Neerlandia. Jaargang 103

[p. 14]

Taal
De toekomst van de standaardtaal in Vlaanderen en Nederland
De norm blijft in het noorden
● Hugo Meert

De hoofdmoot van de academische zitting ter gelegenheid van de algemene ledendag van de Orde van den Prince, in de nokvolle feestzaal van de Sint-Bavohumaniora te Gent, werd gevormd door een colloquium over ‘De toekomst van de standaardtaal in Vlaanderen en Nederland’.

Het veelbelovende panel, onder leiding van moderator Edward De Maesschalck, programma-adviseur Canvas, was samengesteld uit Ruud Hendrickx, taaladviseur VRT, Paul De Wispelaere, letterkundige, en Antoon Hagen, hoogleraar dialectkunde aan de KU Nijmegen.

VRT-taaladviseur Ruud Hendrickx treedt aan als gangmaker van de discussie. Hij plaatst zijn inleiding onder de vlag ‘Van ABN tot ABN’. Achter de eerste afkorting schuilt de traditionele verklaring Algemeen Beschaafd Nederlands. Spreker verwijst hiermee naar de jaren zestig, toen taalijveraars als Joos Florquin en Marc Galle zich uit de naad werkten voor een degelijke standaardtaal in Vlaanderen. Volgens Ruud Hendrickx is het doel van de ABN-zestigers bereikt en mogen we ons nu verheugen in een generatie van taalgebruikers ‘die voor zichzelf hebben besloten: wij denken in de standaardtaal, we hebben zelf-zekerheid opgebouwd’.

Taalcharter

Het tweede letterwoord van zijn inleidingstitel moeten we lezen als Algemeen Belgisch Nederlands. Vertrekkend van de vorige vaststelling, die stoelt op een historische ontwikkeling van drie decennia, geeft de spreker een verklaring voor de toonaard van zijn taalcharter, dat hij bij zijn aantreden als taaladviseur bij de VRT heeft geschreven en waarover in Neerlandia al uitvoerig werd bericht. Die verklaring krijgt al gauw de klank van een verdediging pro domo, omdat dit taalcharter, dat misschien beter taaloorkonde, -handvest of -manifest was genoemd, al voor de nodige commotie heeft gezorgd. De stelling dat ‘de VRT de norm voor de Belgische variant van de Nederlandse standaardtaal wil zijn en blijven en daarom een aantrekkelijke en correcte taal hanteert, die rekening houdt met en afgestemd is op de kijkers en de luisteraars’, zet de poort

Ruud Hendrickx

voor het uit elkaar groeien van de standaardtalen in Noord en Zuid wagenwijd open.

Taaladviseur Hendrickx relativeert de stellingname van zijn ‘charter’ door te stellen dat de norm voor de standaardtaal in het Noorden moet blijven liggen. Toch pleit hij, verwijzend naar een uitspraak van zijn voorganger Eugène Berode betreffende ‘de grenzen aan de waanzin’, voor een absoluut bestaansrecht van Vlaamse uitdrukkingen. Hij gaat hierbij uit van de overtuiging dat ook de Vlamingen over taalgevoel beschikken en weten wat kan en niet kan. Hij besluit dan ook met een pleidooi om het Nederlands in Vlaanderen te beschouwen als standaardtaal en de verscheidenheid binnen de eenheid van de standaardtaal te gedogen en zelfs aan te wakkeren.

Middelgrote taal

Dat laatste is uiteraard koren op de molen van letterkundige Paul De Wispelaere. Hij geeft eerst een schot voor de

[p. 15]

boeg door te stellen dat het dialect niet mag misprezen worden, vermits het als ‘het ideaal taalgebruik tussen vrienden’ en dus in zeer beperkte kring onevenaarbaar is. Onmiddellijk nadien maakt de Vlaamse auteur en taalkundige brandhout van het pleidooi van de vorige spreker door ondubbelzinnig te verklaren dat de norm voor het Nederlands alleen in Nederland kan liggen: ‘Dat is de taal waarin ik mijn boeken schrijf en waarin ik toch als Vlaming herkenbaar blijf.’

