Neerlandia. Jaargang 105

[Agenda]
• Frits Kat

‘De jeugd van vandaag houdt van luxe. Zij heeft slechte manieren en verachting voor autoriteiten, geen respect voor andere mensen en verveelt zich terwijl ze behoort te werken. De jongeren staan niet meer op wanneer ouderen de kamer binnenkomen. Zij spreken de ouders tegen, voeren het hoogste woord in gezelschap, leggen hun benen over elkaar en tiranniseren hun leraren en onderwijzers.’ Bovenstaand citaat komt niet uit de koker van een door stress of burn-out gevelde docent uit de hedendaagse onderwijswereld maar is van de... Griekse filosoof Socrates uit de vijfde eeuw voor Christus. Het geweeklaag over de jeugd is derhalve te typeren als tijdloos. Vanuit de optiek van de autoriteiten slaat de ‘verwildering en zedeloosheid’ bij de jeugd toe na een periode van grote spanning zoals bijvoorbeeld een oorlog. Zo oordeelden de Nederlandse bisschoppen al in 1945 in hun klaagzang dat ‘de lectuur in het algemeen besmet was’ en dat ‘het zuivere oordeel hieromtrent bij vele ouders al even onjuist was als bij de meeste jongeren.’

De enquête van 1948

Drie jaar na afloop van de Tweede Wereldoorlog maakte het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschap zich dusdanig zorgen over de Nederlandse jeugd dat het liefst zeven sociologische- en pedagogische instituten opdracht gaf een landelijk onderzoek te verrichten naar gedrag en opvattingen van de Nederlandse jeugd. In dit breed opgezette onderzoek werd gevraagd naar bijvoorbeeld vrijetijdsbesteding, houding ten opzichte van ouders en leeftijd-

[p. 28]

genoten, opvattingen over seksualiteit en huwelijk en gekoesterde idealen en verwachtingspatronen. In 1952 werden de bevindingen neergelegd in een rapport met de weinig verhullende titel ‘Maatschappelijke verwildering van de jeugd’.

Door de moreel vervlakkende werking van de oorlog zou de Nederlandse jeugd ‘zedeloos en verwilderd’ zijn. Jongeren uit de stad werden als ‘vroegrijp’ beschouwd. School de vitaliteit van de westerse beschaving dan in het platteland? Nee, plattelandsjongeren werden in de hoek gezet als ‘te braaf en te netjes’.

Verantwoorde lectuur

Zelf groeide ik in de jaren vijftig op in een pedagogisch tolerant klimaat in Hilversum, noch platteland, noch grote stad. De lectuur van het ‘bizondere’ kind Dik Trom werd beschouwd als verantwoord maar Pietje Bell ging te ver. In die boeken scheen het (katten)kwaad ongestraft te blijven! Het ventje heeft mij derhalve geen educatieve schade kunnen berokkenen.

Ten aanzien van de stripheld Dick Bos herinner ik mij geen ouderlijke uitlatingen, noch in positieve noch in negatieve zin. De pedagogische moraalridders op het Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen dachten daar in oktober 1948 toch iets anders over. In een circulaire, gericht aan de besturen van de bijzondere scholen voor VHMO typeerden zij beeldromans als ‘over het algemeen van een sensationeel gehalte zonder enige waarde’ Beeldromans moesten niet in de school gebracht worden en daar verspreid worden wegens ‘het zeer oppervlakkige karakter van deze lectuur’.

Wat mij in de Dick Bosboekjes aantrok, was niet de tekst want die speelde een ondergeschikte rol. De fascinatie school in de toepassing van zoiets nieuws als jiu-jitsugrepen om de tegenstander uit te schakelen. Na het verschijnen van een nieuw boekje werden de grepen in de praktijk uitgeprobeerd. Wie zich achter het pseudoniem MAZ verborg, was me worst.

Dick Bos een verzetsheld?

Groot was dan ook mijn verbazing bij het horen van een tentoonstelling over Dick Bos, lopend tot 1 april 2001, in het Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum in het Noord-Brabantse Overloon. Wat had mijn stripheld Dick Bos in hemelsnaam met oorlog en verzet te maken? Het bleek dat de tekenaar van de strip Alfred Mazure - pseudoniem MAZ- een verzetsman van het eerste uur geweest was. Hij had in 1940 het eerste avontuur van Dick Bos in het tijdschrift ‘de Prins’ geplaatst weten te krijgen. Meer afleveringen verschenen er niet in dat tijdschrift. Mazure had contact opgenomen met uitgeverij Ten Hagen voor een uitgave in boekvorm.

