Neerlandia/Nederlands van Nu. Jaargang 107

Pas verschenen

Familienamenwoordenboek

Frans Debrabandere: Woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk, Veen - Het Taalfonds, Amsterdam / Antwerpen, 2003, 1360 blzn., ISBN 90 204 0207 2. Prijs: € 69,90.

In 1993 verscheen voor het eerst in de Nederlanden een verklarend woordenboek van familienamen, het ‘Verklarend Woordenboek van de Familienamen in België en Noord-Frankrijk’ van de Vlaamse naamkundige, dr. Frans Debrabandere. Meer dan tien jaar had hij eraan gewerkt. Daarna heeft hij het woordenboek nog eens gedurende tien jaar grondig bijgewerkt, verbeterd, aangevuld. De geactualiseerde uitgave van dit monumentale standaardwerk ligt nu tot onze beschikking.

Het woordenboek verklaart meer dan 150.000 familienamen, varianten inbegrepen. Het bevat niet alleen de Brabantse, Limburgse en Vlaamse achternamen, maar bovendien de meeste Waalse en Picardische, en zelfs talrijke Nederlandse en Duitse familienamen. Met Noord-Frankrijk wordt uiteraard hoofdzakelijk Frans-Vlaanderen bedoeld, dat eveneens tot de historische Nederlanden behoort.

De historische contacten en migratiebewegingen brengen mee dat vele namen achter hun Nederlandse of Romaanse voorkomen een heel andere herkomst verbergen. Door zo veel mogelijk terug te gaan tot de oorspronkelijke vorm, heeft de auteur het geheim van talrijke misleidende of raadselachtige namen kunnen ontsluieren. Daarom worden de namen waar mogelijk met oude, historische bewijsplaatsen geïllustreerd, waaruit de verklaring en meestal de bakermat afgelezen kan worden. De erbij vermelde publicaties wijzen de weg naar nog meer informatie. Ten behoeve van anderstaligen zijn alle afkortingen en vaktermen ook in het Frans, Duits en Engels vertaald en verklaard, zodat het standaardwerk ook voor hen toegankelijk is.

Hoewel het woordenboek uitgebreid werd, is het nu in één handzame band verschenen. J.S.

Taal en Tongval

Taal en Tongval - Tijdschrift voor taalvariatie (ISSN 0039 8691), 54ste jaargang (2002), nr. 2 (blz. 95-197).

In dit tweede nummer van de 54ste jaargang (2002) van Taal en Tongval heeft Jetje De Groof het in ‘Protestantse klinkers, patriottische medeklinkers en staatsvijandige accenten’ over de Belgische spellingstrijd van 1836 tot 1844. Joep Kruijsen, Jos Swanenberg en Tineke de Pauw behandelen in ‘Volksgeneeskunde in bloemnamen’ het madeliefje en de sleutelbloem in de zuidelijk Nederlandse dialecten. Cor van Bree voert in een artikel met de titel ‘Roermond’ een onderzoek naar structuurverlies. Har Brok geeft een 8ste aanvulling op de bibliografie ‘Publicaties over plantnamen in Nederland en Nederlandstalig België’. En Michiel de Vaan behandelt de West-Germaanse *ī en *ū vóór de r in Zuid-Limburg. P.D.

Nederlandse Taalkunde

Nederlandse Taalkunde (ISSN 1384 5845), 8ste jaargang (2003), nr. 3 (blz. 181-280).

In dit derde nummer van de 8ste jaargang (2003) van Nederlandse Taalkunde hebben Sonja van Boxtel, Peter-Arno Coppen en

[p. 50]

Theo Bongaerts het in ‘Veel is (er) nog onduidelijk gebleken’ over factoren en de keuze voor vervangende subjecten in het Nederlands. A.M. Duinhoven schrijft over actieve en passieve indirect objecten. Hanne Kloots, Georges De Schutter, Steven Gillis en Marc Swerts brengen verslag uit overjhun casestudy over verdoffende vocalen en klinkers die verdwijnen. In de rubriek DigiTaal beoordeelt Reinier Salverda de elektronische ANS. In Forum - Nooit het laatste woord verschijnt een interview met Henk J. Verkuyl. P.D.

Oudste ambtelijke tekst in het Nederlands

Jacques Van Keymeulen, Mark Adriaen & Griet Maréchal: In der sieker dienste - De oudste ambtelijke tekst in het Nederlands. Algemeen Ziekenhuis Maria Middelares•Sint-Jozef, Vakgroep Nederlandse Taalkunde Ugent, Gent, 2003, 48 blzn., ISBN 90 5349 469 3. Prijs: € 5,- (te koop in de Stadswinkel, Woodrow Wilsonplein 1, 9000 Gent).

