Neerlandia. Jaargang 105

[p. 3]

[Nummer 5]

Politiek
Attaché van de Vlaamse Gemeenschap en gewezen Europa-watcher Guy Janssens
Regio's zijn voor Vlaanderen de bouwstenen van Europa
• Tekst en foto's: Guido Logie

Over de enkele maanden (december 2000 - maart 2001) die voor Guy Janssens de overgang vormden van de VRT in Brussel naar de Vlaamse Vertegenwoordiging in Den Haag, hing de schaduw van Schuman. Hoe kon de journalist Janssens zijn twintigjarige carrière van Europa-watcher beter afronden dan met het schrijven van een boek? In zo'n drie maand schreef hij In de schaduw van Schuman. België in de greep van Europa. In zijn nawoord bedankt hij Ria, Barbara, Charlotte en Marthe voor hun geduld in de maanden dat ze ‘hun echtgenoot en vader als een zombie van en naar zijn hoekje op zolder zagen vertrekken’.

Bij het woord zombie kan de lezer zich wel iets voorstellen als hij bedenkt dat Janssens zijn boek van 200 pagina's in zo'n drie maanden schreef én in die periode ook nog urenlange interviews afnam van topfiguren als Jean-Luc Dehaene, Karel Van Miert, Wilfried Martens, Alfons Verplaetse,

Guy Janssens op de Antwerpse Boekenbeurs, geflankeerd door Koen Crucke en Boudewijn Vanpeteghem, journalist van De Standaard.

Guy Verhofstadt enzovoort. Dat zal inderdaad hard werken geweest zijn.

Guy Janssens: ‘Het is mijn eerste probeersel als boek. Ik heb het inderdaad op zo'n drie en een halve maand gemaakt. Ik ben met een blanco blad gestart maar ik had wel een idee van de grote lijn die ik wilde volgen. Er ging veel tijd zitten in de interviews en in het checken van de feiten. Ik heb moeten zweren tegenover mijn gezinsleden om het dit en volgend jaar niet meer te doen. Ik ga er dus niet meteen opnieuw aan beginnen. Maar anderzijds moet ik zeggen dat ik het wel leuk vond. Het schrijven zelf viel best mee. Het is niet uitgesloten dat ik me nog eens op iets stort. Iets over Nederland of zo, wie weet.’

[p. 4]

Boeiende baan

- Wat beweegt iemand om van afstandelijke waarnemer ineens aan de andere kant te gaan staan en medespeler te worden?

G.J.: ‘Het is geen absoluut bewuste keuze voor een carrièrewending geweest. Eigenlijk meer een beetje toeval. Ik had een advertentie gezien voor deze baan van attaché van de Vlaamse gemeenschap. Dat sprak me wel aan. Bovendien hou ik van nieuwe uitdagingen, om dat versleten woord maar te gebruiken. Ik ben twintig jaar journalist geweest, met heel veel plezier. Ik was er zeker niet op uitgekeken. Ook niet uitgeblust. Maar het kwam me voor dat, als ik eens iets anders wilde doen, het moment wel aangebroken was. Ik heb het met veel enthousiasme gedaan. Je weet niet echt waar je aan begint, je hebt geen tijd om veel prospectie te doen. Het is allemaal heel snel gegaan. Het examen ging vrij snel, de benoeming volgde ook snel. En ik ben dan direct moeten beginnen. Ik kan dus niet zeggen dat het een groot beredeneerd plan is geweest.’

- Nog geen spijt van de overstap?

G.J.: ‘Nee, ik heb geen spijt. Het is een boeiende baan. Het is een baan waarin je voor een groot deel je weg nog moet zoeken. Het is een vrij nieuwe functie die nog maar een aantal jaren bestaat en die zich afspeelt in een alsmaar evoluerende context. De bevoegdheden van de deelstaten, de gewesten en de gemeenschappen nemen alsmaar toe. De verhouding tot het Belgische niveau moet bijna voortdurend worden bijgesteld. Dat betekent voortdurend overleg met de Belgische ambassadeur. Die collega's moeten zich ook voortdurend aanpassen. Ze zijn gewend als de ambassadeur van België naar buiten te treden maar er zijn bevoegdheden van Vlaanderen waar ze niets meer over te zeggen hebben. Waar wij als Vlaamse attachés over gaan. Je moet voortdurend met de Belgische diplomatie, met de Belgische ambassadeur op goede voet blijven staan. In Den Haag lukt dat prima. Ambassadeur Swinnen heeft erg veel begrip voor de buitenlandse aspecten van de Belgische staatshervorming en is een prettige man om mee samen te werken.’

