Neerlandia. Jaargang 103

[p. 19]

...vervolg Voortrekkersmonument

Transvaal door Engeland. De Voortrekkers schijnen bezield te zijn geweest van een tomeloze onverzettelijkheid, geschraagd door een diep religieuze vroomheid. Hoogtepunt is de zogenaamde gelofte. Hierin beloofden zij bij een overwinning met Gods hulp op de getalsmatig overmachtige Zoeloetroepen o.l.v. hun koning Dingaan de dag van hun zegepraal blijvend te zullen gedenken. Tevens zouden ze een geloftekerk bouwen. Het Voortrekkersmonument is zo geconstrueerd dat door een opening in de koepel op 16 december - de dag van de gewonnen slag bij de Bloedrivier in 1838 - om twaalf uur een lichtstraal valt op ‘Ons vir jou Suid-Afrika’, de laatste regel uit het volkslied Die Stem. Hiermee wordt symbolisch aangegeven dat Gods zegen gerust heeft en nog rust op het werk van de Voortrekkers. Helaas is de historische realiteit iets minder gepolijst dan de gladde verbeelding ervan op de muren van het Voortrekkersmonument. Allereerst blijkt uit vele getuigenissen uit de negentiende eeuw dat het met zo geroemde godsvrucht van de Boeren toch bedenkelijk gesteld was. Weliswaar werd de Bijbel - vaak het enige boek in huis - wel gelezen maar daaraan werd wel ontleend dat niet-blanken ondergeschikt gemaakt mochten worden. Zo omschrijft in 1801 de Engelsman John Barrow in zijn Account of travels in the interior of South-Africa de Boeren als ‘onmenselijke, ongevoelige plattelandsbewoners’ die, na tot de ontdekking te zijn gekomen dat ze te ver van de zetel van hun voormalige regering verwijderd waren om zich van haar gezag iets te hoeven aantrekken, ongelooflijk wreed en barbaars over deze arme stakkers (de Khoi-khoi) hebben geheerst. Ook de hele voorgeschiedenis van de slag aan de Bloedrivier behoeft beslist meer nuancering dan aangebracht op de wanden van het Voortrekkersmonument.

Cultuurschok

Dingaan voorstellen als de koelbloedige moordenaar van Piet Retief en zijn mannen en de Zoeloes op de wanden van het Voortrekkersmonument weergeven als ‘swartwildebeesten’ gaat echt te ver. Feit is dat eind 1837 een deel van de Voortrekkers onder leiding van Piet Retief na een tocht vol ontberingen aankwam in Zoeloeland en Natal. Wat er daarna gebeurde is typerend voor de cultuurschok, die in de negentiende eeuw overal in Afrika (blank versus zwart) en in Noord-Amerika (blank versus Indiaan) plaatsvond. Volslagen onbegrip voor elkaars cultuur en volstrekte onbekendheid met elkaars taal effenen dan snel de weg tot misverstanden, communicatiefouten en ten slotte tot een escalerende geweldsspiraal met als uiteindelijke winnaar de blanke, die daarna aan zijn mission civilisatrice kan beginnen. Het foutenfestival in de ‘wedstrijd’ tussen koning Dingaan en Boerenleider Piet Retief wordt geopend door Retief. Hij bezoekt met een aantal van zijn manschappen Dingaan om toestemming te vragen voor de vestiging van zijn Voortrekkers in Zoeloeland. Waarschijnlijk

Zuid-Afrika Stalinorgels bij het Voortrekkersmonument

om indruk te maken op koning Dingaan, laat hij zijn mannen in de lucht schieten en wilde capriolen uithalen op hun paarden. Hiermee heeft hij - volkomen onwetend - de koning zwaar beledigd en zijn onderhandelingspositie verzwakt. Toch toont Dingaan zich in de onderhandelingen over blijvende vestiging van de Boeren niet onwelwillend. Er kunnen misschien zaken gedaan worden mits Relief hem één dienst wil bewijzen: een kudde gestolen vee terughalen bij een naburige stam. Zo gezegd, zo gedaan. Retief brengt wel de kudde terug, maar behoudt enige beesten als een soort commissieloon. Toch sluit de opnieuw beledigde koning dan een vaag geformuleerde overeenkomst met Retief. Alles lijkt in kannen en kruiken. Een dagen durend feest lijkt dan de bekroning te vormen van de goede samenwerking.

Rampzalige gevolgen

Een aantal Boeren begaat vervolgens een enorme blunder met rampzalige gevolgen. Ze begeven zich 's nachts in het privégebied van koning Dingaan op weg naar diens harem. Op dit vergrijp staat in de Zoeloecultuur maar één straf: de doodstraf voor alle betrokkenen, hun verwanten en relaties. In de vroege ochtend van 6 februari 1838 worden Retief en zijn mannen volkomen onverwachts overvallen. Ze worden naar een executieheuvel gebracht, waar ze op gruwelijke wijze doodgeknuppeld worden. Uiteraard schreeuwde dit om wraak. Een veldtocht van de Boeren leidde tot de beroemd geworden slag bij de Bloedrivier, waarbij meer dan 3000 Zoeloes omkwamen. Net zoals de Indianen in Noord-Amerika overkwam, bleek ook de bewapening van de Zoeloes (schild en assegaai) onvoldoende in gewelddadige confrontaties met de blanken. Geweren hebben beslist een grotere rol gespeeld dan een eventuele steun van God (de gelofte) bij de strijd.

Hoog en verheven koestert het Voortrekkersmonument de mythe van de Afrikaners. Blanken bezoeken dit curiosum, zwarten hebben belangrijker zaken te doen en laten het bewust links liggen.