Het resultaat was de verschijning van een Dick Bos-boekje per maand. Onder de schoolgaande jeugd werden de boekjes zeer populair. Sommige titels haalden zelfs een oplage van over de honderdduizend! Na ongeveer 16 boekjes werd in 1942 op last van de Duitse bezettingsautoriteiten de verdere publicatie gestaakt.

Het afgeslagen Duitse aanbod

Natuurlijk was de Duitsers de populariteit van de stripheld Dick Bos bij de jeugd niet ontgaan. Zou het de opvoeding in volkse geest niet dienen als de arisch-correcte Dick Bos, die toch zo hard was ‘wie Kruppstahl’, omgeturnd kon worden in een Duitse soldaat? In die nieuwe versie kon de stripheld geïntroduceerd worden in het door Duitsland beheerste Europa. Enige vertegenwoordigers van het Ullstein-Verlag zochten in 1942 Alfred Mazure op om zijn reactie op de plannen te vernemen. Ondanks de verlokking van het grotere bereik en het grote geld weigerde de verzetsman Mazure akkoord te gaan met het Duitse opzetje. Zijn eigen creatie Dick Bos als naziprotagonist was hem ‘zuwider’.

Ode aan het Nederlandse verzet

Na de oorlog is er slechts een avontuur van Dick Bos verschenen, gewijd aan het verzet in Nederland in de periode 1940-1945. In 1946 verscheen K 22. Dit boekje beschrijft hoe Dick Bos - K 22 - in oktober 1944 vanuit Londen de opdracht krijgt om de geallieerden de tekeningen van het geheime wapen van de Duitsers in handen te spelen.

[p. 29]

Hij werd voor die taak uitgekozen omdat hij zes talen vloeiend zou spreken, het Duitse SD-apparaat kende en onbekend was met het begrip angst. Niet geheel onlogisch blijkt het nieuwe wapen geconstrueerd te gaan worden in de staalconstructiewerken in Essen. Het verzet levert K 22 dan de benodigde papieren. Als elektrotechnisch ingenieur, werkzaam bij de Hembrug, gaat hij dan naar Essen ‘ter bestudering van de Duitse industrie’.

Na aan een valstrik van de Duitsers ontkomen te zijn door zijn onnavolgbare jiu-jitsugrepen blijkt hij bij terugkeer slechts de helft van de papieren meegenomen te hebben. Alleen de ‘even-genummerde’ vellen. Na weer een arrestatie wordt hij door de Duitsers naar kamp Amersfoort gestuurd ‘om hem murw te maken’.

K-22 ontsnapt echter uit het besneeuwde kamp door onder een Laken onder het prikkeldraad door te kruipen. Uiteindelijk weet hij de overige papieren uit het hoofdkwartier van de SD in Den Haag te stelen door in NSB-uniform het gebouw binnen te komen. Het laatste plaatje toont een tevreden opdrachtgever in Londen, die het goede werk van de Nederlandse Ondergrondse Strijdkrachten prijst en aankondigt dat er nog een ander karweitje op ze wacht. Dat klusje hebben ze echter nooit kunnen klaren.

Het thema van Dick Bos als verzetsheld is niet meer teruggekeerd in het uitgebreide oeuvre van Alfred Mazure. Naar het waarom is het slechts gissen.

(advertentie)

Voor de expositie van het werk van Alfred Mazure is een grote zaal van het Oorlogs- en Verzetsmuseum ingeruimd. De toegang tot het oorlogsmuseum bedraagt voor volwassenen fl. 12,50, voor jongeren t/m 18 jaar fl. 8,50, voor senioren fl. 10,-. De museumjaarkaart is geldig.
Van september t.e.m. mei is het museum dagelijks geopend van 10.00 - 17.00. Van juni t.e.m. augustus van 9.30 - 18.00. De expositie over het werk van Mazure loopt nog tot 1 april. Het adres is: Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum, Museumpark 1, 5825 AM Overloon.
Bereikbaarheid: trein: station Venray, auto: afslag 7 (Overloon, Vierlingsbeek) van de snelweg Nijmegen-Venlo. De expositie van Mazure toont naast zijn Dick Bosboekjes ook zijn illustratiemateriaal voor boeken en tijdschriften, strips, zijn ong. 20 romans, zijn films en zijn verzetsactiviteiten.

(advertentie)