Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

[p. 12]

Kroniek

Museum De Fundatie
Ariane E. Pikaar

Een kasteel en een paleis voor De Fundatie.

Museum De Fundatie is een nieuwe naam onder de musea. Het is een dubbelmuseum, dat bestaat uit het vernieuwde museum Het Nijenhuis in Heino (Overijssel) en het verbouwde Paleis aan de Blijmarkt in Zwolle. Ook de formule is nieuw: dit museum wil collecties van verzamelaars tonen. Geheel in de geest van de fundatie Hannema-de Stuers die aan de basis ligt van de collectie oude en moderne kunst van Dirk Hannema, oud-directeur van museum Boijmans, te zien in Kasteel Nijenhuis. In dit artikel ligt het accent echter op het vroegere Paleis van Justitie in Zwolle, ooit Museum Stadshof, dat schitterend verbouwd is en sinds juni heropend.

Architectuur van Het Paleis

Alles is symmetrisch in dit vroeg-negentiende-eeuwse gebouw uit 1839. Voor- en achtergevel zijn identiek door een rij imposante neoclassicistische zuilen. Architect Gunnar Daan heeft de symmetrie tot het uiterste doorgevoerd, de plattegronden van boven- en benedenverdieping laten dat duidelijk zien. Hij heeft een strakke bouwstijl aangehouden, met veel rechte hoeken en glazen deuren. Het gebouw is door zijn openheid eenvoudig te doorgronden, opvallend zijn de vele doorkijkjes en het indirecte licht. Alles baadt in helderheid.

Een vide, binnenstraat genoemd, snijdt het museum perfect doormidden, doorgang en doorkijk ineen, de gedeelten aan weerszijden zijn elektronisch beschermd. Beneden kan die ruimte ook gebruikt worden voor concerten of lezingen, boven is een balkon ontstaan rond de vide. Op de wanden zijn grote werken gehangen van Frank van Hemert en Roland Ophuis, die vanuit verschillende standpunten zichtbaar zijn.

Collecties op touchscreens

De kunst uit de laatnegentiende en twintigste eeuw hangt zowel boven als beneden verdeeld over twee grote verzamel-

[p. 13]

zalen en een aantal kabinetten, elk gewijd aan een particuliere verzamelaar. Dat zijn de collecties van eerdergenoemde Dirk Hannema en mevrouw De Stuers, zijn moeder, het echtpaar Jacob en Louise de Graaf-Bachiene, kunstenaar Paul Citroen, longarts Willem Hogervorst, kunsthandelaar Leendert van Lier en acteur Henk van Ulsen. Daarnaast zijn er kabinetten gewijd aan jeugdverzamelingen of gewoon rustruimtes. Ook de gangen worden overal als tentoonstellingsruimte gebruikt door er werken op papier te hangen.

Elke verzameling heeft een eigen consistentie, die voortspruit uit de keuze van de verzamelaar en het tijdperk waarin hij verzamelde. Bijzonder is dat veel moeite wordt gedaan om iets van het interieur van die verzamelaars te tonen. Soms met behulp van een oud kastje of ander meubelstuk, vaak met een levensgrote foto van de eigenaar in zijn omgeving. De verzameling blijft zo nog het geestelijk bezit van de collectioneur, de ‘smaak van de verzamelaar’, zoals het geformuleerd is in de laatste publicatie, blijft behouden.

De wil tot onderwijzen springt ook in het oog. Er is door het museum didactisch gebruik gemaakt van zogenaamde touchscreens (aanraakschermen) om het getoonde toe te lichten. Deze beeldschermen hoeven maar even aangeraakt te worden om de gezochte afbeelding met toelichting te laten verschijnen. Overal staan grijze informatiezuilen waar de bezoeker aanvullende inlichtingen kan vinden over de schilderijen, soms zelfs met geluid. In het kabinet Van Ulsen (met borstbeeld) worden gedichten van onder meer Vasalis en Ida Gerhardt voorgedragen, waarschijnlijk door de acteur zelf, bij de onderwerpen van Jan Voerman Sr., die zoveel Overijsselse uiterwaarden schilderde met hoge luchten, vee en paarden.

Benedenverdieping: Luminisme, Kubisme en Expressionisme

Het kabinet De Graaff-Bachiene toont werken van Dufy, Zadkine, Ensor en anderen, verworven door schenkingen en legaten. Het echtpaar, geboren in de jaren '70 van de

foto: Gerlinde Schrijver

negentiende eeuw en levend tot na de Tweede Wereldoorlog, had een sterke culturele belangstelling en bovendien het vermogen om dat in een collectie te uiten. Zij onderhielden hartelijke banden met voor de Eerste Wereldoorlog gevluchte Vlaamse kunstenaars, verzamelden Franse kunst en steunden beeldhouwers als Zadkine. Van deze laatste kochten zij een sierlijke Diana uit 1939, uit één boomstronk gesneden en toch vol beweging (te zien in zaal 2). Wel 69 kunstwerken uit hun verzameling zijn in het bezit van museum De Fundatie.

In verzamelzaal 1 hangen onder meer schilderijen van Israëls, Toorop, Verster, een sterk winterlandschap van Chabot en verschillende Permekes, zelfs een mooie Turner uit een ander tijdperk. De bijbehorende zuil geeft een lesje kunst- en cultuurgeschiedenis met een tijdbalk van 1865-2005. De voorbeelden van stromingen als Luminisme en Expressionisme komen zo veel mogelijk uit eigen bezit.

