Neerlandia. Jaargang 104

[p. D8]

Jeanne Panne: Nieuwpoorts beroemdste heks
• Guido Logie

Zondag 9 juli trekt 's middags voor de 25e keer de Heksenstoet door de straten van Nieuwpoort. In de tijd van de Spanjaarden met hun onmenselijke inquisitie werden op het marktplein van de kustplaats 17 terechtstellingen uitgevoerd: 15 heksen en 2 tovenaars eindigden op de brandstapel. De Nieuwpoortse rechtbank blonk uit in gestrengheid: 80% van de heksenprocessen eindigde met een effectief uitgevoerd doodvonnis.

De herinnering aan één heks, met name die aan Jeanne Panne, verbrand op 16 mei 1650, is bijzonder levendig gebleven. De noodklok in de toren van het oude stadhuis werd naar haar genoemd. Als die klok over de stad galmde om onheil aan te kondigen, zeiden de mensen: Jeanne roept. De heksenstoet beeldt het leven van Jeanne uit. Andere ingrediënten van het gebeuren zijn sagen, legenden en bijgeloof die met hekserij te maken hebben. 's Avonds wordt op de Markt het vonnis voorgelezen waarna heks Jeanne opnieuw aan het vuur wordt toevertrouwd. Wat ooit griezelige realiteit was, heet nu ‘heksenfeesten’. Ter gelegenheid van het zilveren jubileum bracht Nieuwpoort een cd uit: ‘Inleiding tot de hekserij en de Nieuwpoortse heksen’. De cd is didactisch van aard. In een zevental hoofdstukken brengt men informatie over heksen vanaf de wicca-periode tot vandaag de dag. Men probeert de mechanismen bloot te leggen die tot de heksenvervolging leidden. Uiteraard is er ruime aandacht voor de Nieuwpoortse heksen en voor ‘de heks aller heksen’ Jeanne Panne.

Een heks wordt omschreven als ‘een persoon, meestal een vrouw, die zich met het occulte bezig hield op basis van de oude kennis’. Vanaf de 12e eeuw werd het beeld van de heks steeds negatiever. Hoe groter het fanatisme, hoe negatiever het beeld, stelt men op de cd.

Jeanne Panne

Jeanne Panne (1593-1650) was de dochter van een schepen. Ze werd geboren als Johanna De Deystere. Ze leerde lezen en schrijven en kreeg een fatsoenlijke pre-renaissancistische opvoeding. Panne was de naam van haar man, een bakker. De vader van Jeanne eindigde in 1603 eveneens op de brandstapel. Dit voorval maakte zowel de vaderliefde van Jeanne als haar afkeer voor de gerechtelijke instanties alleen maar groter.

Als bakkersvrouw stelde Jeanne haar kruidenkennis ten dienste van haar medemensen. Ze maakte kruidenkoek die mannen met hartklachten of potentieproblemen, of vrouwen met menstruatieperikelen van nut scheen te zijn. Een onschuldige én nobele bezigheid, zou je denken, maar niet zo in de 16e eeuw. Jeanne werd op een bepaald moment van hekserij beschuldigd. Ze zou nog ‘ter purge gaan’ maar dat pakte niet goed uit. Dit impliceerde dat je jezelf aangaf en gevangen liet zetten. Tijdens kerkdiensten konden je medemensen dan beschuldigingen tegen je aanbrengen. Waren er geen aanklachten of wogen



die niet zwaar genoeg, dan werd je officieel vrijgesproken een heks te zijn.

Jeanne werd uiteindelijk, na bekentenissen afgedwongen met gebruik van de gevreesde ‘halsband’, veroordeeld tot de brandstapel.

Een heks was men als men een duivelsteken droeg, aan epilepsie (de duivelsziekte) leed, kwaad veroorzaakte en deelnam aan de sabbat waarop men seks had met de duivel. Jeanne, niet meteen moeders mooiste, had een rode geboortevlek onder de rechterwenkbrauw: het duivelsreken. De vlek bloedde niet wanneer men erin prikte. Ze leed aan vallende ziekte en tijdens aanvallen had ze visioenen. Ze deed dan voorspellingen die naderhand uitkwamen. Allemaal zaken die haar uiterst verdacht maakten.

In werkelijkheid was Jeanne iemand met kennis van kruiden, ze kende een zekere welstand en ze had een recht-

[p. D9]

voor-de-raap-mentaliteit. Het is bekend dat dit laatste overheden lang niet altijd welgevallig is. Aanklachten van hekserij kwamen er vooral in tijden dat het de stad minder goed ging. Dat een gemeenschap op tijd en stond een zondebok nodig heeft, een bliksemafleider, is een oeroud gegeven.

Suske, Wiske en Jeanne

Onze heks leende nu ook haar naam aan een nieuw Suske en Wiskestripalbum. De bekende heiden Lambik, Jerom, Tante Sidonia, Suske en Wiske komen met de teletijdmachine van professor Barabas in het jaar 1600 terecht. Ze maken kennis met de Staatse troepen en hun aanvoerder Maurits, maar ook met heks Jeanne die zich met zwier op een bezem verplaatst of zichzelf zonder problemen in een kat transformeert.

Cruydenbier

En wat hebben ze in Nieuwpoort nog meer bedacht? Jawel, hoe raadt u het: een nieuw bier. ‘Jeannes Cruydenbier’ heet het. ‘Een magisch bier voor betere prestaties’ luidt de verkoopsslogan. Over welke prestaties het hier gaat, kunt u maar het beste zelf ervaren.

Hoe dan ook, de West-Vlaamse koopmansgeest moet voor de Hollandse niet onderdoen.