De geschiedenis van de Europese Unie

- Ik bad in uw boek meer persoonlijke anekdotes verwacht. U hebt het tenslotte gedurende twintig jaar zowat allemaal van op een bevoorrechte plaats meegemaakt. Maar u blijft volledig op de achtergrond.

G.J.: ‘Ik ben blij dat je dat zegt. In de journalistiek moet je schrijven vanuit je eigen ervaring. Als je echt wetenschappelijk te werk gaat dan moet je waarschijnlijk meer bronnen en meer feiten checken en zo. Ik heb voor een journalistieke aanpak gekozen. Ik heb mezelf wat meer op de achtergrond gehouden. Er kunnen natuurlijk altijd meer eigen anekdotes bij maar ik vond dat ik de lezer daar niet te veel moest mee vervelen. De anekdotes die vanuit de tenoren kwamen vond ik belangrijker voor het verhaat dat ik wilde vertellen. Ik zal er rekening mee houden bij een volgend boek om er wat meer eigen inbreng in te leggen.’

- Uw boek is veel meer dan wat de ondertitel ‘België in de greep van Europa’ doet vermoeden. U vertelt eigenlijk de geschiedenis van de Europese Unie vanaf het begin tot vandaag de dag.

G.J.: ‘Ik heb twintig jaar Europese politiek gevolgd. Je doet dat van dag tot dag, voor radio of televisie. Het zijn vaak heel korte stukjes, “momentopnames”. Over de recente Europese politiek bestaat er weinig literatuur. Je ziet toch een aantal belangrijke trends over een aantal jaren heen. Het is belangrijk te proberen om dat op een rij te zetten. Neem de ontstaansgeschiedenis van de Economische en Monetaire Unie. Er is meer dan tien jaar overheen gegaan van pakweg de jaren 88 tot nu. De meeste mensen weten niet hoe dat gegaan is. Wie de acterende tenoren waren. Ik had de behoefte en de zin om dat ooit eens neer te schrijven. En ik heb dan de kans gekregen van een uitgever om dat te doen. Het is een stimulans geweest om zelf te proberen alles te recapituleren.’

Momentum

- We staan aan de vooravond van de invoering van de euro. Is dat de grote sprong voorwaarts voor Europa?

G.J.: ‘Je moet altijd heel voorzichtig zijn als je spreekt over grote sprongen voorwaarts. Om een cliché te gebruiken: Europa is vaak een processie van Echternach. Je hebt de indruk dat je veel vooruit gaat maar dan ga je weer een paar stappen terug. Ik denk dat we nu eerder in een periode zitten van “rustig aan”. Het gaat niet zo erg vlot. Ondanks de pogingen van het Belgische voorzitterschap is de wagen niet echt goed aan het rollen. We krijgen nu de euro maar die is het sluitstuk van inspanningen die destijds door een heel andere generatie politici zijn geleverd. De euro is destijds ontstaan uit de interne markt". Delors, Mitterrand, Kohl hadden de idee en de wil om een groot plan op te zetten en dat is vrij goed gelukt. Maar het is typisch voor de Europese politiek dat je altijd op lange termijn moet denken. Meestal is nationale politiek denken op korte termijn. Er wordt nu alweer verder gedacht. Hoe moeten we na de euro omgaan met die groep van nieuwe lidstaten die er zullen bijkomen. De ideeën daarover zijn nog niet goed gekristalliseerd. Het is zoeken naar een nieuw momentum, naar een nieuwe symbiose van figuren die elkaar kunnen vinden op het Europese vlak en de kar weer iets vooruit kunnen duwen. Op dit moment ligt dat niet al te best.’

- Ook Europese politiek is een zaak van een handvol sterke figuren: Delors, Mitterrand, Kohl, om er maar een paar te noemen. Momenteel ontbreken die sterke persoonlijkheden een beetje op het Europese toneel?

G.J.: ‘Dat klopt, maar het zijn niet alleen de figuren die

[p. 5]

het doen. Het is belangrijk dat een aantal figuren elkaar begrijpen. Er bestaat volgens mij echt zoiets als een soort historisch momentum, een moment dat je moet aangrijpen. Zo'n moment was, wat de euro betreft, de val van de Berlijnse muur. Dat was in de Europese geschiedenis een belangrijk keerpunt. Diverse waarnemers van het Europese gebeuren zien de hereniging van Duitsland als de pasmunt voor de euro, of omgekeerd. Mitterrand kon de hereniging van de beide Duitslanden aanvaarden als Kohl kon instemmen met de euro als Europese eenheidsmunt. Anders was die munt er misschien niet gekomen. Zoiets is moeilijk te bewijzen omdat er wellicht geen documenten over bestaan waarin dat zwart op wit staat.

