Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 109

Signalementen

Nederlandse Taalkunde

Nederlandse Taalkunde (ISSN 1384 5845), 9de jaargang (2004), nr. 4 (p. 285-384)

In dit vierde nummer van de 9de jaargang (2004) van Nederlandse Taalkunde hebben Esther Pascual en Theo Janssen het over zinnen in samenstellingen: presentaties van fictieve verbale interactie. Nina Versteeg, Ted Sanders en Frank Wijnen behandelen de rol van linguïstische kennis en wereldkennis tijdens de verwerking van zinnen en tekst. Egbert Fortuin bezorgt ons een pragma-semantische benadering van de syntaxis van imperatiefsubjecten en modale partikels. Op deze drie artikelen volgen nog enkele korte rubrieken met o.a. boekbesprekingen en signalementen.

Taalkalender 2005

Onze Taal taalkalender 2005, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2004, ISBN 90 12 09950 1. Prijs: €14,15.

Deze taalkalender is de 12de taalkalender van het Genootschap Onze Taal. De auteurs zijn: Ton den Boon, Marlies Philippa, Riemer Reinsma, Ewoud Sanders, Nicoline van der Sijs, Linda den Braven, Pepijn Hendriks, Rutger Kiezebrink en Wouter van Wingerden. Maandag is taaltestdag, dinsdag etymologiedag, woensdag taaladviesdag, donderdag gezegdedag, vrijdag merknamendag, zaterdag vergetenwoordendag en zondag Afrikaansetaaldag. De kalender bevat een bonte verzameling taalweetjes, die zowel mensen met een taalopleiding als leken kunnen boeien.

Effectief communiceren

Bas Hageman, Is dat helder, voorzitter? - Effectief communiceren, Uitgeverij L.J. Veen / Het Taalfonds, Amsterdam / Antwerpen, 2004, 128 pp., ISBN 90 204 0362 1. Prijs: €13,50.

Met dit boekje - dat eigenlijk alleen maar voor de Nederlandse markt bedoeld is - wil Bas Hageman iedereen die op welke bijeenkomst dan ook

[p. 49]

het woord neemt of het publiek toespreekt, tips aan de hand doen. In de inleiding gaat het onder andere over bijscholing in gewonemensentaal, ambtelijke taal beïnvloedt politieke beslissingen en politiek jargon. Op die inleiding volgen zes hoofdstukken: gehoord en verstaan worden, goed luisteren en begrijpen, interrupties en profileergedrag, effectief communiceren, Nevellands: nevelig Nederlands en woordendans rond de hete brij. Het laatste hoofdstuk vormt het hoofdbestanddeel van dit boekje: een lijst met ‘ruim 500 Nederlandse en Imponeerengelse woorden, woordcombinaties en uitdrukkingen die in het ambtelijk, politiek-bestuurlijk en zakelijk jargon, het Nevellands, met meestal een iets andere betekenis een nevenfunctie vervullen’ (p. 51).

Enkele voorbeelden: aandachtswijk ‘achterbuurt, achterstandswijk, gribus’, added value ‘meerwaarde’, anchorman ‘boegbeeld’, excessief ‘buitensporig’, hype ‘gekte, rage’ en positioneren ‘een plaats / plek geven’.

Woordenboek van merknamen

Joyce Riezebos-Maliepaard, Verzamelde merken - De betekenis van 3166 namen van producten en bedrijven verklaard, (Rik Riezebos (red.), met bijdragen van Ton den Boon), Sdu Uitgevers, Den Haag, 2004, 175 pp., ISBN 90 12 10134 4. Prijs: €18,-.

In dit boek wordt de oorsprong van 3166 merknamen, productnamen en bedrijfsnamen verklaard. Uiteraard zijn veel namen op een of andere manier afgeleid van persoonsnamen of plaatsnamen: Karlsberg (bier; < slot Karlsberg in Duitsland), diesel (< Rudolf Diesel), Berini (bromfietsen, < Bertus Neumann, Rinus Bruynzeel en Nico Groenendijk). Maar ontzettend veel namen zijn natuurlijk op een andere manier ontstaan. Zo betekent DAS (verzekeringen) Deutscher Automobil Schutz, is Libelle (tijdschrift) afgeleid van het Italiaanse con libello in angolo ‘met een boekje in een hoekje’ en is Rabobank de samentrekking van (Coöperatieve Centrale) Raiffeisen-Boerenleenbank. In de inleiding verneemt u meer over het bestaansrecht van merken, het registreren van merknamen, merkregistratietekens als het ®-teken, oorsprongsbenamingen, Hofleveranciers en Koninklijke bedrijven en onderzoek naar merknamen. Het boek is geïllustreerd met zwart-witafbeeldingen. Hier en daar is een kadertekst opgenomen en er zijn tien bijdragen van Ton den Boon over de etymologie van merknamen.

