Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 7]

Algemeen
ANV-Conferentie
‘Nederlands in de grondwet?’
Peter Fagg

Het is altijd een goede zet om een conferentie over taal te laten openen door iemand met een gepassioneerde verhouding tot zijn taal. Zo'n conferentie wordt dan meteen flink leven ingeblazen. Met de openingstoespraak door de heer Axel Buyse, vertegenwoordiger van de Vlaamse regering, gebeurde dat op de ANV-conferentie ‘Nederlands in de grondwet’ op 30 oktober jl. te Dordrecht op geslaagde wijze. Buyse stelde nog eens dat de Nederlandse taal voor de Vlaamse regering een prioritaire zaak is en dat ook zal blijven, van groot belang voor de cohesie en de collectieve identiteit. Dat werkt ook door in de opstelling die men kiest in Europees verband. Zo is de bereidheid om meer te investeren in vertaaltechnologie, met het doel die verder te ontwikkelen, van Vlaamse zijde groter dan de bereidheid van Nederlandse zijde. Waar het gebeuren kan dat gelden die door de Europese raad voor dit doel beschikbaar zijn gesteld, een geheel andere bestemming krijgen. De losheid en de gemakzucht op het punt van de eigen taal, zoals men dat in Nederland aantreft, baart de Vlaamse regering of en toe wel zorgen, aldus Buyse, die het voorbeeld gaf van in Nederlandse ziekenhuizen werkzame buitenlandse doktoren, die geheel vreemd staan tegenover de taal van hun patienten, met alle risicovolle gevolgen van dien.

Een grondwettelijke bescherming van het Nederlands, dat was natuurlijk een zaak die hij aan de Nederlandse regering

De vertegenwoordiger van de Vlaamse Regering in Nederland, de heer Axel Buyse, opent de conferentie.

wel moest overlaten, maar als vertegenwoordiger van de Vlaamse regering kon hij een positief besluit in die richting van harte aanbevelen.

De wetenschap

De eerste spreker, prof. dr. Anne-Marie Van den Bossche, had als onderwerp gekozen Taalbeleid in de Europese Unie: eenheid in verscheidenheid. Het werd een breed opgezet juridisch verhaal met telkens wel voldoende raakpunten met het thema van de conferentie. Veel wetenswaardigheden over het (grond)wettelijk functioneren van de Unie kwamen aan de orde, met name wanneer dat betrekking had op taal, onderwijs en cultuur.

Uit Naar bespreking van de plaats van het Nederlands in de Europese Unie bleek dat er aan iedere spreker van een van de 21 officiële talen van de grondwet waarborgen zijn gegeven m.b.t. toegankelijkheid en participatie. Voor de Nederlander betekent dit dat hij gerechtigd is in zijn eigen taal verzoekschriften tot het Europese parlement te richten, zich tot de Europese ombudsman te wenden en de Europese instellingen en adviesorganen aan te schrijven, waarbij hij bovendien mag verwachten in zijn eigen taal ook antwoord te ontvangen.

Voor het overige ligt de basisverantwoordelijkheid voor de instandhouding en bevordering van de taal bij de lidstaten zelf. Interessant was ook de vergelijkende bespreking van de plaats van het Nederlands in de Belgische en Nederlandse rechtsorde. Hieruit bleek dat de Nederlandse regeling

Prof.dr. Postma heeft als laatste inleider van het eerste deel van de conferentie de zaal op temperatuur gebracht.

[p. 8]

De heren Jan de Vries en Wouter Slob, mevrouw Mariëtte Hamer, de drie Kamerleden van de Commissie OC&W, gaan in op opmerkingen uit de zaal.

omtrent het taalgebruik in bestuurs- en rechtszaken voor verbetering vatbaar is, omdat de beschermende werking die daar voor het Nederlands van uit zou moeten gaan, niet optimaal is.

Ten slotte bleek ook dat de positie van het Nederlands in het onderwijs door scherpere formuleringen en minder ‘ontsnappingsclausules’ in België beter geregeld is dan in Nederland. Eraan herinnerend dat de lidstaten zelf een inspanningsverplichting hebben inzake de instandhouding en bevordering van hun eigen taal, leek haar de grondwettelijke verankering van het Nederlands in de Grondwet dé manier om aan die inspanningsverplichting inhoud te geven.

Als tweede spreker trad aan prof. dr. Jan Rood. Hij betoogde dat er een relatie bestaat tussen onze positie in de Europese Unie als politieke gemeenschap en als taalgemeenschap. Dat houdt in dat het antwoord op de vraag wat ons belang is bij verdergaande integratie in de EU, gevolgen heeft voor de status die wij aan onze taal in Europees verband zouden moeten toekennen. Hij liet zien hoe de opvattingen over de wenselijkheid van die integratie in beweging zijn. Zoals er onder de Europese burger euroscepsis en onbehagen is gegroeid, zo vertoont ook de consensus onder de politieke elite breuklijnen.

