Is de moeder de vader van alle dingen?
Over de productiviteit van ‘de moeder van alle ...’
Siegfried Theissen
In de Grote Van Dale, de moeder van alle woordenboeken, staat dat de moeder van alle oorlogen sinds de (eerste) Golfoorlog in 1991 in gebruik is gekomen. Het is ontleend aan het Arabisch en werd voor het eerst door Saddam Hussein gebruikt. Nu komt het ook in andere verbindingen voor, zoals in de moeder van alle marathons. Dat model heeft zo'n overweldigend succes gehad dat je op de ‘moeder van alle zoekmachines’, Google, duizenden voorbeelden vindt, wat niet betekent dat het allemaal verschillende voorbeelden zijn. Eigenlijk zijn er twee types: de moeder van alle ... en de moeder aller ... Omdat er van de eerste vorm meer voorbeelden waren dan van de tweede (NL: 15.000 / 12.000; BE: 900 / 300), behandel ik alleen maar de moeder van alle ...
Eerst heb je voorbeelden waar de ‘kop’ van de verbinding een vrouwelijk of een mannelijk/vrouwelijk substantief is: de natuurkunde is de moeder van alle beta-wetenschappen, de atletiek is de moeder van alle sporten. Ook als het genus van de ‘kop’ onduidelijk is, maar de ‘staart’ v of v/m is, is de keus voor moeder logisch: Eniac is de moeder van alle encyclopedieën, Unifil is de moeder van alle crisisbeheersingsoperaties. Dat is zelfs nog het geval als de kop onzijdig en de staart v of v/m is: het Sanskriet is de moeder van alle Indogermaanse talen, het verkeer in Bangkok is de moeder van alle verkeersopstoppingen, language-lab is de moeder van alle taalsites. Er zijn ook tal van gevallen waar zowel kop als staart onzijdig zijn en waar toch voor moeder gekozen wordt: het Jacobsplein is de moeder van alle pleinen, progesteron is de moeder van alle hormonen, het Engelse parlement is de moeder van alle parlementen. Maar het gebruik van moeder doet vreemd aan als kop en staart uitsluitend mannelijk zijn, zoals in: de diagonale band is de moeder van alle motorbanden, Apple is de moeder van alle laptops, deze eik was de moeder van alle eiken, die dam was de moeder van alle dammen. In de orkaan Katarina was de moeder van alle Amerikaanse orkanen is orkaan weliswaar mannelijk, maar misschien heeft de vrouwelijke naam Katarina de doorslag gegeven. Ook in buikdansen is de moeder van alle dansen hebben we te maken met een mannelijk substantief, maar buikdansen wordt eerder met vrouwen dan met mannen geassocieerd. Alleen als de kop een mannelijke eigennaam is, wordt de keus voor moeder moeilijk: Homerus is de vader van alle dichters, Iggy Pop is de vader van alle punkers, Dracula is de vader van alle
vampiers, Uncle Tom is de vader van alle slaven. Maar ook als de kop geen mannelijke eigennaam is, kom je vader i.p.v. moeder tegen, op voorwaarde dat het een uitsluitend mannelijk substantief is: de Maastunnel is de vader van alle Nederlandse tunnels, Willy's overland is de vader van alle terreinwagens, Independence Day is de vader van alle laatste blockbusters. In mannelijke haat is de vader van alle criminaliteit heeft, ondanks het vrouwelijk genus van criminaliteit, het adjectief mannelijk de doorslag gegeven. In jazz is de vader van alle goede muziek is de kop mannelijk en de staart vrouwelijk en toch is voor vader gekozen. Ook als kop en/of staart onzijdig zijn, kom je soms vader tegen: Vulcanoes National Park op Hawaï is de vader van alle vulkanische eilanden. Zelfs als de kop onzijdig is en de staart vrouwelijk, is vader niet uitgesloten: het kamperen is de vader van alle vrijetijdsbestedingen.
In enkele gevallen lijkt het gebruik te twijfelen, al vind je ook hier telkens meer voorbeelden met moeder: theater is de moeder/de vader van alle kunsten; de Mits Altair 8000/de IBM 5150 is de moeder/de vader van alle pc's; dit is de moeder/de vader van alle veldslagen; alcohol/drugs is de moeder/de vader van alle ellende.
Eigenlijk heeft vader van alle ... oudere rechten, want Heraclitus zei al: ‘De oorlog is de vader van alle dingen’, maar hier betekent vader natuurlijk ‘oorsprong’ en is de uitdrukking niet een soort superlatiefvorm, zoals in moeder van alle ... In ieder geval moeten de vaders het in de hier besproken verbinding afleggen tegen de moeders, al schijnen de vaders in het Zuiden meer succes te hebben dan in het Noorden: op de BE-sites kwamen er op elke vader maar twee moeders voor, op NL waren dat er dertig. Alleen als de kop een mannelijke persoon is, lijkt de keus voor moeder onmogelijk, hoewel van Jim Pierce, de vader van tennisster Mary Pierce gezegd wordt dat hij de moeder van alle tennisvaders is!
Auteursrechtelijk beschermd