Misschien is het nu wachten op de juiste mensen. Misschien zijn ze wel aanwezig maar moeten ze nog op het juiste moment wachten. Laten we niet vergeten dat Kohl en Mitterrand van in het begin van de jaren 80 aanwezig waren maar toen slabakte de Europese politiek ook. Het is pas na jaren dat, mede door een betere economische conjunctuur vanaf de jaren 85, Delors zijn plan voor het realiseren van de Europese interne markt lanceerde. We moeten niet pessimistisch zijn. Het gaat altijd met ups en downs. Je hebt soms jaren van eurosclerose en dan krijg je plots weer een opstoot in de andere richting.’

Christen-democratische broeders

- U reconstrueert uitgebreid het verloop van de top op Korfoe waar John Major zijn veto stelde tegen Jean-Luc Dehaene als voorzitter van de Europese Commissie. Maar de rol die Ruud Lubbers speelde kan bepaald ook niet fraai worden genoemd.

G.J.: ‘Wat Lubbers betreft was het misschien een verhaal van “té graag willen”. Lubbers was zeer uit op het Commissie-voorzitterschap. Hij dacht dat het hem rechtens toekwam maar hij hield te weinig rekening met de gevoeligheden van bij de start. Je weet nooit waar de eigenlijke oorzaak ligt maar hij heeft kanselier Kohl op een bepaald moment wat gechargeerd door op een Europese Raad waar over de Duitse eenmaking werd gesproken zich eerder aan de kant van Thatcher te scharen. Lubbers was nogal Angelsaksisch ingesteld. Hij keek heel sterk op naar Thatcher. Zij was niet voor een hereniging. Dat heeft Kohl Lubbers kwalijk genomen. Op dat niveau speelt dat ook mee: de persoonlijke affiniteit van bepaalde politici. Kohl

Gemeenschapsattaché Guy Janssens: een ‘handig’ onderonsje met zanger-auteur Koen Crucke.

en Lubbers lagen elkaar blijkbaar niet echt. Kohl had veel invloed op Mitterrand. Kohl schoof Dehaene naar voor en van toen af is Lubbers begonnen met Dehaene links en rechts wat belachelijk te maken. Dat heeft de zaak dan weer geremd. Toen Lubbers zag dat hij geen kans meer maakte heeft hij gepoogd om Dehaene ook geen kans meer te geven: als ik het niet word, dan Dehaene ook niet. Het is natuurlijk niet fraai wat zich binnen de grote christendemocratische familie afspeelde.’

- U lijkt te suggereren dat Major misschien toch overstag zou zijn gegaan indien Lubbers eerder ja had gezegd tegen Dehaene.

G.J.: ‘Het is achteraf moeilijk te zeggen hoe het zou zijn gebeurd. Ik heb in mijn boek ook beschreven dat Dehaene tien dagen op voorhand via de Belgische vertegenwoordiger al wist dat de Britten niet overstag zouden gaan, dat Major hoe dan ook zijn veto zou stellen. Maar je kunt je afvragen of hij dat veto gehandhaafd zou hebben als hij helemaal alleen had gestaan, één tegen allen.’

- Een opvallende verschijning was natuurlijk Margaret

[p. 6]

Thatcher. Kohl noemde haar ‘die schreckliche Maggie’. Hoe ‘schrecklich’ was ze op het Europese toneel?

G.J.: ‘Thatcher heeft de zaak geen goede dienst bewezen met zo hardnekkig tegen te zijn. Op den duur ging dat zeker contraproductief werken. Dat begon ook haar eigen partij in te zien. Ze deed geen constructieve voorstellen meer en bovendien werd ze, als het er op aankwam, toch altijd door de perfide Delors, zoals sommigen hem noemden, aan het handje meegetrokken. Verbaal was ze zeer sterk anti, maar op cruciale momenten gaf ze toch toe, zodanig dat ze vaak tegenstrijdige signalen uitstuurde. Ze had bijvoorbeeld “ja” gezegd voor de interne markt omdat ze ervan uitging dat dat een goede zaak zou zijn voor Engeland. Daarna is de discussie over de Economische en Monetaire Unie opgestart. En dat is heel bizar in de hele geschiedenis: zij is de enige Britse premier die ooit het pond in de Europese muntslang heeft gebracht en het er ook onmiddellijk weer uitgehaald. Dat is haar zaak geweest.’