De spreker pleitte voor een herijking van ons zelfbeeld. We zijn niet de grootste van de kleintjes of de kleinste van de groten, maar een van de velen. En ook ons idee gekwalificeerd te zijn als bruggenbouwer of het patent op het morele gelijk te bezitten moeten we los durven laten als anderen dat niet waarnemen of erkennen. Eigenlijk komt het erop neer, aldus Rood, dat we nog de beste kansen hebben om als land iets voor elkaar te krijgen, als we ons niet te groot en niet te klein presenteren. En met dit uitgangspunt in handen was het nog maar een kleine stap - en de zaal voelde het ongetwijfeld aankomen - om tot een positiebepaling te komen voor de Nederlandse taal in Europa. Wij zouden moeten accepteren dat het Nederlands niet langer een werktaal kan zijn, omdat het grote aantal talen op dit moment het doelmatig, snel en soepel functioneren van de Europese instellingen in de weg staat. Maar het Nederlands moet wel een van de officiële talen van de Unie blijven, een van de verdragstalen waarin alle documenten van enig belang beschikbaar zijn - én de taal die de Nederlandse burger kan gebruiken wanneer hij zich tot Brussel wendt.

Ook onder dat regime is en blijft onze taal het middel om ons als taalgemeenschap binnen Europa te markeren en te onderscheiden, aldus Rood, op voorwaarde wel dat we in ons eigen land die taal in ere houden en niet, bijvoorbeeld, het onderwijs gaan verengelsen. Europa en de Nederlandse taal vormen dus geen belangentegenstelling, was zijn geruststellend bedoelde eindconclusie.

Ook de derde spreker, prof.mr. dr. Andries Postma, zag het gevaar niet in de eerste plaats van buitenaf komen, maar van binnen uit. Een analyse van het regeringsbeleid van de afgelopen dertig jaar m.b.t. de Nederlandse taal wijst volgens hem uit dat geen enkel kabinet ooit echt zijn schouders onder het belang van onze taal heeft gezet. Het was opvallend dat zijn stelling ‘de dreiging komt van binnen uit’ onmiddellijk en merkbaar de volledige instemming van de zaal had. Klaarblijkelijk onderkent iedereen dit even merkwaardige als verontrustende feit.

Postma legde vervolgens uit waarom naar zijn mening verwaarlozing van de eigen taal verwerpelijk is vanuit christendemocratisch, socialistisch, liberaal en wetenschappelijk oogpunt.

[p. 9]

Prof. dr. Anne-Marie Van den Bossche, hier gezeten tussen de heren Rood en Buyse, is de eerste inleider.

Samengevat:

▪	het is niet christen-democratisch omdat het onverenigbaar is met goed rentmeesterschap, dat iemand verwaarloost wat hij bij zijn geboorte heeft meegekregen;
▪	het is niet socialistisch omdat afstand tot de eigen moedertaal vervreemding in de hand werkt;
▪	het is niet liberaal omdat groei en bloei van de eigen taal de eigen ontplooiing juist faciliteert, en
▪	het is niet wetenschappelijk, omdat als iemand zich moet bedienen van een taal die voor hem niet zijn eerste of natuurlijke taal is, hij de waarnemingen die hij doet aan de randen van de wetenschap niet zorgvuldig kan formuleren en het daardoor fout kan gaan bij de overdracht van nieuwe kennis.

Postma deed bij herhaling met gepeperde uitspraken de zaal een groot plezier. Overigens hadden die uitspraken wel een gedegen ondergrond. De politieke elite hier te lande is volgens hem nauwelijks in staat tot enige theoretische reflectie a priori, waardoor zich allerlei scheefgroei kan voltrekken en misstanden kunnen ontstaan. Dit betekent dat men niet ziet wat nu al wel gezien zou kunnen worden: over vijftig jaar worden in ons land de niet-moedertaalsprekers van het Engels gediscrimineerd. En wie weet al veel eerder.

Postma wees erop dat de bepalingen in de wet op het hoger onderwijs (WHO) m.b.t. de Nederlandse taal, die destijds onder grote druk van de Tweede Kamer aan die wet waren toegevoegd, thans met voeten worden getreden. Een proces tegen de universiteit door iemand die zich door de huidige wetteloosheid in zijn belangen geschaad voelt, leek hem dan ook geen slecht idee.

Wil men iets gedaan krijgen, wil men iets veranderen, dan zal men politieke macht moeten mobiliseren, zo vatte hij zijn pleidooi samen en hij besloot met enkele versregels uit de laatste strofe van Willem Elsschots gedicht Borms: Weet nu dan dat uw stem door niemand wordt aanhoord, zolang gij stamelend bidt of bedelt bij de poort.

