Neerlandia. Jaargang 105

[p. 30]

Standpunt
Niet alleen nationalisten denken
• Marc Cels

In Neerlandia 2000/5 vulde Wim Couwenberg de rubriek ‘Standpunt’ met een bijdrage die hij de uitdagende titel ‘ANV-imago klopt niet’ meegaf. Hij had het daarin onder meer over de perceptie van het nationalisme, de neergang van de Vlaamse beweging, en de rol die het ANV volgens hem in deze tijd moet spelen. Mark Cels denkt met Couwenberg mee en nuanceert een en ander.

Eenduidig

Het is onbehoorlijk om de emancipatorische kracht van bepaalde vormen van nationalisme te miskennen. Ook Karl Marx zag dat in, nadenkend over de Ierse kwestie. Het is even onbehoorlijk om de gevaren te negeren van ideologische denkmodellen die veel plaats inruimen voor emotionele groepscohesie. Oncontroleerbare brandhaarden waren er vaak het gevolg van. De negatieve receptie van het ‘nationalitaire’ denken (denken in termen van nationaliteit als uitgangspunt) heeft met dit facet te maken. In het bijzonder tijdens de Eerste Wereldoorlog werd dit op een brutale manier ervaren: in de loopgraven van Nieuwpoort tot leper ontstond het Vlaamse pacifisme. De IJzertoren werd een vredesmonument. Nederland kreeg erkenning voor zijn open asielbeleid waarvan veel Vlaamse gezinnen mochten genieten. Natuurlijk is de negatieve receptie van het nationalisme niet zonder risico's: eigen ‘goed gevoel’ verhult vaak ‘vals geweten’.

Het Vlaamse nationalisme komt bij Wim Couwenberg iets te eenduidig over. De lezer merkt niet dat dit ‘issue’ ruim twintig denkprofielen kan verbergen, van democratisch tot totalitair, van open tot gesloten. Het nationalitaire denken heeft Vlaanderen sterk beroerd. Deze beroering én de sociale strijd hebben - jammer genoeg vaak los van elkaar - een flinke bijdrage geleverd om Vlaanderen uit een beroerde situatie te bevrijden. De realisatie van de welvarende Vlaamse deelstaat is onder meer hieraan te danken.

Wim Couwenberg staat terecht stil bij het laakbare optreden van een aantal Vlaams-nationale verantwoordelijken tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is erger geweest dan dat: de ontkoppeling van een ‘nationaal project’ (voor Vlaanderen) en het louter humanitaire denken was in sommige strekkingen al voor de oorlog een gegeven. Dat dit ook elders, in andere ideologische families, in andere landen, het geval was, troost me nauwelijks. Het is overigens waar dat een aantal vormen van het Vlaamse nationalisme van die ontkoppeling afkerig was en bleef. De talrijkste en invloedrijkste groep greep echter naar, en naast de macht. Het humanitaire optreden van sommige ‘harden’ verandert maar weinig aan de schets, maar verandert wél iets aan de evaluatie van hun inzichten. Het feit dat het Belgische gerecht na de oorlog vaak blunderde is een ander gegeven.

Neergang? Nee!

Wim Couwenberg neemt het idee dat er in de Vlaamse beweging een neergang te bespeuren valt, al te gemakkelijk over. De Vlaamse beweging is een emancipatiebeweging die in de vorige eeuw vaste voet aan de grond kreeg. De bedoeling was (is) de Vlamingen en de gemeenschap, die zich steeds meer als Vlaamse gemeenschap ging profileren, de ontplooiingskansen te geven die door de moderne maatschappij mogelijk gemaakt worden. Deze betrachting heeft vrijwel onmiddellijk na de scheiding tussen Noord en Zuid in 1830 een staatshervormende dimensie gekregen. De eis die in dat jaar door sommigen aan koning Willem I gesteld werd, werd ook in België een punt: de administratieve ‘scheuring’. Veel later, vanaf 1931, dienden parlementsleden federalistische voorstellen in. In 1993 resulteerde dit in het verbouwen van België tot een federale staat met autonome bevoegdheden voor Vlaanderen. Dit politieke aspect van de federalistische kijk op mens en maatschappij nadert zijn voltooiing.

De mobiliserende kracht van dit utopisch project ebt weg. We staan in de Vlaamse beweging niet voor een neergang maar voor een nieuwe, postnationalistische tijd. Terwijl de individualistische golf in West-Europa haar grenzen bereikt, moet de Vlaamse beweging opnieuw haar eigen project uittekenen. De heel-Nederlandse dimensie is daarbij veel realistischer geworden dan vroeger.

Het programma van de Frontpartij (1919) is een boeiend aanknopingspunt voor die nieuwe invulling: staande voor het probleem van de moderne democratie, is de oplossing immers gelegen in méér democratie.

