervaren hoe het in Nederland leeft. Daardoor zal ik mijn toekomstige leerlingen hopelijk nog beter kunnen motiveren de Nederlandse standaardtaal te leren.

Welke boodschap zouden jullie willen meegeven aan studenten die overwegen op het einde van hun studie drie maanden in Nederland te gaan studeren?

JdW: Het is boeiend, spannend en gewoon ook echt leuk. Het is ook betaalbaar, omdat Nederland dicht bij de deur ligt en je ook financiële steun krijgt. Je leert nieuwe mensen kennen uit Nederland en heel wat andere landen. Je leert een buitenlandse stad van binnenuit kennen. Er valt zoveel te ontdekken, zowel rond je als bij jezelf. Een aanrader. Voor iedereen, maar voor toekomstige leraren Nederlands des te meer. Gewoon doen!