Neerlandia. Jaargang 103

[p. D8]

Eigen drama vormt het label van de omroepen in Vlaanderen
Fictie in reeksverband bindt de kijker
● Hugo Meert

In een vraaggesprek ter gelegenheid van de verschijning van zijn boek Zijne Majesteit de kijker (Knack, 19 mei 1999) omschrijft scheidend televisiebaas Piet Van Roe de opdracht van de VRT (Vlaamse Radio en Televisie) als ‘het brede publiek bereiken met informatie... (en dat) zo publieksvriendelijk mogelijk uitvoeren’. Het belang van eigen fictie is in dat opzicht en met het oog op publieksbinding niet te onderschatten.

Dat blijkt zowel uit de verklaringen van VRT- als VTM-woordvoerders. Dat er een duidelijk onderscheid tussen VRT en VTM (Vlaamse Televisie Maatschappij) bestaat, wordt ook door de ondertussen gepensioneerde televisiebaas Piet Van Roe aangegeven: ‘Wij maken kwalireitsfictie en de commerciële televisie doet dat ook, maar zij doet dat alleen zolang dat rendabel is, zolang dat voldoende oplevert aan reclame... Een eigen cultuur als de Vlaamse heeft behoefte aan kwaliteitsfictie. Wij kunnen dat garanderen, de commerciële televisie niet.’

De twee grootste omroepen in Vlaanderen lijken inderdaad momenteel een heel eigen koers te varen op het

Luc Beerten

gebied van fictie van eigen bodem. Bij VT4 is men er op dat gebied binnenskamers nog niet helemaal uit. Voorlopig staan de kenletters VT inderdaad nog steeds voor Viking Television en de V dus nog niet voor Vlaams.

Bij de openbare omroep worden we te woord gestaan door Luc Beerten, adviseur drama bij de VRT. De fictiepolitiek van de commerciële omroep wordt uiteengezet door VTM-woordvoerster Els Van den Abecle.

Om te weten welk belang de omroep hecht aan eigen fictie, moest eerst gespeurd worden naar de beleidsintenties van de televisiemakers. Vandaar de eerste vraag of de omroep een uitgesproken beleidspolitiek voert wat eigen drama betreft?

Luc Beerten (VRT):

‘Natuurlijk. Dat is de logica zelf. Die politiek hangt nauw samen met enerzijds het beleidscontract tussen overheid en omroep, dat ons naast onze culturele opdracht ook de taak geeft een zo breed mogelijk publiek te bereiken, en anderzijds met de marktsituatie. Naast “universele” Amerikaanse fictie wil het publiek duidelijk eigen fictie en daar wordt dus aan gewerkt.’

Els Van den Abeele (VTM): ‘Vanaf de start van VTM hebben wij bepaalde vormen van fictie uitgezonden. Het was onze bedoeling meteen met een brede programmawaaier uit te pakken. Daarbij hebben we geluk gehad, omdat de comedyreeks Rompa met Luc Philips zo goed als klaar was. Het was weliswaar “gecapteerd” theater, maar de reeks heeft de toon gezet voor het verdere VTM-fictiebeleid.’

Welk genre wordt door uw omroep bij voorkeur gemaakt en uitgezonden?

Els Van den Abeele:

[p. D9]

‘Bij ons blijft de nadruk liggen op comedy en soap. Grotere projecten zoals Ons geluk, Diamant of Moeder, waarom leven wij? zijn voorlopig uitgesloten. Dat heeft hoofdzakelijk een financiële oorzaak. Dergelijke producten zijn enorm duur. De versnippering van het landschap en dus van de markt maakt zo'n opzet voor de commerciële omroep voorlopig onmogelijk.’

Luc Beerten:

‘Je ziet bij de VRT een duidelijke evolutie. Aanvankelijk was eigen fictie grotendeels ‘literair’ en ‘volksverheffend’, maar sedert tien jaar hebben we geen monopolie meer. Ook de VRT leeft nu met de markt en heeft zich moeten aanpassen. Daarbij willen we ons niet per se het profiel van VTM aanmeten, door uitsluitend te mikken op de receptieve kijker. De VRT mikt uiteraard op de ‘gezinskijker’ en ‘spontane genieter’, maar daarnaast willen we de meer actieve kijker aantrekken. Daarbij speelt kwaliteitsfictie een belangrijke rol. Momenteel bestaat die vooral uit politieachtige reeksen als Heterdaad, maar er wordt ook in andere richtingen gedacht, al is het te vroeg om daar meer over te vertellen. De deur naar herpositionering blijft open. Daarnaast doet de VRT uiteraard aan geijkte genres als soap, comedy en klassieke kwaliteitsreeksen als Terug naar Oosterdonk.

