Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 108

[p. 14]

Algemeen
Koninklijke namen en tradities
Amalia blijkt geliefde naam onder koninklijke families
Pauline Beernink

Voor de geboorte van het Nederlandse erfprinsesje werd al druk gespeculeerd over de naam die het kind zou gaan dragen. Voor een prins waren namen als Willem, Friso, Hendrik en Frederik - en waarom ook niet Alexander, voor de hand liggend. Voor een prinses passeerden namen als Carolina, Wilhelmina, Juliana, Emma tot het enigszins afwijkende Argentinia de revue.

Die laatste naam lijkt in eerste instantie ver gezocht, maar dat valt bij nader inzien mee. Het idee om de erfprinses te vernoemen naar het geboorteland van haar moeder is niet zo verwonderlijk, als we kijken naar de namen die de vier dochters van Willem van Oranje en Charlotte de Bourbon kregen. Deze prinsessen gingen door het leven als Catharina Belgica, Charlotte Flandrina, Charlotte Brabantina en Emilia Antwerpiana. Het zijn de namen van de provincies, regio's en steden in de zuidelijke Nederlanden die het peterschap van deze koningskinderen hadden aanvaard. Het is natuurlijk de vraag of de bedenker van de naam Argentinia bij dit gegeven daadwerkelijk heeft stilgestaan.

De namen van de Nederlandse erfprinses zijn Catharina-Amalia Beatrix Carmen Victoria. Zij werd op 7 december 2003 geboren en op zaterdag 12 juni gedoopt in de Grote of Sint Jacobskerk in Den Haag. Het was niet de eerste koninklijke doop die plaatsvond in de van 1402 daterende Grote Kerk: koningin Beatrix en kroonprins Willem-Alexander zijn Catharina-Amalia voorgegaan. En al in 1626 ontving de enige zoon van Amalia van Solms en Frederik Hendrik, de latere stadhouder Willem II, er het heilig doopsel.

Met de doop van de erfprinses hebben de Oranjes een eeuwenoude en calvinistische traditie voortgezet. Door dit kerkelijk ritueel behoort Amalia, zo luidt de roepnaam van de pas gedoopte Oranjetelg, tot de Protestants Nederlandse Kerk, terwijl haar moeder, prinses Máxima, het roomskatholieke geloof blijft belijden.

Bij een koninklijke doop horen natuurlijk de nodige peters en meters. Dat een van hen kroonprinses Victoria van Zweden zou zijn, lag in de lijn der verwachting. Er bestaat niet alleen een hechte band tussen beide koningshuizen - zo is koningin Beatrix de peettante van de Zweedse prinses - maar de laatste naam van Amalia luidt ook nog eens Victoria.

Toptien

Van de namen die vroegtijdig de revue waren gepasseerd, had de Nederlandse historica en Oranjekenner Reinildis van Ditzhuyzen gegokt op de naam Emma. Een koninklijke naam én een naam die goed uitspreekbaar was voor de Argentijnse moeder met haar Spaanse tongval. De ouders hadden laten weten op zoek te zijn naar een leuke en passende naam, waarvoor de stamboom van Oranje-Nassau geraadpleegd zou worden. Dat het geen Emma is geworden, kan heel goed liggen aan het feit dat deze naam momenteel op nummer één van de toptien van populaire Nederlandse meisjesnamen staat. Emma is in dat geval voor een prinses veel te gewoontjes. Met haar immers duizenden andere Emma's.

Jammer van die toptien, want Emma van Waldeck-Pyrmont heeft een belangrijke rol gespeeld in het Huis van Oranje, in ieder geval belangrijk genoeg om vernoemd te worden. Emma van Waldeck-Pyrmont trad tot 1898 op als regentes voor haar minderjarige dochter Wilhelmina, met wie de dynastie van het Oranjehuis was veiliggesteld. Zij was de tweede dochter van vorst George Victor van Waldeck Pyrmont en prinses Helena van Nassau.

De geliefde koningin-moeder der Nederlanden huwde op

Amalia en Frederik Hendrik met twee van hun zes kinderen.

[p. 15]

zeer jonge leeftijd met koning Willem III om het voortbestaan der dynastie veilig te stellen. De eerste keus van de koning was zij echter niet. Dat was haar oudere zuster Pauline, die echter geen belangstelling bleek te hebben voor de oudere huwelijkskandidaat, die naar Pruisen was vertrokken om er een geschikte eega te vinden.

Amalia van Solms

Het prinsesje is vernoemd naar Catharina-Amalia (mét streepje zoals bij Willem-Alexander) van Solms-Laubach, die leefde van 1654 tot 1736 en wier betovergrootvader niemand minder was dan Willem van Oranje, de stamvader der Oranjes.

De roepnaam voert terug naar Amalia van Solms, die in 1602 in het Duitse Braunfels werd geboren als dochter van een opperhofmeester. Ze was van lage en ook nog eens verarmde adel, en boze tongen beweerden dat Frederik Hendrik ver beneden zijn stand was gehuwd.

Amalia bleek een intelligente vrouw met goed inzicht in de politiek. Ze was daarbij eerzuchtig en zorgde ervoor dat haar kinderen goede huwelijken sloten. Amalia wist haar enige zoon Willem uit te huwelijken aan de Engelse koningsdochter Mary Stuart en dat beschouwde ze als een van haar grootste triomfen.

