Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 110

In de kijker

In de teksten en citaten in deze rubriek worden uiteenlopende standpunten over taal ingenomen. Die standpunten zijn niet noodzakelijk ook die van de Vereniging Algemeen Nederlands of van de redactie van Nederlands van Nu. We hopen dat deze rubriek aanleiding kan geven tot reacties van lezers, die we graag publiceren in de rubriek Zeg 'ns wat.

Variatie in de spelling

Is er in de Nederlandse spelling niet enige variatie mogelijk, net zoals in het Engels? Die vraag stelt Raf Erzeel in Koppel[-]tekens op laag water [Ad Rem juli-augustus 2006]. Ik denk dat het Engelse model geen navolging verdient.

Uit veel onderzoek blijkt dat de leerbaarheid, en de schrijf- en leesbaarheid omgekeerd samenhangen met de hoeveelheid variatie in de spelling. We hebben minder variatie wanneer de klank-schriftkoppelingen zo eenvoudig en consistent mogelijk zijn: eenzelfde klank, en eenzelfde woord worden zoveel mogelijk gelijk gespeld; en gelijk gevormde woorden worden op analoge wijze geschreven. Het omgekeerde dus van ij en ei, of zoals in Van Dale 1992 20 woorden kranten- (krantenpapier) en 19 krante- (krantestijl), of de vroegere voorkeurnaast toegelaten spelling in cadans en kadans. Minder spellingvariatie betekent ook dat we in dezelfde of verschillende teksten hetzelfde woord gelijk gespeld vinden, bijvoorbeeld alleen laagwater en niet ook laag water zoals in Van Dale.

Variatie in spelling is zeer beperkt bij het Italiaans, Spaans of Fins, al een stuk groter bij het Nederlands, en veel groter bij het Engels of het Frans. In het Engels bijvoorbeeld de klank /ee/ in brake, gain, weigh, break, way, grey, goal of varianten easy going, easy-going, easygoing. De gevolgen zijn herhaaldelijk aangetoond. In landen met Engels of Frans zijn er significant meer mensen met dyslexie, schrijf- en leesproblemen, en functioneel-analfabeten. Engelse kinderen hebben op tienjarige leeftijd een lees-achterstand van twee tot vier jaar op Italiaanse kinderen! In tegenstelling tot wat R. Erzeel denkt, is het Engels een grote taal niet dankzij maar ondanks de verscheidenheid in de spelling, maar dan omdat er grote politiek-economische machten achter die taal zitten.

Minder spellingvariatie is beter omdat onze spellinghandelingen niet door regels, wat men ten onrechte denkt, maar door ons geheugen gestuurd worden: wij slaan de klank-schriftkoppelingen, de woordbeelden en de woordpatronen al schrijvende of lezende in ons geheugen op, en halen ze er bij het schrijven of lezen opnieuw uit op. Wanneer we in een bijzonder geval zoals de werkwoordvormen niet buiten regels kunnen, gaat het soms mis juist doordat ons geheugen ons verkeerde woordvormen opdringt.

(uit: Frans Daems, ‘Spelling op laag[ ] water - variatie? nee, dank u’. In: Ad Rem - Tijdschrift voor zakelijke communicatie, jg. 20 (2006), nr. 5, p. 14)

[p. 47]

Het onderwijs Nederlands in Frankrijk

En er is een enorme weg afgelegd in die laatste dertig jaar: in de jaren 1970 is het Nederlands gepromoveerd tot ‘schoolwaardige’ vreemde taal. Op het einde van de jaren 1980 wordt het dossier van het Nederlands toevertrouwd aan een ‘chargé de mission’ (speciaal gezant) bij de algemene inspectie van het nationale onderwijs. In die hoedanigheid heeft Francis Persyn nooit op een inspanning gekeken om de expansie van het Nederlands in Noord-Frankrijk in goede banen te leiden. De functie van ‘chargé de mission’ mag sommige mensen van weinig belang lijken, toch zorgt deze gezant ervoor dat het Nederlands kan functioneren in de groep van levende talen van de algemene inspectie. In 1996 stijgt het prestige van het vak Nederlands enorm dankzij de instelling van het CAPES Nederlands, in 1999 gevolgd door de invoering van de aggregatie Nederlands. In 2003 wordt een uitwisselingsprogramma opgestart tussen taalassistenten in Frankrijk en Nederland: elk jaar komen twee jonge Nederlanders de docenten in de Nord een handje toesteken. In hetzelfde jaar ziet de APNES het levenslicht, de ‘Association des Professeurs de Néerlandais de l'Enseignement Secondaire dans le nord de la France’. Voor de eerste keer in Frankrijk nemen de leraren in de middelbare school zelf de promotie van hun eigen vakgebied in handen: online rapporten, een taalwedstrijd voor leerlingen, de organisatie van de dag van het Nederlands in Rijsel, conferenties, lobbying, ... Professor Brachin zou gelukkig zijn zijn droom eindelijk (grotendeels) gerealiseerd te zien. In 2005 volgden 4.533 Noord-Franse scholieren in het lager onderwijs inleidende lessen Nederlands, dankzij de kostbare logistieke ondersteuning van de cel Nederlands van de academische inspectie van Rijsel. Die staat onder de leiding van mevrouw Top, inspectrice van nationaal onderwijs. In het middelbaar onderwijs bereiden 2.080 leerlingen zich in colleges en op lycea voor om de regio Nord-Pas-de-Calais te voorzien van een nieuwe lichting competente neerlandisten. Als je de eisen bekijkt van het baccalaureaat Nederlands, die je kunt vinden in de examenopgaven van de afgelopen jaren op de website van de APNES, dan wordt duidelijk dat die nog nooit zo hoog geweest zijn.

