Neerlandia. Jaargang 103

Frans Debrabandere: taal als levenstaak
● Marianne van Scherpenzeel

De veelzijdige taalman Frans Debrabandere, wellicht vooral bekend van zijn woordenboek van de familienamen, wordt met een Visser-Neerlandiaprijs voor persoonlijke verdiensten bedacht. Hij zette zich zijn hele leven in voor de verdediging en verspreiding van het Algemeen Nederlands, stelde de Visser-Neerlandiacommissie.

De prijsuitreiking vond op 2 oktober 1999 plaats in Brugge. Bob Vanhaverbeke, voorzitter van de ANV-afdeling West-Vlaanderen, hield de laudatio. Prof. dr. Stijn Verrept sprak genuanceerd over ‘(G)een) taal voor de Nederlanden’.

‘Taal als levenstaak’: met deze woorden is Frans Debrabandere kort te introduceren. Een mooie levensbeschrijving - een beschrijving van een actief leven en van activiteiten op velerlei gebied - was te horen tijdens de plechtigheid in Brugge, in de laudatio.

Wat me in die laudatio, met betrekking tot de Nederlandse taal, opviel was de uitspraak dat u, die van 1952 tot 1956 Germaanse Filologie studeerde aan de KU Leuven, pas bij prof. Pauwels besefte dat u geen Nederlands kende en de standaardtaal nog moest beginnen te leren. Is het dan zo dat je als West-Vlaming pas als je in Leuven - dus buiten West-Vlaanderen - komt, merkt dat de taal die men daar spreekt afwijkt van ‘thuis’?

‘Je komt in Leuven en je weet niet dat je de “g” niet kunt uitspreken. Maar dat was niet het enige. We moeten ons even verplaatsen naar die tijd: Het onderwijs was toen nog niet zo lang vernederlandst. Wat hield het vak Nederlands op het college ( = middelbare school, red.) in? We deden stukjes uit Noord en Zuid (bloemlezing uit Noord- en Zuid-Nederlandse schrijvers -red.) en er was aandacht voor zaken als “de laatste twee” versus “de twee laatste”. Overigens was ik er in die tijd al wel van overtuigd dat het ideaal was: “één taal in het hele taalgebied”, maar dat idee ging bij mij ook vaak over politiek: mijn “Vlaamse” gevoel verbreedde zich in die tijd tot Groot-Nederlandse gezindheid. Ik heb ooit

[p. D11]

tijdens een spreekbeurt beweerd dat er in 1830 “helaas” een Belgische staat is ontstaan... gejoel was mijn deel! Maar ik vond inderdaad dat het jaar 1585, de val voor Antwerpen, voor Vlaanderen rampzalig was.

Maar goed, in Leuven “Germaanse” gaan doen en geen Nederlands blijken te kennen: geen algemeen Nederlands, inderdaad. Pas in Leuven leerden we Constant Peeters gebruiken (Nederlandse Taalgids en Woordenboek van belgicismen - red.) en woordenboeken. Pas toen bleek dat er werk aan de winkel was.’

Poldernederlands en Verkavelingsvlaams

Uit de laudatio kwam naar voren dat u heel veel hebt gedaan in uw leven - het had allemaal met taal te maken. U was 35 jaar actief in het pedagogisch hoger onderwijs, waar u Nederlands en Duits gaf. Uw hoofdactiviteiten, wetenschappelijk gezien, lagen op het gebied van de naamkunde - en die belangstelling voor historische taalkunde ging hand in hand met belangstelling voor lokale geschiedenis. U hebt uw sporen verdiend op het gebied van persoons- en plaatsnamen. U bent dé specialist familienamen, getuige het woordenboek van de familienamen (1993). Daarnaast hebt u belangstelling voor dialectologie, meer bepaald voor het dialect van de streek en de stad waar u uw jeugd hebt doorgebracht: binnenkort verschijnt uw Kortrijks Woordenboek. In het beroep dat u uitoefende, als leraar Nederlands, kwam taalzorg wel aan bod - maar ook daarbuiten. U bent in 1971 hoofdbestuurslid geworden van de Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal, die in 1979 werd omgedoopt tot Vereniging Algemeen Nederlands. U bent nog actief steeds in die vereniging: in afdeling West-Vlaanderen en op ‘nationaal’ vlak. Momenteel bent u opnieuw voorzitter en u maakt, samen met uw zoon die hoofdredacteur is, ook het tijdschrift

Dr. Frans Debrabandere

van de vereniging, Nederlands van Nu, tot wat het is.

