Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

[p. 16]

Kroniek

Havendebat eerste initiatief van nieuwe ANV-afdeling Antwerpen
Havens op fietsafstand én toch zo'n wantrouwen

Geen enkele villabezitter heeft graag een armoezaaier als buur. Maar als Den Haag met ‘vooral slinkse’ middelen Vlaanderen blijft bekampen in zijn eis om de Schelde verder uit te diepen, dan zou Vlaanderen wel eens die clochard-naast-de-deur kunnen worden. Want de haven van Antwerpen heeft die Schelde-uitdieping nodig om economisch mee te kunnen en zij kan daar, volgens de Vlamingen, ook verdragsrechtelijk alle aanspraken op maken. Die haven is het economisch hart van Vlaanderen, zoals Rotterdam dat in Nederland is. Rond dat thema bracht het ANV op 11 februari een nokvolle zaal samen. De passies laaiden soms fel op. Precies één maand later, op 11 maart, leek er hoop te dagzomen en tekenden de Nederlandse en Vlaamse regering alvast een memorandum over die uitdieping. Maar het wantrouwen zit diep.

‘Staat Nederland de Antwerpse haven, het economisch hart van Vlaanderen, naar het leven?’, was de vrij provocatieve titel van een eerste van drie themacolloquia die het Algemeen-Nederlands Verbond organiseert rond Nederlands-Vlaamse samenwerking. Meteen was dit zeer druk bijgewoonde debat ook het openingsinitiatief van onze nieuwe afdeling Antwerpen.

Het ANV bracht Noord en Zuid midden februari samen. Dat was op een ogenblik dat de spanning tussen Den Haag en Brussel te snijden was en de Antwerpse havenschepen Leo Delwaide in de media voortdurend liet horen dat Vlaanderen maar het beste meteen naar het Internationaal Gerechtshof zou stappen in plaats van in een dovemansgesprek te geloven. Ministers en havenbesturen verkozen dan ook in die omstandigheden en in volle achterkamerdiplomatie niet deel te nemen aan ons debat, uit vrees nog meer brokken te maken. De Antwerpse havenzakenman Bruno Valkeniers, Vlaams-parlementslid Ludwig Caluwé (CD&V), Maarten Wiersma (Groen-Links) en onverwacht ook prof Jan Blomme (Havenbedrijf Antwerpen) konden daardoor des te scherper hun standpunten verwoorden.

Zakelijk

Bruno Valkeniers (Falconsult) - gepokt en gemazeld in de Vlaamse maritieme handel - stelde recht voor de raap waar het om draaide: havens zijn in wezen op zoek naar dezelfde ladingen. Of met andere woorden: concurrentie.

Met illustraties en grafieken bekeek Valkeniers als zakenman hoe de kaarten liggen. Rotterdam ligt op amper 10 zeemijl van de zee; Antwerpen ligt 69 mijl landinwaarts maar dan ook veel dichter bij het Ruhrgebied. Rotterdam heeft nu al een vaargeul met een diepte van 18 meter; Antwerpen haalt hooguit 12 meter (bij het laagste tij). Rotterdam verzet nu al jaarlijks 8,2 miljoen containers; Antwerpen 6 miljoen.

Maar Antwerpen krijgt nog dit jaar de beschikking over (een deel) van het Deurganckdok en kan daarmee aan de explosief groeiende containertrafiek een verdubbeling van zijn capaciteit bieden. Om rendabel te zijn is voor Antwerpen en zeker voor het gigantische Deurganckdok echter een verdere uitdieping van de Schelde nodig. Want de containerschepen worden elk jaar groter, beangstigend groter. Dat blijkt alleen reeds uit deze eenvoudige vaststelling: de overslagvolumes van de havens groeien elk jaar terwijl het aantal aanlopende schepen elk jaar kleiner wordt.

