Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 110

Het oudste Nederlands op het web
Dick Wortel

Het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL) werkt in Leiden op dit moment aan het Oudnederlands Woordenboek (ONW). Het ONW zal het Nederlands beschrijven zoals dat bestond en zich ontwikkelde tussen ongeveer het jaar 500 en het jaar 1200. Eind 2008 zal het ONW voltooid zijn.

Het ONW maakt daarbij gebruik van allerlei overgeleverde bronnen, zoals de Wachtendonckse Psalmen uit de tiende eeuw. Ook het bekende Nederlandse zinnetje Hebban

[p. 42]

olla vogala hoort bij het materiaal van het ONW. De Oudnederlandse teksten van voor 1200 vormen het z.g. Corpus Oudnederlands. Vanaf 1 december kunnen de meeste teksten op de website van het INL, http://www.tst.inl.nl worden ingezien, na een gratis registratie.

De verzameling van het Oudnederlands Woordenboek telt enkele duizenden woorden. In de toekomst wordt de verzameling nog eens uitgebreid met het Oudnederlands in plaatsnamen, waardoor het Corpus nog interessanter zal worden voor taalwetenschappers en belangstellende leken. Ook zal de Lex Salica, een grote Oudnederlandse tekst, nog worden toegevoegd. In de komende tijd worden ook de voor het ONW bewerkte woordenboekartikelen raadpleegbaar.

Het materiaal is op allerlei manieren toegankelijk gemaakt. Er kan worden gezocht naar Oudnederlandse woordvormen, maar ook naar gestandaardiseerde Oudnederlandse en moderne Nederlandse lemmata. De vorm ohsson uit de Wachtendonckse Psalmen (10e eeuw) is bijvoorbeeld zowel aan de Oudnederlandse lemmavorm osso als aan de modern-Nederlandse lemmavorm os gekoppeld. In de documentatie staat precies hoe de woordvormen tot stand zijn gekomen. Daarnaast is aan elke vorm informatie gekoppeld over de woordsoort, de verbuiging en de bron met de lokalisering en de datering ervan. Een overzicht van alle in het Corpus Oudnederlands voorkomende bronnen is te vinden in de eveneens raadpleegbare Bronnenlijst Oudnederlands. Ook is aan elke vorm een veld gekoppeld met de Oudnederlandse woorden in een stukje context.

De teksten zijn niet alleen belangrijk voor het ONW, maar ook voor taalwetenschappers die zich met de geschiedenis van het Nederlands bezighouden. De teksten zijn bovendien interessant voor taalliefhebbers die door de teksten te bekijken zich een beeld kunnen vormen van de Nederlandse taal in haar prilste jeugd.

woordvorm	modern lemma	ONW lemma	woord soort	flexie	bron
achtinghe	HACHTING	hahtinc	znw.v.	-	Lib.Trad. 158,7-8
haf	HAF	haf	znw.	-	Oork.Utr. 427 (nr. 479); Sl.v.Bath, 118
*haf	HAF	haf	znw.	-	FEW XVI, 110
hagana	HAGEN	hagan	znw.	-	Gros Brief 151
haginthorn	HAGENDOORN	haganthorn	znw.m.	acc.sg.	WPs (hs. H) 057,10
heisteldorum	HAGESTOUT	hagastalt	znw.	-	Coll. Gysseling, nr. 202
hagasstaldos	HAGESTOUT	hagastalt	znw.m.	-	Dipl.Belg. 129
hagastaldos	HAGESTOUT	hagastalt	znw.m.	-	Dipl.Belg. 129

woordvorm	archief	lokalisering	datering van	datering tot	addendum datering
achtinghe		Gent, Sint-Pieters	1176	1200	kopie 1201-1250
haf		[z.p.]	1174	1174
*haf		[Noord-Frankrijk]	1101	1200
hagana		leper	1187	1187
haginthorn		[Zuid-Nederrijn]	901	1000	kopie 1595-1605
heisteldorum	1 Lc no. 32	Luik	1116	1116	kopie 1201-1300
hagasstaldos		Gent	801	900	kopie 941
hagastaldos		Gent	801	900	kopie 941

Citaten

achtinghe:	de achtinghe de prece de meslede habent coci et disnarium et etiam cibarium.
haf:	nisi de extranea regione et transmarinis partibus quod uulgo over wilde haf. Nauigando venirent
*haf:	*haf // hef
hagana:	caput eius vaccarum cclxxiiii cum hagana
haginthorn:	Er farnamin thorna iuuua haginthorn, Also libbende also an abulge farsuuelgit sia.
heisteldorum:	in heistoldorum ... negligentiis
hagasstaldos:	hagasstaldos seu censales xviiii
hagastaldos:	et hagastaldos sunt ii