‘Algemeen Nederlands is inderdaad een beetje een rode draad. Ik voel mij overigens niet de man die in Vlaanderen het voortouw heeft genomen voor goed Nederlands - natuurlijk was ik beroepshalve met goed Nederlands bezig. En inderdaad, ook in de Vereniging Algemeen Nederlands (VAN). Ik heb in mijn dankwoord gezegd dat ik aannam dat ik de VN-prijs gekregen heb voor mijn werk in de Vereniging Algemeen Nederlands. De VAN beweegt zich in een belangrijke sector van de Algemeen-Nederlandse cultuur, nl. hét Algemeen Nederlands, de taal die alle Nederlandstaligen bindt. Hoe lang nog, denken sommige pessimisten, waartoe ik stilaan begin te horen. Hoe groot is de band nog tussen Poldernederlands en Verkavelingsvlaams. Maar goed, ik ben heel gelukkig met deze VN-prijs voor iemand van de VAN. Het is heerlijk eens een beloning te krijgen voor je werk als taalzorger, een bedankje, want taalzorg is in Vlaanderen een hoogst ondankbaar werk. Ik ben pessimistisch, ja. Prof. Verrept heeft in zijn toespraak aangehaald dat Vlamingen een volk van dialectsprekers zijn en heeft gesteld dat uiteraard overal dialect wordt gesproken. Met prof. Verrept zeg ik dat het dialect voor veel mensen de eigenlijke moedertaal is. Ik ben niet tegen dialect. Maar zoals hij zegt, wordt bij ons op grote schaal dialect gesproken in situaties en kringen waarin anderen dat niet doen. Verrept heeft ook gesteld dat Vlamingen een volk van tussentaalsprekers zijn. Ook hier: met hem geloof ik dat dat de ergste bedreiging voor onze taal is. Bij ons is die tussentaal veel meer verspreid en ligt ze veel verder af van de verzorgde taal. Vaak is het geen taal meer, maar een taaltje.’

Zou je niet kunnen zeggen dat die tussentaal een fase is op weg naar het Algemeen Nederlands?

‘Ik zie dat niet zo; er is sprake van slordig taalgebruik; misschien is dat wel de tijdgeest: het afwijken van de norm. Volgens mij is dat tussentaalde, het Verkavelingsvlaams, geen tussenstadium op weg naar de standaardtaal, maar is het veeleer een obstakel op weg naar goed Nederlands. Jonge Vlamingen - jonge intellectuelen, jonge politici - hebben niet meer de behoefte goed Nederlands te spreken. Misschien speelt de Vlaamse identiteit een rol: vooroordelen tegen Nederland.

Soms denk ik wel eens: ‘Ze hadden ons vroeger beter verfranst’. Onze (Vlaamse) ouders en grootouders kenden destijds - omstreeks 1900 - beter Frans dan onze jonge mensen nu Nederlands. Elke stad in Vlaanderen had een Franstalige krant. De situatie is een beetje te vergelijken met die van de Elzas.’

Dat klinkt wel heel pessimistisch allemaal...

‘Misschien heb ik een wat sombere bui. Misschien heb ik teveel het idee dat het Noorden en het Zuiden uit elkaar groeien - wat woordenschat betreft, wat uitspraak betreft. Die

[p. D12]

“verschillende” woordenschat wordt wel weer bij elkaar gebracht in de nieuwe Van Dale, die heel wat Vlaamse woorden opgenomen heeft. En wellicht is het goed dat Nederlanders bepaalde “Vlaamse” woorden of uitdrukkingen kunnen opzoeken, maar ik sta hierbij niet te juichen, omdat lang niet alles in die Van Dale “algemeen” Vlaams is - er is veel dialect bij. Dat kan instructief ook weer nefast zijn. Dan gaan mensen oordelen: het staat in Van Dale, dus is het goed!’

Op het eind van het gesprek breng ik toch maar de wat meer optimistische zienswijze van prof. Verrept ter sprake. Die heeft in zijn gelegenheidstoespraak ook wel ‘gewaarschuwd’ voor de tussentaal, het Verkavelingsvlaams in België, en voor het Poldernederlands in Nederland. Hij heeft verder gewaarschuwd voor particularisten: voor mensen ‘die eigenheid verdedigen die er niet is’, zoals hij zei. Maar uit het einde van zijn toespraak bleek toch dat het niet allemaal kommer en kwel is op het gebied van het Nederlands in België. Verrept wees op het taalgebruik van de Vlaamse omroep: hij noemde het VRT-journaal, hij verwees naar het taalgebruik van Terzake, naar de Nederlandse ondertiteling van zoveel anderstalige films. Hij sprak van zoveel mensen in onze Vlaamse gemeenschap die de cultuurtaal goed hanteren, vlot en creatief. Als hij gelijk heeft, betekent dat toch ook een beetje een pluim op de hoed van mensen als Frans Debrabandere, want uiteindelijk hebben al die Vlamingen die het goed doen, het toch ook ergens geleerd!