Daar knelt voor Antwerpen het schoentje. Die allergrootste schepen, met een diepgang van vandaag soms al 14 meter, kunnen Antwerpen nu alleen bij hoogtij bereiken. Zo'n ‘tijgebonden’ vaart kost handenvol geld, zeker als het ‘tijvenster’ niet wordt gehaald. ‘Verdieping - dat betekent het wegbaggeren van amper vijf drempels in de Schelde - is daarom een economische noodzaak’, aldus Bruno Valkeniers. ‘Er is geen alternatief om de groei op te vangen.’

Maar die verdieping laat op zich wachten, omdat Nederland nu eens de milieu-effecten wil bestuderen, dan weer vragen stelt over de verdragsrechtelijke aanspraken waarop Vlaanderen zich beroept. ‘Een processie van Echternach’, stelde Valkeniers. Volgens hem staat Nederland ‘ontegensprekelijk’ Vlaanderen naar het leven door ‘ongeoorloofd protectionisme’. Vanuit het principe if you can't beat them,

[p. 17]

join them pleitte Valkeniers in één adem voor een Nederlands-Vlaamse Euregio.

Politiek

Op zijn beurt bekeek Ludwig Caluwé hoe de huidige situatie gegroeid is. Hoe Antwerpen in de 19de eeuw volop herleefde toen Nederland na 300 jaar economische blokkade van de Schelde, de rivier eindelijk openstelde voor de scheepvaart. Die openstelling hield ook in dat de Schelde mee kon evolueren met de ontwikkelingen van de scheepvaart; aan zeilboten van 1839 heeft Antwerpen niets.

Bij een vorige Schelde-uitdieping stelde Nederland eisen bij het tracé van de hogesnelheidslijn. Bij de huidige vraag van Vlaanderen om nu uit te diepen tot een diepgang van 13,1 meter eiste Nederland studies: eerst een Langetermijnvisie, nadien een Ontwikkelingsschets 2010 met een enorm pak detailstudies. In de memoranda van Kallo en Vlissingen werd afgesproken dat Den Haag na al dat gestudeer uiterlijk voor eind 2004 zou beslissen.

De studies lagen er vorig najaar, de beslissing niet ondanks nieuwe Nederlandse. Dat zorgde in Vlaamse politieke middens voor toenemende nervositeit. Caluwé liep op eieren en wou als fractieleider duidelijk de delicate onderhandelingen niet doorkruisen. Wel merkte hij op dat de (door Nederland gevraagde en grotendeels door Nederland uitgevoerde) studies aantoonden dat uitdieping tot 13,1 meter geen negatieve natuureffecten hebben. ‘Waarop wachten we dan?’

In deze Antwerpse leeuwenkuil hield Maarten Wiersma, fractieleider van Groen-Links in de Provinciale Staten van Zeeland, het hoofd koel. Voorgesteld als ‘de’ vertegenwoordiger van Nederland, wees Wiersma er vooreerst op dat hij als oppositielid hoegenaamd niet het Haagse standpunt vertolkte of deelde. Zeeland is er niet op uit Antwerpen het leven zuur te maken. Tegenover mondiale spelers die niet liever hebben dan onderling kibbelende tegenspelers, moeten we veeleer eensgezind optreden. Dat vergt een Europees havenbeleid.

Maar het Schelde-estuarium is ook een uniek ecologisch gebied. Wiersma merkte terloops fijntjes op dat de studies nu weliswaar geen milieuschade zien maar bij de vorige en dus minder ingrijpende Schelde-verdieping werd wél voor natuurcompensaties betaald... De Zeeuwse politicus stelde zich bovenal ethische vragen. Die enorme investeringen? Die wedloop om groei op te vangen? En dat alles om een Chinese dvd-speler via Antwerpen 10 cent goedkoper naar Turnhout te brengen dan via Rotterdam? Moeten we daar toch niet eens diepgaander over nadenken?

Cultuur

Ook ANV-voorzitter Els Ruijsendaal wilde het havengekissebis in een ruimere context te zien en pleitte voor samenwerking.