De kern van dit heel verzorgd uitgegeven boekje is een facsimile, tekstuitgave (van Maurits Gysseling) en vertaling (van Jacques Van Keymeulen) van de oudste ambtelijke tekst in het Nederlands. Het gaat om een tekst uit 1236 met de statuten van de leprozerie van Gent. De tekst begint met de zin ‘Dit es de regie der gandser brodre / ende sustre uander lazerze hus uan gent / die gestarct es uan den biscop.’ Vertaling: ‘Dit is de leefregel van de gezonde broeders en zusters van de leprozerie van Gent, die bekrachtigd is door de bisschop.’ Waar het boek ook opengeslagen wordt, overal kan de vertaling met de tekstuitgave en het facsimile vergeleken worden. Het boek begint met een inleiding van Jacques Van Keymeulen en eindigt met een tekst over lepra en leprozen van Griet Maréchal en een tekst over acht eeuwen gezondheidszorg door de cisterciënzerzusters van Gent van Mark Adriaen. P.D.

Taalkalender 2004

Onze Taal taalkalender 2004. Sdu Uitgevers, Den Haag, 2003, ISBN 90 12 09568 9. Prijs: € 13,95.

Deze taalkalender is de 11de taalkalender van het Genootschap Onze Taal. De auteurs zijn: Ludo Permentier, Marlies Philippa, Riemer Reinsma, Ewoud Sanders, Nicoline van der Sijs, Saskia Aukema, Raymond Noë, Linda den Braven, Pepijn Hendriks, Rutger Kiezebrink en Wouter van Wingerden. Maandag is taalrecorddag, dinsdag etymologiedag, woensdag taaladviesdag, donderdag gezegdedag, vrijdag standaardtaaldag, zaterdag woordenboekdag en zondag Belgiëdag. De kalender bevat een bonte verzameling taalweetjes, die zowel mensen met een taalopleiding als leken kunnen boeien. P.D.

Woordenboeken

De Dikke van Dale is het bekendste woordenboek in het Nederlandse taalgebied, is het ook het beste?

[Ewoud Sanders:] Van Dale wordt gesteund door een enorm goede marketingmachine. Daar wordt door de uitgever veel geld aan besteed, veel meer dan bij de concurrentie. Van Dale Lexicografie is dan ook de belangrijkste lexicografische uitgever in het Nederlandse taalgebied. Er is haast geen concurrentie meer. De vroegere concurrent Koenen is onderdeel geworden van Van Dale en welke plannen Standaard Uitgeverij heeft met - de voortreffelijke - Verschueren is mij niet echt duidelijk. De enige andere belangrijke speler op de woordenboekmarkt is dus uitgeverij Het Spectrum, maar die uitgever geeft vooral schoolwoordenboeken uit. Slotsom: de toekomst van de belangrijkste en invloedrijkste woordenboeken in het Nederlandse taalgebied ligt volledig in de handen van Van Dale. [...]

U bent wel pessimistisch over de toekomst van ‘gedrukte woordenboeken’.

Duidelijk wel. Bij Van Dale komt een nieuw woord pas voor opname in aanmerking als het drie jaar in het Nederlandse taalgebied is gesignaleerd. Nieuwe woorden en afkortingen die al jaren een hoge frequentie hebben, komen op die manier zelfs niet voor in de nieuwste versie van de digitale Dikke van Dale! Wie wil weten war ‘sms’ of ‘adsl’ betekent, heeft dan ook niets aan de digitale Dikke van Dale, hoewel er jaarlijks een nieuwe versie van die zeer dure cd-rom verschijnt.

Internet is de grote concurrent?

Internet is inderdaad de grote concurrent, maar bij Van Dale maakt men geen gebruik van het net. Commerciële woordenboekuitgevers zullen tegen twee partijen tegelijk moeten opboksen: tegen de ‘gratis’ woordenboekfuncties van Word en tegen alles wat Internet te bieden heeft, en dat is niet weinig. Ja, ik ben somber gestemd over de toekomst van het Nederlandse woordenboek.

(uit: ‘Somber gestemd over de toekomst van het woordenboek’, interview met Ewoud Sanders, taalhistoricus en taalcolumnist van NRC Handelsblad. In: De Morgen, 14-10-2003, p. 17)