Zaal 2 biedt verschillende werken van Jan Sluijters en een sleutelstuk van Mondriaan Bomen aan het water uit 1907-1908 waarin de invloed van het Fauvisme te zien is. Mondriaan schilderde de bruine en groene kleuren over na een bezoek aan Jan Toorop in Domburg, de lucht met forse blauwe toetsen, de boomstammen nu felrood. Het Ven bij Saasveld van een jaar eerder, dat er ook hangt, heeft nog het naturalistische palet van de Haagse School.

Hannema-de Stuers

Een viertal kabinetten is gewijd aan de verzameling van moeder en zoon Hannema. Veel meubels en kleine objecten staan in die van Hermine (Minnie) Hannema-de Stuers. Maar ronduit ontroerend is de grote foto van Hermine als jonge vrouw met heldere blik en rank figuur in contrast met de grote foto op latere leeftijd, waar die blik argwanend is geworden en het figuur verhuld onder een lange jas met vosje...

[p. 14]

De grote verzamelaar Dirk Hannema kijkt neutraal temidden van enige van de 3000 objecten uit zijn bezit. Een vroege Corneille hangt naast een bronzen schaatsenrijder samen met een Isaac Israëls en een Severini. En daar hangt ook het surrealistische paard tussen vlinders en sierlijke bladeren van Picabia! Hannema combineerde alle stijlen en verzamelde uit vele tijdperken. Hij volgde de leidraad van professor H.P. Bremmer die van mening was dat compositie, lijn, kleur, volume en de persoonlijkheid van de kunstenaar de keuze moesten bepalen, niet het onderwerp of de historie.

foto: Gerlinde Schrijver

Bovenverdieping: Cobra, etnografica en hedendaagse kunst

Bij het bestijgen van de trap (een lift is ook aanwezig) stijgen we in de tijd.

Zaal 3 biedt schilderijen en foto's van ongeveer de jaren 1980 tot 2000 uit het bezit van de provincie: Ger van Elk, Loerakker, veel werk van Ben Akkerman, Jan Peter Muilwijk die verrast door teer kleurgebruik en figuratieve stijl. Maar het zijn vooral de beelden die overrompelen: midden in de zaal zit een realistisch jongetje van Paul de Reus te puzzelen en staat een geheimzinnig beeld van Nicolaas Dings naast een vreemd gevouwen pingpongtafel van Nick Banks.

De collectie van de Provincie Overijssel, waarvan het beheer in 1993 is overgedragen aan De Fundatie, is de enige niet-particuliere collectie in dit geheel. Door het (nog) ontbreken van digitale informatie is de kunst in sommige kabinetten niet zo toegankelijk, maar wordt een beroep gedaan op het eigen oordeel van de bezoeker... en dat is ook wel eens verfrissend.

Twee kabinetten over Paul Citroen bieden een keus uit de 600 objecten van deze kunstenaar en verzamelaar (1896-1983). Een grote foto toont hem in zijn interieur, een vitrinetafel toont persoonlijke documenten en aantekeningen. Hij verzamelde werk van bevriende kunstenaars en tijdgenoten, met een accent op expressionistisch werk. Zelf heeft hij zich aan portretten in die stijl gewaagd - een voorbeeld hangt in dit kabinet - maar het lag hem niet en hij is teruggekeerd naar de naturalistische stijl waarin hij excelleerde. Hij tekende duizenden portretten.

Aan de overkant van de vide is weer hetzelfde patroon van een grote centrale zaal met kabinetten rondom. Zaal 4 toont een collectie die in kleur sterk contrasteert met de vorige: werken van Karel Appel, Corneille, Bissière, een grimmige Lucebert (Viva Ensor), een intieme Asger Jorn uit 1947. Hannema was een van de eersten die werk van Cobra aankochten. Een later beeld van Appel, Le personnage gai uit 1978, opgebouwd uit plakken hout in felle kleuren, werd bij Christie's gekocht.

Voorbeelden van verzamelingen

Twee kabinetten naast deze zaal brengen verzamelingen van de kunsthandelaar Leendert van Lier, met veel etnografica, en van de Rotterdamse longarts Willem Hogervorst, met veel inbreng uit zijn interieur. Doordat kaartjes nog ontbreken, is het lastig om te weten te komen waar de voorwerpen vandaan komen of wie de maker is van de westerse objecten.

Twee vrolijke kabinetten brengen ten slotte verzamelingen van jongeren en kinderen zoals miniatuur-automodellen, schelpen en parfumflesjes, voorwerpjes die bij de verpakking van chips worden gegeven, of de kleurige omhulsels zelf. De didactische opzet is duidelijk: verzamelen moet vroeg beginnen!

In de Museumwinkel bij de entree is veel literatuur te vinden over kunst. Bepaald opzienbarend is de uitgave Favorieten van Museum De Fundatie, die ter gelegenheid van de opening is verschenen. Niet alleen zijn de afbeeldingen van hoge kwaliteit en de teksten leerzaam, maar vooral de manier waarop uitvergrote details tegenover elkaar zijn gezet, is zeer oorspronkelijk. Er ontstaat daardoor beeldrijm tussen kunstwerken uit geheel verschillende perioden en stijlen.

Bibliografie:

Wim van der Beek, ‘Binnen zonder kloppen’, in: Kunstbeeld, nr. 06 2005

Favorieten van Museum De Fundatie, uitgeverij Waanders, Zwolle 2005, ISBN 90 400 8990 6

Museum De Fundatie

Paleis a/d Blijmarkt, Blijmarkt 20, Zwolle open: di t/m za 10-17 uur, zo 11-17 uur MK geldig

www.museumdefundatie.nl