Als wij, Nederlanders en Vlamingen, nu eens samen dit deel van de utopie in Europa dichterbij brachten? Wij hebben beiden heel wat bedolven prefederalistische tradities: de noordelijke Verenigde Provincies in verzet tegen Spanje en het Vlaamse gemeentensysteem in de Middeleeuwen. Van daaruit geven we een aanzet op dit brede culturele domein als Nederlanden in de wereld. Het ANV heeft ter-

[p. 31]

zake ook een voorzet gekregen van met name mr. Herman Visser die de vereniging uitkoos als uitvoerder van zijn testament. Die taak begint nog maar!

De Nederlanden in Europa

Aan de wieg van het Algemeen-Nederlands Verbond vindt men nogal wat verklaringen over de stamverwantschap die Vlamingen en Nederlanders bindt. Er is ook het beeld van Willem de Zwijger. De kracht van deze beelden - en dat geldt voor elke mythe - ligt in wat ze over de toekomst zeggen. En niet over het verleden. Een mogelijke ontluistering van die beelden is een spel van naïeven. De vraag is hoe het pleidooi voor brede culturele samenwerking tussen Noord en Zuid versterkt wordt. Wie zijn onze tochtgenoten vandaag de dag? Hopelijk zijn dat niet alleen vrienden die prioritair in termen van nationaliteit denken. Meer dan vroeger is het nu van belang dat het ANV algemener erkend wordt als het forum en het basisdemocratische aanspreekpunt bij de huidige voortschrijdende integratie/samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland. Bij voorkeur vertoont de positie van de deelnemers in het veld van de democratische maatschappijbeelden een aantrekkelijke verscheidenheid. Het bundelend element is de hartelijk gedragen wil tot algemeen-Nederlandse en Europese integratie. De eerstgenoemde integratie vervult daarbij hopelijk een voortrekkersrol. Dat moeten wij in elk geval bewerkstelligen.

Concrete punten

De Unie Vlaanderen-Nederland heeft een lijst met concrete punten opgesteld om de mensen in Noord en Zuid dichter bij elkaar te brengen. Het belangrijkste daarbij is dat verenigingen die in die zin denken, elkaar vinden in een vast overlegmoment, een koepel. De voorstellen (een museumkaart over de grenzen heen, eenzelfde posttarief in Vlaanderen en Nederland enzovoort) moeten zakelijk bekeken worden. Wat heeft het meeste effect? Wat kan door de eigen overheden beslist worden?

Burgerlijke partij

De jongste tijd valt er een evolutie met vervelende kanten te bespeuren. Sinds Vlaanderen een deelstaat is en sinds de Vlaamse media het spektakel in het Zuiden beheersen, is er minder aandacht voor het Noorden. Gelukkig zijn wij het Noorden niet kwijt en blijft het in de kranten aandacht krijgen. Dat volstaat echter niet: onbekend is onbemind. Negatieve aandacht, bijvoorbeeld bij de inwijking van ‘noorderlingen’ in Vlaamse grensgemeenten, voedt dan een verkeerd verhaal.

De Taalunie geniet in Noord en Zuid (te) weinig publieksaandacht. Het is maar één voorbeeld van hoe vele institutionele samenwerkingsvormen toch steeds bedreigd worden door ‘verzanding’.

Ongetwijfeld is het een ANV-taak om met andere samenwerkingsgezinde verenigingen de ‘burgerlijke partij’ te zijn, zoals algemeen voorzitter Els Ruijsendaal het mooi uitdrukt. Vanuit het sociaal weefsel moeten wij die taak opnemen voor alle samenwerkingsinitiatieven die de overheid ‘vergeet’. Wij moeten nauwlettend toekijken en zo nodig actie voeren ten voordele van het hart van de eigen taal en cultuur, van eerbied voor democratische communicatie, van nieuwe samenwerkingskansen.

Dit geldt ook voor de ‘Engelse golf’. Toen het Frans nog een wereldtaal was strijdend om hegemonie, en Duitsland een grotere rol ambieerde, werd ‘Onverduitst, onverfranst’ een strijdleuze in Vlaanderen. Vandaag krijgt ‘onverengelst’ meer betekenis.

Engels zal nog wel een tijd de wereldtaal blijven, esperantisten ten spijt. Dat is het punt niet. Wij en de andere gelijkgestemde verenigingen zullen onze overheden moeten bewerken opdat de eigen taal en cultuur, de belangenbehartiging ervan in Europa en de eerbied voor de democratische verbondenheid (communicatie) op alle samenlevingsniveaus, ook in het bedrijfsleven en het onderwijs, de nodige ruimte zullen krijgen.