Maar de single is wel volledig uit de VRT-productie verdwenen?

Luc Beerten:

‘Precies. Made in Vlaanderen was lang een kwaliteitslabel voor alle fictie van de VRT, met een vaste stek op zondagavond, maar we zijn fictie gaan uitzenden op zo goed als alle weekdagen en in diverse genres. In die explosie van eigen drama, met op de achtergrond de noodzaak volume waar te maken tegen haalbare prijzen en de kijkers aan het huis te binden, zijn de singles weggevallen. Om kijkers te binden, moet je wel met reeksverbanden werken.’

Wie bepaalt de inhoud van het product?

Luc Beerten:

‘Inhoud staat niet alleen. De inhoud van een fictiereeks wordt mede bepaald door het format van die reeks en de productionele contouren ervan: de VRT stelt productiemiddelen en/of budgetten ter beschikking van producties en die hebben natuurlijk hun invloed op de inhoud. Maar de grootste invloed heeft waarschijnlijk de kijker zelf. De VRT bepaalt zijn strategie door middel van behoeftenonderzoek bij het publiek. Dat onderzoek gebeurt intern en extern. Extern onderzoek gaat volgens indicaties van de omroep via gerichte enquêtes door een gespecialiseerd bedrijf. Op basis van de onderzoeksresultaten worden briefings gehouden over het soort fictie dat de kijker kennelijk vraagt. Wij wachten het aanbod af. In principe kan iedereen voorstellen indienen. Maar die moeten wel passen in de strategie. De uiteindelijke beslissing om een productie te maken of voort te zetten, gebeurt door het netmanagement na een dialoog, zeg maar debat, met de diverse partijen.’

Els Van den Abeele:

‘Bij VTM komt het initiatief meestal van de productiehuizen. Daarbij worden verschillende methodes gevolgd. Met producent René Vlaeyen, die o.a. tekent voor de Gaston Berghmansshow, De Kotmadam en Lily en Marleen gebeurt dat in overleg met de omroep. Productiehuis Amusement daarentegen, met op zijn naam Familie en in het verleden Bompa en Drie mannen onder één dak, dient zelfstandig projecten in. Daaruit wordt dan door de programmadirectie een selectie gemaakt, al of niet in samenspraak met VTM-‘scriptdoctor’ Paul Koeck. Momenteel wordt de fictiepolitiek vooral uitgestippeld door directeur-generaal Eric Claeys en programmadirecteur Guy Helzen.’

De producten, of ze nu in eigen huis of door externe producenten worden gemaakt, dienen uiteraard ook gefinancierd te worden. Kan de omroep hiervoor een subsidiekraan opendraaien en/of wordt er een extra beroep gedaan op sponsors?

Ons geluk

[p. *D10]

De Kotmadam

Luc Beerten:

‘Over het algemeen wordt VRT-fictie uit eigen budget betaald. Een enkele keer is sprake van extra externe financiering. Een voorbeeld: Terug naar Oosterdonk, dat de Nederlandse publieke KRO coproduceerde en de Vlaamse Filmcommissie subsidieerde. Sponsoring bekijkt de VRT globaal. We werken met een beperkt aantal alliantiepartners die zich prioritair via billboarding mogen associëren met programma's. Ook met fictiereeksen. Maar de sponsoringpolitiek is de verantwoordelijkheid van een gespecialiseerde dienst en heeft geen directe impact op het budget van de reeksen in kwestie. Het product blijft volledig de verantwoordelijkheid van producers en productiemanagers. Zogeheten product placement kan niet bij de VRT.’

Els Van den Abeele:

‘Bij VTM is van subsidies, ook voor fictie, nauwelijks sprake. We hebben wel een kleine subsidie gekregen voor de overschakeling naar het formaat 16-9. De fictieprogramma's worden dus uit eigen middelen betaald. Uiteraard kan er ook productsponsoring worden ingeschakeld. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om merknamen te verbinden aan bepaalde producten.’

Fictie maken is een traag proces. Vooraf plannen is dan ook absoluut noodzakelijk. Daarbij speelt de evaluatie van het product een heel belangrijke rol. Gebeurt die evaluatie achteraf of al tijdens het produceren? En welke normen (behalve de kijkcijfers) worden daarbij gehanteerd?