De politiek

Na de pauze was het de beurt aan een drietal leden van de vaste kamercommissie voor onderwijszaken, mevrouw Mariëtte Hamer (PvdA) en de heren Jan de Vries (CDA) en Arie Slob (ChristenUnie). Bondig en helder zetten zij uiteen welke visie hun partij op het thema van de middag had, een visie die in grote lijnen aansloot bij de betogen van de voorgaande sprekers: onze eigen taal is van groot belang en de zorgplicht ervoor ligt bij onze overheid, die deze zorgplicht ook moet

Tweede-Kamerlid mevrouw Margot Kraneveld toont met haar aanwezigheid haar grote belangstelling voor het onderwerp.

[p. 10]

voelen en waarmaken, wat inhoudt dat binnen Nederland in alle domeinen waar de overheid zeggenschap over heeft, het Nederlands zijn primaire positie moet behouden.

Alle drie pleitten zij voor de verankering van de Nederlandse taal in de grondwet. Bij de presentatie van hun ideeën en bij de beantwoording van de vragen uit de zaal, waarin ook Tweede-Kamerlid Margot Kraneveld en Europees Parlementslid voor Spirit Nelly Maes meediscussieerden, bleken er ook onderlinge verschillen te bestaan die met name het onderwijs betroffen. Zoals te verwachten was, betoonde de heer Slob zich het meest compromisloos: geen tweetalig middelbaar onderwijs en ook in het hoger onderwijs het Nederlands een sterke positie laten behouden. ‘Taal is een middel tot participatie en emancipatie, en dan moet je het onderwijs wat taal betreft niet zo inrichten dat elitevorming optreedt’, aldus Slob. Het CDA vindt tweetalig middelbaar onderwijs prima, mits het Nederlands zijn centrale positie behoudt, verklaarde De Vries. Keuzevrijheid is voor het CDA een belangrijk begrip. Dat betekent dat op de universiteit een student moet kunnen kiezen voor een Nederlandstalig traject, wanneer hij het Engelstalige traject niet wenst. De Vries wees er verder op dat vooral het integratievraagstuk het Nederlands weer belangrijk heeft gemaakt. ‘En hoe zou je het normen- en waardendebat ooit effectief kunnen voeren zonder het Nederlands?’ vroeg hij zich af. Waarmee hij het Nederlands midden in de nieuwe samenleving plaatste.

Mevrouw Hamer onderstreepte, evenals de anderen, het belang van onze taal als een element dat bij de beleving van een sociaal verband van grote betekenis is. Maar het werd ook duidelijk dat de PvdA niet de eerste partij is die de opmars van het Engels in het middelbaar en universitair onderwijs zal afremmen.

Omdat het draagvlak binnen de politiek hun breder leek te zijn geworden, verklaarden de Kamerleden van het CDA en de ChristenUnie, de partijen die in 1995 eerder een initiatief wetsvoorstel hadden ingediend, dat zij zich voornemen om opnieuw en zo mogelijk met de PvdA samen een motie of

Els Ruijsendaal verwelkomt Richard Celis, ontvanger van de Visser-Neerlandiaprijs 2002 voor persoonlijke verdiensten, en spreekster Anne-Marie Van den Bossche.

nieuw initiatief wetsvoorstel in te dienen om de positie van het Nederlands in de grondwet vast te leggen.

Prof.dr. Jan Rood kreeg in de discussie een reeks vragen te beantwoorden en droeg daarmee bij aan een brede meningsvorming omtrent het thema.

De discussie

In het laatste onderdeel, de discussie tussen de sprekers en de deelnemers aan de conferentie, was het niveau van de vragen wisselend, maar één opmerking is mij nog het meest bijgebleven. Wim Couwenberg, em. hoogleraar aan de Erasmus universiteit, vertelde dat vrijwel niemand daar aan het slechte Nederlands van de studenten aanstoot neemt, maar dat men daarentegen wel scherp let op een correct gebruik van het Engels. Het zoveelste bewijs dat er iets schort aan de manier waarop de Nederlander met zijn taal omgaat. Iedere andere taal, Engels maar evengoed Frans of Spaans, heeft in zijn beleving een meerwaarde, een kwaliteit van luxe waar hij meer respect voor heeft dan voor zijn eigen taal. Ik vond het spijtig om me te moeten realiseren dat je met geen enkele formele regeling op dit aspect vat kunt krijgen.

Na afloop van de conferentie namen de aanwezigen op voorstel van de heer Joris Witkam een motie aan:
Het Algemeen-Nederlands Verbond (ANV), op 30 oktober te Dordrecht bijeen, onderschrijft het streven van de aanwezige leden van de Tweede Kamer, om het Nederlands als nationale taal vast te leggen in de Grondwet en roept het parlement op de noodzaak hiervan in te zien. Het ANV zal de kamerleden in dit initiatief op alle mogelijke manieren ondersteunen en het verloop kritisch volgen.