Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

De ABN-actie - besluit
Peter Debrabandere

Als ik het artikel Het echec van de ABN-actie in Vlaanderen (Frans Debrabandere, Neerlandia - Nederlands van Nu, 2005, nr. 1, pp. 27-31) plaats naast de reacties die het uitgelokt heeft¹, dan kan ik tot de conclusie komen dat de ABN-actie gedeeltelijk mislukt is en gedeeltelijk ook geslaagd is. De ABN-actie is mislukt omdat het ABN - nu ook vaak het Algemeen Nederlands of AN genoemd, of de Nederlandse standaardtaal of het Standaardnederlands - in Vlaanderen níét de taal geworden is die door de gemiddelde Vlaming in secundaire relaties, d.w.z. in contact met ‘vreemden’ gesproken wordt (Algemeen Nederlandse Spraakkunst, p. 16). Dick Wortel gaf in zijn artikel indirect aan dat dat in Nederland voor de gemiddelde Nederlander wel geldt. Daartegenover staat dan weer - wat Gunther De Vogelaer aangaf - dat de doorsnee-Vlaming, als hij dat wil, beter Nederlands kan spreken dan dertig jaar geleden. De Vogelaer merkte op dat verschillende studies uitgewezen hebben dat er convergentie plaatsgevonden heeft en nog steeds plaatsvindt tussen het Nederlandse en het Belgische Nederlands. Het formele taalgebruik van kranten, weekbladen, radio en televisie is er in Vlaanderen de afgelopen decennia inderdaad beter op geworden.

De Vogelaer verwijst terecht naar die convergentie. Maar daarbij moeten uiteraard wel wat kanttekeningen geplaatst worden. Die convergentie moet in de juiste context gezien worden. Dat formele ABN (krantentaal en formele gesproken taal op radio en televisie) wordt in Vlaanderen alleen maar beheerst door een heel kleine groep mensen: beroepssprekers en beroepsschrijvers. Het gaat soms (vaak?) om mensen die alleen bij de uitoefening van hun beroep goed spreken, maar daarbuiten vervallen in tussentaal. Het gaat om mensen die slecht, onbeholpen Nederlands spraken en schreven toen ze van de middelbare school af kwamen - ik verwijs hiervoor ook naar het verhaal van C. Jacques Deleye - en die daarna met vallen en opstaan ABN geleerd hebben. Dat deden ze op eigen houtje met taaladviesliteratuur, soms met de hulp van taaladviseurs, taalredacteuren en/of stemvormers (voor de uitspraak). En dan nog is het resultaat niet 100% bevredigend. Je kunt dus wat die convergentie betreft niet van een natuurlijke ontwikkeling spreken. Het valt hierbij ook op dat het bovenstaande geldt voor beroepstaalgebruikers die voor een heel groot publiek schrijven of spreken, zeg maar voor heel Vlaanderen. Zodra het gaat om beroepstaalgebruikers die voor een veel kleiner publiek werken (leraren, advocaten, journalisten van regionale bladen), die soms de moeite niet doen om zich in taaladviesliteratuur te verdiepen en die niet gesteund of berispt worden door taaladviseurs, taalredacteuren of stemvormers, kan die convergentie veel minder aangetoond worden. En dan heb ik het nog niet over de niet-beroepstaalgebruikers (politici bv.). Convergentie kan dus aangetoond worden in situaties waar bewust aan de taal gesleuteld wordt, niet of veel minder in situaties waar taal gebruikt wordt die het resultaat is van een natuurlijk taalverwervingsproces. Daarom ook moet de theorie van de Vlaamse spraakmakende gemeente, die door De Vogelaer opgevoerd wordt, afgewezen worden. Verschillende Vlaamse taalkundigen hanteren die theorie van de Vlaamse spraakmakende gemeente, die hun pleidooi steunt voor de acceptatie van een zogenaamde Belgisch-Nederlandse standaardtaal of Bruikbaar Belgisch Nederlands. Zonder die theorie kan die acceptatie namelijk niet uitgelegd worden.