(uit: Laurent Philippe Réguer, ‘Tussen passie en waakzaamheid - Het onderwijs van het Nederlands in Noord-Frankrijk anno 2006’. In: Ons Erfdeel, jg. 49 (2006), nr. 4, pp. 629-630)

Hoeveel Oudnederlandse woorden zijn er?

Hoe groot is de overgeleverde Oudnederlandse woordenschat? ‘Er zijn vijfduizend Oudnederlandse woorden bekend. Maar eenderde daarvan zijn eigennamen, van plaatsen en personen. Van die vijfduizend bestaat niet minder dan de helft uit hapaxen: woorden die maar éénmaal in het bestand voorkomen. Het valt niet mee om uit dit alles een goed beeld van het Oudnederlands te krijgen.’

In zijn boek omschrijft Van Oostrom het probleem met een schitterende metafoor: ‘Reconstrueren [van het Oudnederlands] is hier alsof men een perceel wil herbebossen met een stuk schors, en een afgebroken tak en een partij bijeengeharkte bladeren.’ Tot die bijeengeharkte bladeren behoort ook een aantal Nederlandse woorden die in het Latijn zijn terechtgekomen, zoals dicus (uit dijk), alsook woorden uit het Oudfrans van vóór 1200, die alleen maar aan het Oudnederlands ontleend kunnen zijn, zoals fauteuil (uit vouwstoel). Het Franse woord voor helm, heaume, komt voort uit het Oudnederlandse helm. En ook de Franse woorden voor ‘vaan’ en ‘veen’ zijn afkomstig uit onze streken: in het Oudnederlands was een vaan nog een ‘fano’ en veen ‘fanja’. Van Oostrom typeert deze zoektocht naar verdwenen Oudnederlandse woorden als ‘woordarcheologie’.

(uit: Riemer Reinsma, ‘Hoe zongen “olla vogala”? - Frits van Oostrom over het oudste Nederlands’. In: Onze Taal, jg. 75 (2006), nr. 10, pp. 270-272)

Het WNT op internet

In januari 2007 stelt het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) in Leiden het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) online beschikbaar. Het WNT is, zoals velen zullen weten, het wetenschappelijke woordenboek van het Nederlands. De folio-editie, zoals de papieren versie in uitgeversjargon wordt genoemd, telt veertig dikke banden - goed voor enkele strekkende meters boekenplank. In zo'n 350.000 woordenboekartikelen, onderbouwd met ruim 1,7 miljoen citaten, beschrijft het WNT het Nederlands van 1500 tot 1976.

Toen in 1995 de eerste cd-versie van dit woordenboek verscheen, kostte die 1995 gulden (906 euro) - voor menigeen meer dan een maandinkomen. Over een paar maanden kunt u dit kolossale woordenboek (naar alle waarschijnlijkheid het grootste ter wereld) gratis en voor niets raadplegen via de website van het INL. Sterker nog, u krijgt daar een verríjkte versie van dit woordenboek aangeboden. Het WNT is een uiterst belangrijk woordenboek, maar omdat er zo allemachtig lang aan gewerkt is - 147 jaar - is het niet erg consistent. Zo

[p. 48]

zijn de bronnen niet altijd op dezelfde manier afgekort. Die inconsistenties is men nu aan het wegwerken. En niet alleen worden de bronvermeldingen gelijkgetrokken, de afkortingen worden straks voluit geschreven, alle citaten worden gedateerd en bij sommige artikelen komen plaatjes en hyperlinks, bijvoorbeeld bij namen voor planten en dieren. Daarnaast komen er geavanceerde zoekfuncties: het WNT is geschreven in de spelling-De Vries en Te Winkel (‘de mensch is hardleersch’), maar ook als u in de hedendaagse spelling zoekt, komt u op de goede plek terecht.

Kortom, van een oud, historisch woordenboek wordt het WNT ‘opgepimpt’ tot een digitale goudmijn, benaderbaar via de nieuwste technologische snufjes.

(uit: Ewoud Sanders, ‘Heeft het papieren woordenboek nog toekomst? - Traditionele naslagwerken in het digitale tijdperk’. In: Onze Taal, jg. 75 (2006), nr. 11, pp. 300-303)