Hij stoelt zijn overtuiging op de vaststelling dat alleen op die manier het Nederlands als middelgrote taal in Europa erkend zal kunnen blijven, zodat ze, zoals nu het geval is, aanwezig zal kunnen blijven aan de universiteiten in bijna alle landen van ons continent.

Terloops stelt Paul De Wispelaere, in tegenstelling tot de opvattingen van Ruud Hendrickx, vast dat de Vlamingen de standaardtaal nog te weinig beheersen. Hij verwijst daaromtrent naar het slecht taalgebruik in onderwijs, politiek en reclame. De Wispelaere omschrijft het als ‘varianten van kromtaal’. Om al die redenen vindt hij het ‘Algemeen Belgisch Nederlands’ dan ook uit den boze.

Uit de bespreking achteraf blijkt wel dat ook deze stelling enigszins genuanceerd moet worden. Uit tussenkomsten vanuit de zaal wordt immers duidelijk dat Nederlanders vinden dat het VRT-nieuws in een meer heldere taal dan bij de NOS geformuleerd wordt en dat anderzijds de Vlamingen sommige Nederlandse talkshows niet meer kunnen verstaan.

Weg met Poldernederlands

Die laatste vaststelling vormt overigens het uitgangspunt van de tussenkomst van Antoon Hagen, socio-linguït en hoogleraar dialectkunde. Hij stelt meteen dat het ‘Poldernederlands’, zoals dat door sommige omroepen in Nederland gehanteerd wordt, zeker niet nagevolgd moet worden. In dat verband pleit hij voor een grotere waardering voor de taal bij de Nederlandse omroep(en). In de besluiten van het colloquium zal overigens het plan groeien om het VRT-taalhandvest, waaruit de zorg voor goed taalgebruik vanwege de Vlaamse radio- en televisiemakers overduidelijk blijkt, als opdracht voor te stellen aan de Nederlandse collega's.

Vooraleer tot die besluiten te komen, breekt Antoon Hagen nog een lans voor de verduidelijking binnen de woordenschat, met name binnen de verschillen die nu nog bestaan. Hij geeft als voorbeelden ‘ham’ en ‘hesp’ of ‘beenhouwer’ en ‘slager’.

Spreker onderscheidt in deze verschillen drie categorieën. Voor de eerste categorie met woorden ‘die verschillend zijn en niet transparant’, maant hij aan tot de grootste omzichtigheid. Daarnaast predikt hij tolerantie voor transparantere woorden zoals ‘voetpad’ en ‘autostrade’. De derde categorie omschrijft hij als gevaarlijk en dus ‘te mijden’.

Paul de Wispelaere

Het gaat dan over dezelfde woorden met een andere betekenis. Als voorbeelden geeft hij ‘merkwaardig’, dat in Vlaanderen een positieve betekenis heeft en in Nederland alleen maar als ‘vreemd’ geldt, en ‘doorgaan’, dat in Vlaanderen nog steeds gebruikt wordt in de betekenis van ‘plaatsvinden’, terwijl het in Nederland slaat op ‘niet blijven’.

Terloops stelt ook hij vast dat de omroepen in Nederland te weinig doen aan de bewaking van de standaardtaal. Hij schuift de verklaring hiervoor in de bonte verscheidenheid van het Nederlands omroepbestel. Toch beschouwt hij die feitelijkheid geenszins als geldig excuus. Toch stelt hij vast dat de meeste omroepen in Hilversum zich aan de norm houden. Alleen de commerciële stations wijken daarvan af. Maar voor Antoon Hagen is het Poldernederlands van Veronica gewoon verwerpelijk.

Peilend naar een strategic en met een knipoog naar de VRT-taaladviseur stelt Antoon Hagen dat er moet gestreefd worden om ‘de tussentaalsprekers alvast bij te houden, maar de eenheidstaal blijvend in de hand te werken’.

Misschien zal Ruud Hendrickx met deze bedenking in het achterhoofd zijn VRT-charter aanpassen en alvast nuanceren. Wordt hopelijk vervolgd.