Reus en dwerg

- Kohl vormde een hechte tandem met het machtsmannetje Mitterrand maar ook met Dehaene klikte het wel.

G.J.: ‘Mitterrand beheerste het machtsspel tot in de toppen van zijn vingers. Hij was daar zeer bedreven in. Kohl-Dehaene was een goeie tandem, wellicht omdat ze een gelijksoortig politiek temperament hebben. Ook fysiek hebben ze nogal gelijke trekken. Ik herinner me een ontmoeting in Bonn naar aanleiding van het Belgische voorzitterschap in '93 waar Dehaene Kohl ging bezoeken.

Als je ze naast elkaar zag, leek het toch wel een dwerg naast een reus. Kohl gigantisch groot; Dehaene verzonk in het niets. Stevig gebouwd allebei maar Kohl was een paar koppen groter. En dat gaf natuurlijk ook de figuurlijke machtsverhoudingen weer. Ze begrepen elkaar wel, ze zaten op dezelfde golflengte. Ik denk dat Kohl bij Dehaene kon appreciëren dat hij een goede compromisfiguur was, in die zin dat hij aanvoelde hoe je bepaalde politieke akkoorden kan maken. Ik geef in mijn boek het voorbeeld van de top van Edinburgh in '92 waar een akkoord moest worden bereikt over de vergaderplaatsen van het Europees Parlement: de verdeling Straatsburg-Brussel. Kohl heeft toen aan Dehaene gevraagd om dat voor hem op te lossen. Dehaene is dan aan het werk gegaan en heeft dat voor mekaar gebracht. Kohl wist dat hij op het juiste moment op Dehaene kon rekenen. Dat vertaalde zich nadien in de gunstige beoordeling om Dehaene te lanceren als kandidaat-Commissievoorzitter.’

- U lijkt wel enige bewondering te hebben voor Mark Eyskens.

G.J.: ‘Ik kan zijn zin voor understatement wel appreciëren. Ik weet niet of hij de geschiedenis in zal gaan als een even groot Belgisch staatsman als Dehaene. Zijn premierschap van een half jaar is niet meteen het succesvolste geweest dat we gekend hebben. Maar hij is natuurlijk altijd goed voor een bon mot.’

Vlaanderen en Nederland in Europa

- België en Nederland geven op Europees vlak niet altijd blijk van grote eensgezindheid. Korfoe is al vernoemd. Een recentere top, die van Nice, gaf ook niet meteen grote burenliefde te zien. Hoe zit het met België, Vlaanderen en Nederland in Europa?

G.J.: ‘Er zijn zeer verschillende opvattingen over Europese samenwerking in Vlaanderen en Nederland. Nederland is een zeer centralistisch denkend land dat zijn rol in de Europese Unie nogal formeel bekijkt volgens de regels van het spel. Het is ooit even anders geweest. Een jaar of tien geleden tijdens het voorzitterschap van '91 - de aanloop naar Maastricht - legde Nederland een zeer federalistisch-voluntaristischs plan op tafel. Dat is door de rest van de deelnemers niet goed onthaald behalve door België. Vlaanderen van zijn kant wil vooral de rol van de Europese regio's versterken. Zeker vanuit de huidige Vlaamse regering wordt die rol sterk benadrukt. Vlaanderen droomt van een Europa waarvan de bouwstenen de constitutionele regio's zijn en niet langer meer de natiestaten.’

- Is dat echt de visie van de huidige Vlaamse regering? In de media blijft het erg stil over die regio's.

G.J.: ‘Ja, je voelt toch wel aan dat de Vlaamse regering daaraan denkt. Maar op langere termijn. Die natiestaten ga je niet meteen afschaffen, zeker niet omdat vanuit de Europese Unie vooral natiestaten worden beschouwd. Hier hebben we te maken met een verschillende opvatting over de Europese ontwikkeling tussen Nederland en Vlaanderen. Het Belgische niveau, met als minister van buitenlandse zaken Louis Michel, denkt natuurlijk ook meer aan natiestaten als bouwstenen voor Europa. Maar een oefening waar we de volgende jaren voor zullen staan na Laken is nadenken over hoe het verder moet. We zullen een periode krijgen waarin een aantal zaken duidelijker moeten worden. Maar het Europa van de regio's zal wel iets zijn waar we nog even op moeten wachten.’

Guy Janssens: In de schaduw van Schuman: België in de greep van Europa. Tielt: Lannoo, 2001. 225 pagina's, 18, 95 euro.