Aanspreekvormen in Nederland

Hanny Vermaas, Mag ik u tutoyeren? - Aanspreekvormen in Nederland, Uitgeverij L.J. Veen / Het Taalfonds, Amsterdam / Antwerpen, 2004, 96 pp., ISBN 90 204 0373 7. Prijs: €8,50.

In dit boekje wordt de geschiedenis verteld van de aanspreekvormen in Nederland van de Middeleeuwen tot vandaag. In het Middelnederlands bestond aanvankelijk een dubbel systeem: du/di (waarbij du onderwerp is en di meewerkend of lijdend voorwerp) en ghi/u (waarbij ghi onderwerp is en u meewerkend of lijdend voorwerp). De vormen du/di werden in andere omstandigheden gebruikt dan de vormen ghi/u. Verder heeft de auteur het dan over het verdwijnen van de vormen du/di, de veralgemening van ghi/u (later gij/ge/u) en de latere opkomst van jij/je/jou. Pas in het begin van de 20ste eeuw raakt het systeem gij/ge/u in de standaardtaal helemaal in onbruik. En er ontstaat een functioneel onderscheid tussen een systeem met u (onderwerp, lijdend en meewerkend voorwerp) en een systeem met jij/je/jou. De auteur schetst ook de ontwikkeling van de dualiteit u (beleefdheidsvorm) - jij/je/jou (vertrouwelijkheidsvorm) tot u (vorm die afstand uitdrukt) - jij/je/jou (vorm die solidariteit uitdrukt). Er is ook een hoofdstuk over dialectische aanspreekvormen. De problematiek van de aanspreekvormen in Vlaanderen wordt in een afzonderlijk zesde hoofdstuk behandeld.

Kindertaalkalender 2005

Jeannette Verbeek, Kindertaalkalender 2005, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2004, ISBN 90 12 10089 5.
Prijs: €12,95.

Deze taalkalender, die hetzelfde formaat heeft als de veel bekendere Onze Taal taalkalender, biedt kinderen tussen 8 en 12 jaar elke dag weer iets bijzonders over taal: taalvragen, gedichten, moppen, spelletjes en opdrachten, gekke taalfouten enzovoort. Jan Jutte zorgde voor tekeningen.

Thuistaal

Wim Daniëls, Thuistaal totaal, Het Spectrum, Utrecht, 2004, 173 pp., ISBN 90274 9571 8. Prijs: €12,50.

Dit boek geeft een thematisch overzicht van allerlei woorden en uitdrukkingen die in een gezin zijn ontstaan en alleen daar worden gebruikt. Wim Daniëls had het fenomeen eerder al beschreven in Thuistaal - Het andere Nederlands en Thuistaal andermaal. Via oproepen in de pers verzamelde hij nieuw materiaal voor dit boek.

[p. 50]

Nieuwe Prisma Nederlands

A.P.G.M.A. Ficq-Weijnen & A.A. Weijnen, Prisma woordenboek Nederlands, 38e herziene druk, Het Spectrum, Utrecht, 2004, 570 pp., ISBN 90 274 9096 1. Prijs: €9,50 (met cd-rom) / 8,50 (zonder cd-rom).

Deze herziene druk ziet er heel anders uit dan de vorige druk. De trefwoorden én de tekens die de verschillende artikelonderdelen van elkaar scheiden, zijn in het blauw gedrukt, waardoor ze beter opvallen. Het formaat van het boek is ietsje verbreed. Dankzij tabs in de marge van elke bladzij en de ‘letterliniaal’ op de achterkant van het boek kunnen gebruikers het boek bij de gewenste letter openslaan. Verder hebben de auteurs gesleuteld aan het systeem van klemtoonaanduiding (met onderstreping van de klinker in de beklemtoonde lettergreep). De uitspraakweergave bij trefwoorden is herzien. Ten slotte zijn er ook vele honderden nieuwe trefwoorden toegevoegd, waaronder een groot aantal dat hoofdzakelijk in België wordt gebruikt.

Synoniemenwoordenboek

Synoniemen, Van Dale Lexicografie, Utrecht / Antwerpen, 2004, 381 pp., ISBN 90 6648 990 1. Prijs: €19,90.

Dit synoniemenwoordenboek is een beknopte, geactualiseerde uitgave van het Van Dale Groot woordenboek van Synoniemen en andere betekenisverwante woorden (1991). Bovendien zijn in dit woordenboek enkele verfijningen aangebracht. De nuances tussen een woord en het overkoepelende woord (hyperoniem) zijn vermeld. Zo vinden we bij bespreking onder andere het hyperoniem vergadering. Een omhoogwijzend pijltje geeft aan dat we met een hyperoniem te maken hebben. Met een omlaagwijzend pijltje worden hyponiemen gemarkeerd. Bij vergadering vinden we dus als hyponiem bespreking. Daarnaast worden met het teken ~ associatieven gemarkeerd. Bij beschadigen komen als associatieven kapotmaken, benadelen en aantasten voor. Verder zijn ook heel wat uitdrukkingen opgenomen die de betekenis van het trefwoord uitdrukken.

