Neerlandia. Jaargang 103

[p. 19]

[200 jaar buitenlandse zaken (vervolg)]

drang van Buitenlandse Zaken strafrechtelijke straffen in het vooruitzicht werden gesteld tegen kranten die de Duitse toorn hadden gewekt.’

Protocollaire perikelen
De protocollaire ereplaats bij een diplomaten-diner leidde voor minister Van Vollenhoven tot dure declaraties. Hij had namelijk drie hoge Belgische personen tegelijk te dineren gevraagd en kwam daarbij in de grootste problemen: hij kon ze niet alledrie de hoogste ereplaats geven. Toen de minister daar achter kwam, wendde hij een griepje voor en gaf hij enkele weken later drie diners om de hooggeplaatsten tóch de eer te geven naast hem te mogen aanzitten.

De lompe man

Na de Tweede Wereldoorlog protesteerde Nederland tegen een industriële ontmanteling van Duitsland en pleitte het vóór de deelname van Duitsland aan het Marshall-plan. In dit kader is het pikant te lezen, dat minister van Buitenlandse Zaken, Joseph Luns, kanselier Adenauer ‘de meest onaardige en lompe man uit zijn carrière vond’ en Adenauer Luns ‘den Hals umdrehen könnte!’ Luns voelde zich bij zijn ‘aftreden in 1971 (...) niet meer op zijn plaats in de Nederlandse politiek’. nadat hij zich geërgerd had aan de ‘selectieve verontwaardiging’ van bepaalde actiegroepen. Een doorn in het oog was voor hem de anti-apartheidsbeweging, die in Amsterdam de naam van het Pretoriusplein wijzigde in Steve Bikoplein (1978).

Interessant is het hoofdstuk dat gaat over de komst van de Transvaalse president Krüger naar Nederland, uit Afrika gehaald met het marineschip De Gelderlander. De toenmalige

V.l.n.r.J. Linthorst Homan, J.M.A.H. Luns en E.H. van der Beugel tijdens een EEG-vergadering in 1958.

Zuid-Afrikaanse golf van sympathie voor Nederland moet in 1940 volledig zijn weggeëbd, omdat de ‘agitatie van o.m. pro-Duitse Afrikaners voor de nodige weerstand onder de Nederlandse dienstplichtigen zorgde’. want ‘van de 2300 Nederlandse dienstplichtigen vertrokken er slechts 650 naar Engeland om ingedeeld te worden in de Irene-brigade (= militaire eenheid van de zich in 1940 buiten Nederland bevindende dienstplichtigen).’

Het Hollandse vingertje

Uiteraard komt in het herdenkingsboek ook het zo graag omhoog gestoken vingertje ter sprake, zeker over het buitenlandse beleid. Het boek verwijst naar Van Karnebeeks ‘Nederland-gidsland’, naar Van Vollenhovens ‘roepingsbesef’, Groen van Prinsterens ‘Nederland, het Israël van het Westen’ en Jan Pronk ‘de spreekwoordelijke dominee-overzee’. Het gaat ook over de ‘ethische politiek’ in de vroegere Nederlandse koloniën. En Kuitenbrouwer noteert in het hoofdstuk De koopman, de dominee en de ambtenaar een ‘zedelijke roeping’, waar zich ‘ongetwijfeld een superioriteitsbesef’ in verschool.

Kortom, een leerzaam boek waarin men tussen de regels door iets kan proeven van de wijze waarop Nederland, dat het liefst in alles neutraal bleef, twee eeuwen lang geprobeerd heeft toch een eigen partij mee te blazen in het volkerenorkest. Een leerzaam boek ook, want, zoals minister Van Aartsen ter inleiding schrijft, ‘wie zijn geschiedenis niet kent, verliest zijn geheugen’. Het gedenkboek 200 jaar Buitenlandse Zaken, meer dan een geheugensteuntje dus!

200 Jaar Ministerie van Buitenlandse Zaken onder redactie van R.E. van Ditshuyzen, A.E. Kersten, A.L.M, van Zeeland, A.C. van der Zwan. Den Haag, SDU, 1999. ISBN 9012085861. Prijs f 69,90.
Dagboeken en aantekeningen van W.H. de Beaufort 1874-1918 onder redactie van J.P. de Valk en M.F. van Faassen. Deel 73-74. Den Haag, Instituut voor Nederlandse geschiedenis, 1993. ISBN 9052160430. Prijs f 125,- (gebonden). ISBN 9052160449. Prijs f 95,- (paperback).