Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

Een softbot haalt de naald uit de hooiberg
Gilbert De Bruycker

De woordenboeken vermelden woorden als softdrink (niet-alcoholische drank), softdrug(s) (genotmiddelen die geen sterk schadelijke gevolgen hebben en geringe kans op verslaving), softporno (niet hevig choquerende porno), allemaal woorden waarin soft de betekenis heeft van zacht. Maar daarmee heeft het element soft in softbot blijkbaar niets te maken. Een softbot is een slim zoekprogramma dat internetters o.m. helpt om in erg uitgebreide elektronische bestanden relevante informatie gericht op te sporen. Zo'n softbot kan ook nog elektronische post sorteren, agenda's opstellen en andere handelingen automatiseren. Erg handig dus!

Van Dale vermeldt het lemma softbot nog niet. Evenmin vinden we het in Het grote woordenboek van de nieuwe media van Dirk de Grooff (Davidsfonds, Leuven, 2001). Wél besproken daarin is zoekrobot (Eng. search engine). De zoekrobot is een (soort) zoekmachine die automatisch het W(orld)W(ide)W(eb) afzoekt naar nieuwe webpagina's en die indexeert m.b.v. relevante trefwoorden. Als de gebruiker een trefwoord intypt, geeft de zoekrobot een lijst van alle webpagina's met dat trefwoord. Google is de naam van een bekende internetzoekmachine, googelen het op die naam gebaseerde werkwoord voor ‘iets opzoeken op het internet’. De Grooff noemt ook knowbot, een informatierobot die welbepaalde informatie opzoekt in verschillende databestanden, als een internetgebruiker m.b.v. een of meer trefwoorden daartoe een opdracht geeft. Wel vermeldt Ton den Boon in Taal van het jaar nul (Van Dale Lexicografie, Utrecht / Antwerpen, 2001, p. 110) de term softwarebot, die via Google niet of nauwelijks in Nederlandstalige teksten op te sporen is. Hij schrijft: ‘Een voorbeeld van [...] softwarebots [...] zijn de zogeheten shoppingbots [...], programma's waarmee op het internet prijzen van virtueel aangeboden producten kunnen worden vergeleken.’

Het woord softbot is een samenstelling van soft + bot. Het eerste lid verwijst naar software of programmatuur. Dat zijn de instructies en programma's aan de hand waarvan een computer achtereenvolgens een reeks bewerkingen uitvoert. Het tweede lid is de laatste lettergreep van robot. We vinden het ook in de titel Battlebots, een tijdje geleden een populaire spelshow met robots op BBC televisie.

Het woord robot kennen we al langer. Robot komt van het Tsjechisch robota (> Hd. robot ‘herendienst, slaaf’, verwant met Ndl. (dwang)arbeid). Een robot is een soort van automaat, die op afstand bestuurd of d.m.v. een ingebouwde programmatie in staat is bepaalde menselijke handelingen uit te voeren. De Tsjechische schrijver Karel Čapek (1890-1938) gebruikte de term robot in die betekenis voor het eerst in zijn toneelstuk Rossum's Universal Robots (1920), afgekort R.U.R. In dit werk en andere werken vestigde Čapek de aandacht op de gevaren van de moderne beschaving.

[p. 35]

Het verhaal gaat als volgt. In het utopische R.U.R. vindt de jonge ingenieur Rossum de robot uit, een kunstmens zonder enig gevoel. Spoedig werken over de hele wereld miljoenen robotmensen, die over grote geestes- en arbeidseigenschappen beschikken. De wereldorde raakt echter verstoord als de vrouwen weigeren nog langer kinderen te baren. De niet meer werkende mensheid gaat haar ondergang tegemoet. De robotmensen komen in opstand en roeien de mensen uit. Alleen de oude Alquist mag blijven leven, want hij moet hen helpen bij de reconstructie van de vernietigde plannen voor de bouw van robots. Maar die pogingen mislukken. Tot in twee robots, een man en een vrouw, de liefde ontwaakt. Zij worden de Adam en de Eva van een nieuw geslacht.

In R.U.R. toonde Čapek overtuigend aan dat een eenzijdige technische vooruitgang, zonder arbeid, gevoel en liefde, geen geluk aan de mensheid kan brengen. Doordat het toneelstuk een wereldsucces werd, raakte het woord robot in de zin van ‘arbeidsmachine’ internationaal verspreid. De eerste verkeerslichten in Londen werden spontaan robots genoemd. De Britten bestempelden ze namelijk als een soort van mechanische verkeersagenten. Net zo hadden ze het over robot bombs als benaming voor de (pilootloze) vliegende bommen waarmee de Duitsers in WO II Londen in vuur en vlam zetten.

In onze geglobaliseerde en geïnformatiseerde wereld is de robot in de vorm van een intelligente zoekmachine niet meer weg te denken. Internetgebruikers kunnen niet meer zonder softbots, slimme zoekprogramma's die in een mum van tijd relevante informatie opsporen in de spreekwoordelijke hooiberg van elektronische bestanden.