Taalboek Nederlands

Willy Smedts & William Van Belle, Taalboek Nederlands, vijfde, bijgewerkte uitgave, Uitgeverij Pelckmans, Kapellen, 2003, 448 pp., ISBN 90 289 3346 8. Prijs: €24,95.

Deze vijfde uitgave is ten opzichte



van de vierde uitgave met 34 bladzijden uitgebreid en op verschillende plaatsen ook inhoudelijk aangepast. In het eerste hoofdstuk (Taal en taalkunde) hebben de auteurs informatie toegevoegd over het Afrikaans, het Oudnederlands en over enkele recente taalveranderingen. In het tweede hoofdstuk (Klankleer) is de beschrijving van de klinkers verfijnd en in het derde hoofdstuk (Woordleer: morfologie en seman-tiek) zijn bepaald onderdelen grondiger uitgewerkt. In het vierde hoofdstuk (Woordleer: woordsoorten) is onder andere de beschrijving van de scheidbare en niet-scheidbare werkwoorden aangepast. Nieuwe inzichten in de syntaxis hebben tot aanpassingen geleid in de beschrijving van de zinsleer. In het zevende hoofdstuk (Spelling en conventies) is een onderdeel over e-mail toegevoegd. Het hoofdstuk over naslagwerken is uitgebreid.

Nieuwe woorden uit 2004

Ton den Boon, Taal van het jaar vier - Kroniek van het Nederlands in 2004, Van Dale Lexicografie, Utrecht / Antwerpen, 2004, 124 pp., ISBN onbekend. Prijs onbekend.

Ruim vier jaar geleden verscheen Taal van het jaar nul, een boekje waarin Ton den Boon, hoofdredacteur van de Grote Van Dale, opvallende nieuwe woorden uit het jaar 2000 in korte stukjes de revue liet passeren. Enkele maanden geleden is het vijfde boekje uit de reeks verschenen: Taal van het jaar vier. Dit boekje bevat 52 stukjes over de nieuwe woorden van het jaar 2004. Het gaat om nieuwe woorden die met een zekere frequentie gebruikt werden in de belangrijkste Nederlandse en Vlaamse kranten.

Enkele voorbeelden: pindakaasmoord, zorgbelasting, pretouder, tepelschildje, griepalarm, snelwegcrimineel en scoubidoutouwtjes.

Digitale taalvervuiling

Willem Hendrikx & Erik van der Spek, Internetbullshit - Alles over digitale taalvervuiling, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2004, 107 pp., ISBN 90 12 10603 6. Prijs: €10,-.

Dit boekje gaat over Nederlandse internetterminologie, die vaak Engels is uiteraard. In een eerste deel behandelen de auteurs in tien themahoofdstukjes allerlei Nederlandse internettermen. In het

[p. 51]

zevende hoofdstuk Muziek downloaden: bezit is diefstal komen onder meer bitrate, filesharing, leechen en MP3 aan de orde. Het tweede deel van het boekje is een alfabetische woordenlijst waarin alle woorden uit het eerste deel voorkomen en er ook verklaard worden. Vaak wordt voor de verklaring gewoon naar een bladzij in het eerste deel verwezen.

Handleiding Nederlands voor anderstaligen

Arend Okken (red.), Professioneel Nederlands voor anderstaligen - Een praktische handleiding, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2004, 175 pp., ISBN 90 12 10559 5. Prijs: €22,50.

Dit handige boekje is een soort handboek zakelijke communicatie voor anderstaligen. Het eerste hoofdstuk behandelt de spelling van het Nederlands. In het tweede hoofdstuk (Correct Nederlands) worden die grammaticale problemen behandeld waar anderstaligen traditioneel mee worstelen: lidwoorden, voorzetsels en achterzetsels, het woordje er, voornaamwoordelijke bijwoorden. Het derde hoofdstuk gaat over duidelijk en aantrekkelijk Nederlands, met aandacht voor onder andere ingewikkelde zinnen, tangconstructies, ouderwetse woorden, naamwoordstijl en passief. Het vierde en meteen ook laatste hoofdstuk verzamelt een aantal toepassingen in een professionele omgeving: telefoneren, memo's schrijven, brieven schrijven, e-mailen, rapporteren, vergaderen en notuleren. Het boek bevat achteraan ook een aantal lijsten en schema's (beslisboom werkwoordspelling, zelfstandige naamwoorden met dubbel meervoud, lastig te spellen woorden...).