In 1620 was gravin van Solms als vreemdelinge in Den Haag aangekomen. Ze was toen hofdame in het gevolg van de keurvorst van Bohemen, die om nu niet terzake doende redenen was verbannen naar Nederland. Het gezelschap kreeg onderdak aangeboden van stadhouder Maurits en vestigde zich aan de Kneuterdijk. Deze dijk kwam uit op het Binnenhof. Het verhaal wil dat Amalia van Solms op het Binnenhof (waar in die dagen de elite flaneerde) haar toekomstige echtgenoot Frederik Hendrik heeft ontmoet. Omdat er gezorgd moest worden voor wettige nakomelingen, drong stadhouder Maurits, broer van Frederik Hendrik, aan op een huwelijk.

Kort na hun huwelijk ging het paar wonen in het Oude Hof, waar ook Louise de Coligny had gewoond.

Prins Willem II, portretminiatuur door Jean Petitot, ca. 1650.

Later werd het Oude Hof na ingrijpende verbouwingen omgedoopt tot paleis Noordeinde, dat sinds 1977 het werkpaleis van koningin Beatrix is. Al was er in die dagen veel kritiek op de eenvoudige afkomst van de echtgenote van Frederik Hendrik, de invloed van Amalia was groot. Door haar toedoen is het Haagse Hof snel een van de luisterrijke hoven van Europa geworden. Haar inzet voor een soevereine status van haar echtgenoot en voor de verheffing van het Huis van Oranje met alles wat er volgens haar bij hoorde, had succes en bracht dus ook nieuwe weelde,

Het Oude Hof in Den Haag werd na ingrijpende verbouwingen omgedoopt tot paleis Noordeinde en is sinds 1977 het werkpaleis van koningin Beatrix. (1730, G. van der Giessen).

waaronder veel kunst aan de muren. Ze kocht werken van onder anderen Rembrandt en Van Dijck - en veel juwelen. En niet te vergeten: zij voerde de hofetiquette in. Verder liet ze drie paleizen bouwen, waaronder Huis ten Bosch, dat ter ere van haar echtgenoot werd gebouwd

Na de dood van Frederik Hendrik in 1647 bleef Amalia de raadgeefster van haar zoon Willem.

Oost-Gotisch

De naam Amalia kwam al voor in het Oost-Gotische koningshuis. Het Germaanse amal betekent arbeid, werk Van der Schaar (Woordenboek van voornamen) vermeldt de betekenis ‘inspanning (in de strijd)’ en die strijdcontext is niet zo gek: Amalberga betekent dan ‘beschermster in de strijd’ (Amalburga, Amalberga was een heilige uit de 8ste eeuw). De verlatijnste vorm is verkregen door achter amal ‘ia’ te voegen.

De naam Amalia blijkt in trek te zijn bij koningshuizen. Zo kennen we Amalia Maria de Bourbon (dochter van koning Ferdinand van Napels); Amalia, koningin van Griekenland (dochter van Frederik-Augustus van Oldenburg) en Henriëtte Amalia, vorstin van Nassau-Dietz (dochter van de vorst van Anhalt-Dessau).

De naam Catharina wordt vervolgens in verband gebracht met het Griekse katharos en betekent rein, schoon, zuiver. Er zijn door de eeuwen heen heel wat bekende Catharina's geweest, zoals de in 307 heilig verklaarde Catharina van Alexandrië,

[p. 16]

de vrome Catharina van Siena uit de veertiende eeuw en niet te vergeten Catharina de Grote. De combinatie Catharina-Amalia staat dan voor zuiverheid en bescherming in de strijd, mooie begrippen als we denken aan de functie die het prinsesje in de toekomst wellicht zal vervullen.

De derde en de vierde naam van het prinsesje verwijzen naar de beide grootmoeders: Beatrix, Latijn voor gelukbrengster. De bekende Italiaanse variant op deze naam is Beatrice.

Carmen is de naam van de grootmoeder van moeders zijde. In feite gaf de naam Carmel of de Spaanse vorm Carmen aan dat iemand geboren was op de feestdag van Nuestra Señora del Carmen, Onze-Lieve-Vrouw van de Karmel (16 juli), de berg Karmel tussen Galilea en Samaria, die bekend stond om zijn vruchtbaarheid. Daarnaar is namelijk de Orde van de Karmelieten genoemd. Het is in Spaanstalige gebieden een populaire naam. Aan de verbreiding van de naam heeft zeker Bizets opera Carmen (1875) bijgedragen. De verkleinvormen Carmella en Carmelita zijn ook redelijk populair. Daarnaast is carmen natuurlijk Latijn voor lied, vers.

Het is nog heel ver vooruit kijken, maar bij onze zuiderburen is toch al kort na de geboorte van Catharina-Amalia geopperd dat zij eigenlijk wel gekoppeld kan worden aan

Prinses Albertine Agnes en haar kinderen Amalia en Hendrik Casimir II.

het Belgische prinsje Gabriël, het tweede kind van kroonprins Filip en zijn vrouw Mathilde. Dan zal eerst de wet, waarbij een huwelijk tussen een Nederlands en Belgisch vorstenkind wordt verboden, gewijzigd moeten worden. Laten we niets overhaasten, er is nog meer dan voldoende tijd voordat het eventueel zover mocht zijn.