|
| |
| |
| |
Vraag het maar
De of het FBI
Sinds kort ben ik in discussie met een redacteur van de Van Dale. Mijn punt is de verkeerde vermelding van Amerikaanse afkortingen, althans de hun toebedeelde lidwoorden. Het F.B.I. wordt bijvoorbeeld de F.B.I. Allereerst zijn dergelijke afkortingen niet Nederlands en horen ze m.i. niet in een woordenboek van de Nederlandse taal; ten tweede wordt hier consequent verkeerd mee omgesprongen, b.v. de NASA, de CIA etc. Ik heb helaas geen bevredigend antwoord gekregen. Het antwoord is dat de Amerikanen the gebruiken. De redacteur zei trouwens niet dat dat de reden is, slechts dat het een reden zou kunnen zijn.
AH
De overzichtelijke regel, zoals de Schrijfwijzer die bijvoorbeeld formuleert, is: ‘Bij afkortingen richt het lidwoord zich naar het kernwoord.’ Niets aan de hand dus: de ANWB (de bond), het ANV, CNV (het verbond), de FNV (de federatie), het hbo (het onderwijs). Als een afkorting in de eigen taal ontstaat of wordt geïntroduceerd, heb je in veel gevallen zicht op het niet-afgekorte geheel. Met letter- en initiaalwoorden uit andere talen ligt het veel ingewikkelder. Zelfs met hele woorden hebben we het soms al moeilijk. Het aardige voorbeeld van de Schrijfwijzer is de Matterhorn: namen van bergen op -horn zijn in het Duits onzijdig en wij zouden dus het Matterhorn moeten zeggen. Dat de berg daarin een rol heeft gespeeld, lijkt voor de hand te liggen. Vanuit het havo (het hoger algemeen vormend onderwijs) is al spoedig de havo ontstaan vanuit de schoolgedachte; beide vormen worden, met die verschillende betekenis, naast elkaar gebruikt. Onbekendheid met de oorspronkelijke volledige bewoordingen maakt dat een woord in het overnemen via associaties en sterk gelijkende afkortingen zijn geslacht krijgt. Weet iemand spontaan dat de inlichtingendienst van Amerika, FBI, komt van Federal Bureau of Investigation? Strikt genomen zou je via het kernwoord het bureau tot het FBI moeten komen, maar de uitleg als inlichtingendienst heeft waarschijnlijk roet in het eten gegooid. Als bureau gekend of zichtbaar zou zijn geweest, zou het vrijwel zeker ingezet zijn, denk maar aan het Wiener Wald (Duits der Wald, Nederlands het woud of het bos). De havo en de FBI zijn dus uit dezelfde ondoorzichtigheid
ontstaan. De klank, het oorspronkelijke lidwoord en het woord dat bij je opkomt als betekenis, spelen dan een rol bij de keuze van het woordgeslacht. Over deze problematiek heeft Philippe Hiligsmann in Nederlands van Nu (1998, p. 78-82) het artikel De of het FBI? That's the question! Over het genus van afkortingen geschreven.
ER
| |
Tussen-s
Wanneer er nu wel een tussen-s hoort in samenstellingen en wanneer niet, is mij niet altijd even duidelijk. Een voorbeeld is het dakdichtingssysteem of dakdichtingsysteem en waarom, vraagt een vriend me.
An De Moor, Lokeren
Als tussen de beide leden van een samenstelling een s wordt gehoord die niet tot een van de leden behoort, schrijven we die -s-, b.v. stadsdeel. In andere gevallen moet je vergelijken met samenstellingen waar je de s-klank wel hoort, b.v. stationschef blijkens Stationsplein, Sint-Jakobsstraat wegens Sint-Jakobskerk. Samenstellingen die beginnen met een verkleinwoord, of waarvan het eerste lid eindigt op -ing, -heid of -schap, krijgen bijna altijd een tussen-s: dus verzekeringspapieren, maar daarnaast bestaat evengoed belastingpapieren. Dus? De volgende stap brengt uitkomst: wat doet de branche gemiddeld en hoe staat de aanduiding in de literatuur? Gevoegd bij de vorige spelling(s)regels komen wij in het officiële leermateriaal op dit gebied tegen: dakdichtingselementen, -materialen, -banen,- lagen, -systeem, -membranen, naast het vergelijkbare afdichtingssysteem enz. Kortom: het advies is dakdichtingssysteem, met tussen-s dus.
ER
| |
Recycleren
Blijkbaar gebruikt men het woord recycleerbaar niet in Nederland, maar wel de Engelse vertaling. Klopt dat?
An De Moor, Lokeren
Recycleren staat gewoon in Van Dale, dus zonder toevoeging, maar met de verklaring ‘recyclen’, waarmee onopvallend de Nederlandse positie wordt ingenomen, want pas bij recyclen wordt de uitleg ‘weer in kringloop brengen’ gegeven. Vanuit recyclen wordt recycling gevormd, en met recycleren hangt de vorm recyclage samen. Bij recyclage staat als herkomst het Frans vermeld en als gebruiksgebied België (in andere woordenboeken ZN). Bij recycling staat het Engels als taal van herkomst zonder meer. En die verschillende betrokkenheid op genoemde herkomsttalen is voor ons van oudsher zeer herkenbaar. Recycleerbaar staat niet in Van Dale, maar is gewoon een afleiding van recycleren. Gezien de geografische gemarkeerdheid van recycleren is ook recycleerbaar Belgisch-Nederlands. Of Nederlanders
| |
| |
zover gaan recyclable te gebruiken, is ons niet bekend, in de woordendoeken en -lijsten staat recyclebaar als Nederlandse pendant van recycleerbaar.
