Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 110

[p. 3]

Algemeen
In gedachtenis Gerard Reve (1923-2006)

Op zaterdag 8 april jongstleden overleed op 82-jarige leeftijd de schrijver, dichter en essayist Gerard Reve. Op 15 april, aan de vooravond van Pasen, werd hij begraven in zijn woonplaats Machelen-aan-de-Leie ten zuiden van Gent. Mediageweld barstte vrijwel meteen los. Geen wonder, want afgezien van een voortreffelijk schrijverschap articuleerde Gerard Kornelis van het Reve (de officiële naam van ‘Gerard Reve’) een maatschappijbrede grauwsluier die over vrijwel de gehele Nederlandse samenleving van vlak voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog hing, en het doorbreken daarvan in die vrijbuitende decennia daarna.

Het werk van Gerard Reve, als schrijver van De Avonden Simon van het Reve genaamd, heeft niemand onberoerd gelaten. De onderwerpen waren er dan ook naar: de jaren zestig brachten een geheel andere maatschappelijke sfeer teweeg en Reves werk paste daar volledig in.

Het succesdebuut heeft Reve, immer ‘Op weg naar het einde’, steeds merkbaarder achtervolgd.

Hoe men ook over de inhoud van zijn archaïserende proza mag denken, zijn stijl is weergaloos en onweerstaanbaar, en daar schrijft een schrijver uiteindelijk toch voor. Erkenning daarvan heeft hij volop gekregen: door het publiek, door de officiële instanties, die hem naast een proces - het roemruchte Ezeltjesproces - en de weigering in 1980 van de CPNB die de novelle De Vierde Man als boekenweekgeschenk uit te geven, ook prijzen bezorgden: na de Reina Prinsen Geerligprijs voor zijn debuut ook de P.C. Hooftprijs, het Ridderen vervolgens Commandeurschap in de Orde van Oranje-Nassau. En laatstelijk, onder enig gemopper van de Koning van België, de hoogste literaire prijs van de Lage Landen: die der Nederlandse Letteren welke voor Reve zelf, getroffen door verregaande ouderdomszwakte, eigenlijk te laat kwam. Reve wordt, of zijn werk nu gelezen is of niet, door iedereen gekend, niet in de laatste plaats vanwege de openhartig beschreven homoliefde. Het stuitte menigeen tegen de borst, maar heeft onmiskenbaar bijgedragen tot de acceptatie van meer vormen van liefde dan die vanwege kerkelijke opvattingen is toegestaan. De moderne samenleving werd een feit, hoewel restauratieve tendensen inmiddels de kop op lijken te steken.

De rooms-katholieke kerk heeft Reve zo goed en zo kwaad als het ging geaccepteerd, als uitzondering op haar eigen religieuze regels eigenlijk. Gerard Reve, met zijn oprechte Maria-adoratie, bracht het er beter van af dan de vele vervolgden op dezelfde gronden, wier lijden onze beschavingsgeschiedenis ontsiert.

Laten we hopen dat het niet de traditionele vrijheid van de nar of de kunstenaar blijkt te zijn geweest, die hem gegund werd, maar de vrijheid van een groot kunstenaar, die de thema's koos en uitwerkte die alleen een groot schrijver zichzelf kan, wil en ook mag opleggen.

En laten we vooral blijven genieten van wat hij ons gegeven heeft: de schoonheid van zijn, van onze taal, die wij nog vele schrijvers en daarmee onszelf toewensen.

Uit 'Oud en eenzaam (1978)

(Proloog)

Nu ik dit boek, op 7 Juni van het jaar 1976 te des namiddags vijf minuten over twee, begonnen ben te schrijven, zou zulks moeten betekenen dat ik over de inhoud heb nagedacht, en een slotsom heb gemaakt terzake wat als belangrijk en wezenlijk opgeschreven zou moeten worden [...] Nagedacht heb ik wel, maar tot die slotsom ben ik niet kunnen geraken: ik weet niet, wat wezenlijk en beslissend is geweest in mijn leven, en wat niet. Als zo dikwijls komt ook nu mijn eigen leven mij als onbelangrijk en zinloos voor, en zie ik nergens in dat leven iets dat groots of heldhaftig genoemd zou mogen worden of dat, in helderheid en geladenheid, de kracht zou bezitten van een symbool, dat het zin en duiding zou kunnen geven.

Wat ik hier vermeld, geldt wellicht voor elk mensenleven. Het menselijk leven kan slechts zin en duiding verkrijgen door de goddelijke genade, en die genade onttrekt zich aan de zeggenschap en de kennis van mensen: aldus weet ik niet en zal ik nooit weten, of in mijn leven deze zin en duiding ooit, door wie dan ook, te vinden en aan te wijzen zouden zijn.

Waarom beschrijf ik dan een leven, waarin ik geen duiding of zin kan ontdekken? Ik zou het niet kunnen zeggen, of het zou moeten zijn omdat ik hoop, dat de Genade zich door mijn pen zou kunnen openbaren.