‘Rotterdam en Antwerpen liggen, laten we eerlijk zijn, bijna op fietsafstand’, stelde zij. En toch lijkt samenwerking zo onbespreekbaar. Toen het ANV ooit werd aangezocht om mee te denken over het aanhalen van de stedenband tussen Antwerpen en Rotterdam kwam vanuit Rotterdam de wenk dat het over alles mocht gaan ‘maar niet over de haven’. ‘Een stedenband van havensteden zonder de havens’, sneerde ze verwonderd. En dat is natuurlijk onzin, want in een almaar sterker Europa kunnen wij het niet redden zonder meer samenwerking en moet de ene (Benelux-)haven niet denken dat ze baat heeft bij de achteruitgang van de andere (Benelux-haven). Het achterland van beide havens deelt trouwens dezelfde taal én cultuur, ook handelscultuur. Op vriendelijke wijze pleitte de voorzitster daarom voor een Euregiobeleid waarin via grensoverschrijdende streekontwikkeling de concurrentie langzaam kan worden omgebogen in aanvullend samenwerken.

Echt, aldus Els Ruijsendaal, het is niet de tijd om oude verschillen te koesteren. Het is niet toevallig dat het ANV in Nederland de drijvende kracht is achter de pogingen om in dat almaar groter wordende Europa onze moedertaal te verankeren in de Nederlandse Grondwet. ‘Laten we harde dossiers dus ontdoen van hun belegen verleden.’ ‘De eenheid van taal en de gezamenlijke geografische omstandigheden waarin Nederlanders en Vlamingen leven, moeten zij met beide handen aangrijpen, want de bloei ervan raakt alle inwoners in het achterland, of zij nu Nederlander of Vlaming heten.’

Het Schelde-dossier

Het Scheldedossier met al zijn meanders en draaikolken kan je natuurlijk niet grondig uitdiepen in het tijdsbestek van een debat. Wat zowel uit de toespraken als uit de harde vragen vanuit de zaal kwam bovendrijven was een fundamenteel wantrouwen, vooral dan van Vlaamse zijde. De Vlaamse overtuiging dat Den Haag met allerlei voorwendsels de haven van Antwerpen wil wurgen om het eigen Rotterdam te bevoordeligen. ‘Wil je dat wij van vogels en vissen gaan leven?’, riep een (Vlaams) ANV-lid boos naar Wiersma.

Dat wantrouwen borrelde ook nog eens op in het slotwoord door prof. Jan Blomme. Het hoofd van de studiedienst van het Havenbedrijf Antwerpen beperkte zich niet tot het (verwachte) brave dankwoordje. Blomme had het ronduit over een Nederlandse stellingenoorlog en een steriel ‘habitat-debat’. Hij onderstreepte ook dat Zeeland geen lasten heeft bij de Schelde-uitdieping, wel baten. En dat terwijl de Antwerpse Ring dagelijks de last heeft van 15.000 Nederlandse vrachtwagens op weg naar het zuiden. ‘Wij kunnen niet blijven diagnosticeren, dan is de patiënt dood’, formuleerde hij scherp. En appelerend aan de Nederlandse koopmansgeest: ‘Welvaart van de ene is ook welvaart van de andere. Wij kunnen maar Nederlandse

[p. 18]

mosselen consumeren, als we ook een inkomen hebben’.... De toch soms vrij scherpe bewoordingen van het colloquium waren vooral een temperatuurmeter van de gevoelens in Vlaanderen; het Nederlandse publiek ligt zeker niet wakker van de Schelde-problematiek. En de temperatuur bleef stijgen toen na 11 februari de afspraken opnieuw werden verschoven. Nederland gooide opnieuw hsl-eisen op de Scheldekar.

Op 11 maart lag het akkoord er dan toch en werd beloofd ‘onverwijld’ alles uit te voeren. Behoedzaam reageerden de Vlaamse beleidskringen met een ‘voorzichtig optimisme’. Maar de inkt was nog niet droog of Zeeland sprak van onduldbare lasten en stelde dat de streefdatum onhaalbaar is. Vermelden we nog dat het derde Schelde-akkoord dat nu nog in een verdrag moet worden omgezet, alvast de titel ‘memorandum van overeenstemming’ meekreeg. Logisch zegt U? Natuurlijk, maar de vorige keren hadden onze bewindslui het steevast over een ‘memorandum of understanding’.

PV