ER
| |
Onthaal
Tijdens een vakantie in België hoorde ik in het VRT-Journaal dat de onthaalmoeders betere arbeidsomstandigheden wensten. Ik krabbelde mijzelf even achter de oren terwijl ik bedacht dat je iemand geweldig aan het verwennen bent als je iemand onthaalt. Als je ergens onthaald bent, ben je doorgaans heel gastvrij ontvangen. Toen mijn moeder nog leefde en ik haar na langere tijd weer bezocht, werd ik vaak door haar onthaald. Veel verder met mijn gedachtegang m.b.t. het begrip onthaalmoeder kom ik niet. Moet ik soms denken aan vrouwen die in kinderdagverblijven op kleine kinderen passen? Doorgaans is dat géén onthalen. Een recente studie wees uit dat kinderen die het te lang zonder het gezelschap van één van hun ouders hebben moeten stellen, op latere leeftijd een flink vergrote kans hebben op ernstige gedragsstoornissen. Per saldo heeft een kinderdagverblijf dus erg weinig met onthalen te maken.
D.J. Verbrugh, Woerden
Ja, dat zijn inderdaad van die Belgische woorden waartegen het hopeloos vechten is. En dat komt doordat in België het Frans nog altijd model staat, alles nog uit het Frans vertaald wordt. Dat onthalen is een letterlijke vertaling van Frans accueillir. In nagenoeg alle banken, kantoren, ziekenhuizen, scholen, zelfs universiteiten (die beter zouden moeten weten en waar neerlandici werken) vind je een bordje ONTHAAL, wat natuurlijk de replica is van het Franse ACCUEIL. In de hogeschool waar ik les gaf, kon ik dar natuurlijk laten vervangen. En de bank waar ik klant ben, heeft het op mijn advies ook vervangen door receptie (infobalie kan natuurlijk ook). En zo zijn er wel een paar instellingen die naar een advies willen luisteren. Zo vind je op programma's van colloquia, symposia, congressen ook geregeld als eerste programmapunt: 9 uur: Onthaal, terwijl Ontvangst, Verwelkoming (met koffie) bedoeld wordt. De onthaalmoeder is in het verlengde hiervan dus een Belgisch woord voor opvangmoeder, gastmoeder, thuismoeder.
FD
| |
Executieve
In een VRT-journaal werd het woord executieve gebezigd, dat gekoppeld leek te worden aan functies die maatschappelijke stromingen vertegenwoordigen. Ik heb de indruk dat er hier sprake is van een louter Engels woord dat ten onrechte letterlijk in het Nederlands is overgenomen. Ook heb ik de overtuiging dat het woord executieve in Nederland vrijwel nooit gebruikt wordt (ook niet in de Haagse politiek), terwijl dat in Vlaanderen wel het geval is. Kunt u mij de betekenis van het woord executieve uitleggen?
D.J. Verbrugh, Woerden
Het woord executieve behoort intussen gelukkig tot het verleden. Het is een woord dat herinnert aan een fase van de federalisering. Toen de deelstaten (Vlaanderen en Wallonië) een eigen regering kregen, met in het begin nog beperkte bevoegdheden, kregen die de naam executieve, uiteraard omdat ze die in het Frans exécutive' noemden (letterlijk ‘uitvoerende (macht)’. Nu wordt de term niet meer gebruikt, we spreken nu van de Vlaamse regering, Waalse regering, Brusselse regering.
FD
| |
Meetjesland.
Gisteren reed ik voor de zoveelste maal op de snelweg van Antwerpen naar Gent. Dan rijd je door het zgn. Meetjesland. Wat betekent die naam en waar komt hij vandaan?
D.J. Verbrugh, Woerden
Meetjesland is een jonge, nl. 19e-eeuwse, naam voor een streek in het noordwesten van de provincie Oost-Vlaanderen. De aannemelijkste verklaring is die uit Middelnederlands mede, made ‘weiland, maailand’, verwant met maaien en terug te vinden in Engels meadow en de plaatsnaam Meetkerke in West-Vlaanderen.
FD
| |
Poldernederlands
Ik studeer Nederlands in Luik en dit jaar moet ik een scriptie schrijven met als thema het Poldernederlands. Ik wou alleen even weten hoe jullie daarop reageren en wat jullie daarvan denken.
Julien Perrez
Voor informatie over het Poldernederlands kunt u het best terecht op de webpagina van de bedenker ervan, Jan Stroop uit Amsterdam, nl. http://www.hum.uva.nl/poldernederlands/. Het Poldernederlands is een boeiend verschijnsel, maar vooral als mediafenomeen. Stroop heeft ongetwijfeld een briljante greep gedaan met de naamgeving. Inhoudelijk gaat het om een klankontwikkeling die al vaker gesignaleerd is, niet spectaculair en ook niet nieuw dus. Wat wel nieuw is, is de verklaring van Stroop en de voorspellingen die Stroop baseert op zijn op zich interessante observaties (dus de stelling dat het Poldernederlands het A(B)N verdringt / een nieuwe norm aan het worden is). Deze voorspellende kracht wordt door veel taalkundigen betwijfeld. Onder andere door mij.
Matthias Hüning
|
|
Auteursrechtelijk beschermd