Wel wil ik niet zo ver gaan als Frans Debrabandere, die schrijft dat we (Nederland en Vlaanderen) veeleer uit

1 Dick Wortel, De breder wordende kloof tussen Roosendaal en Essen - Debrabanderes echec door een Nederlandse bril, nr. 2, pp. 23-25; Gunther De Vogelaer, Van taalfrustratie naar taalemancipatie: een repliek op F. Debrabandere, nr. 2, pp. 25-27; Frans Debrabandere, Een weerwoord, nr. 2, pp. 27-28; C. Jacques Deleye, Herinneringen aan de ABN-actie, nr. 3, pp. 30-32 en Femke Simonis, Vlaamse variant is geen tussentaal!, nr. 3, p. 32.

[p. 34]

elkaar drijven dan dat we naar elkaar toegroeien. Er zijn vandaag veel meer Vlamingen in staat tot een gesprek in de standaardtaal of een benadering daarvan dan zo'n 50 jaar geleden. Interviews met Vlaamse wielrenners leverden lang geleden alleen maar dialectklanken op. Dat is nu vaak anders. Het gesproken Nederlands van de gemiddelde leraar is er de afgelopen 50 jaar ongetwijfeld beter op geworden. Ik ken de anekdotes van mijn vader over de taal van zijn oud-leraren. Zo erg is het vandaag niet meer. Eigenlijk geeft Frans Debrabandere dat ook toe: de kwaliteit kon moeilijk nog minder worden. Maar de oprisping over dat uit elkaar drijven is natuurlijk wel te begrijpen. Ondanks de boven al geconstateerde convergentie en de verbeterde kwaliteit van het gesproken Nederlands, kun je evengoed vaststellen dat er vandaag minder bereidheid is om van de standaardtaal gebruik te maken dan 50 jaar geleden. Vlamingen kunnen nu vaak beter Nederlands spreken dan vroeger, maar weigeren ook vaker Nederlands te spreken dan vroeger. Nederlandstalig toneel en Nederlandstalige film zijn nu veel vaker dan vroeger tussentalig toneel en tussentalige film. Dick Wortel wijst erop dat Nederlanders afhaken als ze met tussentaal - Vlaams noemen de Nederlanders het - te maken krijgen. Zelfs politici glijden nu af naar tussentaal als ze in een informeel praatprogramma geïnterviewd worden. 50 jaar geleden spraken Vlaamse politici misschien niet al te best Nederlands, maar ze deden wel hun uiterste best om goed Nederlands te spreken. Nu kunnen politici beter Nederlands spreken dan vroeger, maar in sommige omstandigheden halen ze hun neus op voor hun eigen standaardtaal.

Met een woordje over het onderwijs wil ik dit besluit afronden. De ABN-actie heeft onder andere gefaald of onvoldoende resultaat opgeleverd omdat ze niet in staat geweest is het onderwijs te bevolken met voldoende leraren die het ABN machtig waren. Als je ziet dat sinds 1930 drie generaties leraren opgeleid zijn aan onze hogescholen en universiteiten, dan kun je je toch vragen stellen over de kwaliteit van het Nederlands dat vandaag gesproken wordt door die leraren en over de kwaliteit van het onderwijs Nederlands én - algemener - het onderwijs in het Nederlands. Als docent in de lerarenopleiding ervaar ik dagelijks hoe in Vlaamse scholen met het Nederlands omgesprongen wordt. En ik ervaar het ook als vader van twee lagereschoolkinderen. Ze gaan naar school en leren er het Nederlands af dat ze thuis geleerd hebben. Onze buurkinderen - met een Waalse vader, die Frans tegen hen spreekt, en een Duitse moeder, die Duits tegen hen spreekt - kunnen tijdens het spel met mijn kinderen, die thuis écht Nederlands spreken, alleen tussentaal spreken, geen Nederlands. Een vriendinnetje van mijn dochter met doofstomme ouders kan met mijn kinderen alleen tussentaal spreken. Het gebruik van gij en verkleinwoorden die eindigen op -(s)ke moet bij die kinderen dus niet verklaard worden door interferentie met de thuistaal, maar wel door het falen van het taalonderwijs. Ik stel dat ook vast bij veel studenten van me, die niet in staat zijn om een behoorlijk gesprek te voeren in het Standaardnederlands als ze aan hun opleiding beginnen.

Ik weet natuurlijk wel dat ik de discussie hiermee niet kan beëindigen. Maar voorlopig kan dit misschien een samenvatting zijn van de verschillende standpunten waarmee we van het jaar in dit tijdschrift kennisgemaakt hebben, aangevuld met een paar eigen inzichten en ervaringen.