Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 110

CVN
Zitting ‘Onroerend Erfgoed’
Els Ruijsendaal

De discussie over benaderingen van onroerend erfgoed o.l.v. het hoofd Monumentenbeleid NCM, dhr. Jan Willem van Beusekom, ging via financiering, herbestemming, handhaving en de rol van de vrijwilligers.

Pieter Baars, hoofd pr en beleidsontwikkeling Nationaal Restauratiefonds, deed uit de doeken hoe het Nederlandse subsidiesysteem getransformeerd werd tot een gemengd financieringssyteem, waarin objecten als kerken subsidie kregen, maar men voor de eigenaren van de 36.000 monumentale woonhuizen die de lijst kent, is overgestapt op een uitleensysteem. Dat is verstandiger, want wat je uitleent, krijg je terug en daarmee kun je dan een fonds opbouwen.

Er is dus in het financieringssysteem een knip aangebracht van subsidie naar uitlening. Daar hoort natuurlijk wat de leners betreft een goede begeleiding bij en het werkt ook niet voor alle monumenten. Maar het werkt en de belangstelling van Vlaamse zijde, waar men nog grotendeels met het klassieke systeem werkt - subsidie met een eigen deel voor de eigenaar, gepaard aan fiscale maatregelen én een btw voor monumenten - was merkbaar. Zaken als één loket voor alle subsidievormen, gefuseerde diensten en overlegstructuren zijn echter onderhevig aan het allesbeheersende element in het erfgoedbeheer: de onbetaalbaarheid van het huidige subsidiestelsel. Maar daarover, dat begrijpt u, een volgende keer.

De herbestemming van monumenten leverde een lastiger te doorzien beleid op, de verschillen binnen de beide landen lijken even groot als die tussen de landen onderling. Het lijkt erop, als we de woorden van inleider Peter Nijhof (coördi-

[p. 32]

nator industrieel erfgoed) volgen, dat Nederland wat soepeler en liberaler omgaat met transformatie. Dat heeft te maken met de open monumentenlijst die in Nederland wordt gehanteerd: die lijst is heel groot en je kunt er betrekkelijk gemakkelijk op komen. Wat al te gemakkelijk, zoals schrijfster dezes inbracht: de Buurkerk in Utrecht die draaiorgels over de grafstenen laat krassen, de 13de-eeuwse Dominicanerkerk in Maastricht die een fietsenstalling moest worden, de binnentuinen achter de fraaie grachtenpanden in Amsterdam, die thans als parkeerplaats dienen. De herbestemming, een goed erfgoedinstrument, gaat wel zonder enig respect te werk en dan is het middel erger dan de kwaal.

Voor de landschapszorg moet gewerkt worden aan een verantwoorde visie op de verhouding tussen landschap en herbestemming. Het geldt een ontwikkeling die niemand kan inschatten: hoe stedelijk is het idee over landelijkheid en hoe verstandig is het dat geheel aan de stedelingen over te laten? Industrieel erfgoed is in ieder geval de begrenzing aan de ene en agrarisch erfgoed aan de andere kant.

Het is niet verwonderlijk dat de provinciale overheden hierin een grotere rol dienen te vervullen en dat in regiotermen moet worden gedacht.

Het sluitstuk van elke goede wetgeving, de handhaving, blijkt in de praktijk geen eenduidige zaak. Administratieve handhaving is wellicht beter dan bijvoorbeeld onderhoudsverplichtingen te controleren. Er zou ook op Europees niveau wetgeving voor erfgoed moeten komen. Daarnaast is het zaak te streven naar vrijwilligersorganisaties die dan met minder regels te maken zouden moeten hebben.