Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 110

Klemtoonafwijkingen bij onze omroepmedia
Roger Limbourg

Sinds het taalverschijnsel van de klemtoonafwijkingen, vooral in samengestelde woorden, bij tv- en radionieuwslezers van de Vlaamse officiële omroepen mijn aandacht trok, is er wel een evolutie ten goede waar te nemen. Het is ook een fenomeen dat fluctueert: nu eens zijn er meer klemtoonafwijkingen te horen, dan weer minder. Toch kan het nuttig zijn er de nodige aandacht aan te besteden. Waarover gaat het? Vooral in samengestelde woorden wordt de woordklemtoon naar achteren verschoven, niet alleen om een tegenstelling te beklemtonen, zoals in prijsstijging tegenover prijsdaling, maar ook erbuiten. Hierna volgen enkele waarnemingen die ik bij sporadisch luisteren

[p. 33]

sinds een paar maanden opgetekend heb. De fout beklemtoonde lettergreep is onderstreept.

banksector, Azorenarchipel, gasfactuur, voedselveiligheid, volksgezondheid, verkiezingskoorts, NAVO-troepenmacht, druivenveldrit, huisbezoeken, pakkans, controlepost, doopplechtigheid, recreatiedomein, pluimveebedrijven, parlementsverkiezingen, leidersduo, ACV-bonden.

Als klemtoonverschuiving in enkelvoudige woorden nog deze op Radio 1: (verschuiving naar achteren) directie, olie, cargo, Onkelinx; (verschuiving naar voren) parlement, president.

Ik ga ervan uit dat er een standaarduitspraak van ons Nederlands is. Je kunt ze vinden in een uitspraakwoordenboek of horen bij de klassiek sprekenden in Nederland en in Vlaanderen. En hoewel de invloed van het Engels in Nederland veel sterker is dan bij ons in Vlaanderen, is de uitspraak van de Noord-Nederlandse officiële omroepmedia op dat gebied minder ‘vooruitstrevend’ dan die van de meeste Vlaamse mediamensen.

Opvallend is dat bij de Vlaamse verslaggevers ter plaatse, die vanuit de spanning van de situatie spreken, bv. vanuit Bagdad, Jeruzalem of Parijs, dergelijke klemtoonafwijkingen in samengestelde woorden nagenoeg niet voorkomen. Het klemtoonverplaatsen is dus een studioverschijnsel en op dat nieuwe niveau kan er wel door een controleorgaan opgetreden worden. En volgens mij moet ertegen opgetreden worden, omdat door de grote invloed van de omroepmedia de minder taalvaste taalgebruikers zich door die ‘trend’ laten meeslepen. Je vindt die klemtoonverschuiving inderdaad ook bij mensen die toevallig op de televisie of de radio een mededeling komen doen.

Maar is dat alles zo erg? Misschien op het eerste gezicht niet, maar de klemtoonplaatsing op de eerste lettergreep van samengestelde woorden is toch een structuurelement van de uitspraak van het Nederlands en als daaraan geraakt wordt, gaat een stuk eigenheid van het Nederlands verloren. Misschien wordt in de toekomst díé invloed van het Angelsaksisch ook in het Nederlands meer opgenomen, maar het verschijnsel van klemtoonverplaatsing mag door onze omroepmedia niet versterkt worden op gevaar van uitspraakverwarring. En om de zaak op een ludieke wijze te bestrijden: waarom worden er in verband met de uitspraak geen wedstrijden georganiseerd door onze media, zoals dat nu met succes gebeurt voor onze weliswaar al te veranderlijke spelling?