Luc Beerten:

‘Bij de VRT is evaluatie een continu proces, zowel impliciet als expliciet. Producties worden voortdurend in het oog gehouden. Er vinden evaluaties plaats in groepsverband met de diverse bij de productie betrokken partijen, zowel in de fase dat de productie voorbereid of ingeblikt wordt, als in de fase dat ze uitgezonden wordt. Evaluatie gebeurt verder niet alleen via een debat tussen VRT-medewerkers, maar ook via een dialoog met het publiek, vaak al voor de productie op het scherm komt en voor ze af is. Dat gebeurt dan via kwalitatief onderzoek met representanten van de beoogde publieksgroepen. Die panels met vertegenwoordigers van het publiek worden samengesteld volgens de criteria van de VRT door een gespecialiseerd marktonderzoekbedrijf als Censydiam. Op basis van de rapporten worden producties bijgestuurd, worden projecten al of niet in productie genomen en worden reeksen voortgezet of ook wel afgevoerd. De normen die daarbij gehanteerd worden, zijn uiteraard de kijkcijfers. Naast het antwoord op de vraag in welke mate de productie in kwestie de briefing van indertijd waar maakt of niet: bereikt en bindt de productie het beoogde publiek? Is de kijker tevreden met wat hij krijgt? Krijgt hij de kwaliteit die hij verwacht?’

Els Van den Abeele:

‘VTM hanteert het systeem van ver-

[p. D11]

schillende evaluaties. Voor er gestart of gekocht wordt, onderzoeken wij de kwaliteit van het gegeven en het groeipotentieel. Na uitzending gaan we na of het product het beoogde publiek gevonden heeft en hoe het kan evolueren. Die tussentijdse evaluatie is belangrijk voor het verdere verloop van het product. Zodra het positief wordt beoordeeld, moet meteen overlegd worden met producenten en scenaristen om een volgende reeks op het spoor te zetten. Uiteraard spelen ook de kijkcijfers in dit evaluatieproces een belangrijke rol. Maar ook het kijkersprofiel wordt onder de loep genomen. Een typisch voorbeeld op dat gebied is Raf en Ronny. Dat is een heel ander soort comedy dan VTM tot nu toe gewoon was. Het trekt dan ook een ander en jonger publiek aan. Al die parameters leiden uiteindelijk tot een algehele inhoudelijke evaluatie, die tot zeer uiteenlopende beslissingen aanleiding kan geven. Zo is na een dergelijke evaluatie bijvoorbeeld beslist om de uitzendfrequentie van Wittekerke van één keer per week te laten evolueren naar twee keer. Maar ook ontstaan daaruit vragen naar de toekomstmogelijkheden van een reeks als De Kotmadam met een relatief klein aantal personages en dus weinig mogelijkheden tot nevenplots.’

Drama blijft tot de duurste televisie behoren. Een middel om de financiering rond te krijgen en het product rendabeler te maken, is de coproductie. Streven de omroepen in Vlaanderen naar coproducties en zo ja, met wie? En worden daarvoor landsgrenzen overschreden?

Luc Beerten:

‘Vanuit zijn culturele opdracht is de VRT uiteraard te vinden voor coproducties, maar in de praktijk zijn die moeilijker waar te maken dan vroeger. Dat heeft te maken met de evolutie van het medialandschap. In het huidige competitieve klimaat wil elke omroep dichtbij zijn eigen publiek staan. Fictie wil authentiek en herkenbaar zijn en wordt dan heel eigen, zelfs regionaal. Tegelijkertijd wil fictie uiteraard universeel zijn, maar blijkbaar is tegenwoordig bijna uitsluitend Amerikaanse fictie dat in het oog van de kijker. Misschien lukt dat de Amerikanen omdat ze al zo een uitgestrekte eigen markt met zo een divers publiek moeten zien aan te spreken. Fictie coproduceren met VTM lijkt momenteel niet mogelijk. Dat zou de negatie van het bestel zelve inhouden. De VRT werkt wel met externe producenten, waarbij er geen exclusieven worden gesteld. Maar eigenlijk blijft de VRT wel zelf het grootste productiehuis. De VRT zal dus graag zijn eigen middelen opgebruiken, voor er wordt uitgeweken. Maar de vraag naar volume is bij fictie zo groot, dat er wel externe producenten moeten bijspringen.’

Els Van den Abeele:

‘Voor VTM blijkt coproduceren bijzonder moeilijk. Allereerst zitten we niet in de Eurovisiefamilie. Ook met Nederland blijkt een coproductie nog steeds niet te kunnen. Wij hebben daar ook nog geen echte inspanningen voor gedaan, omdat men in Vlaanderen, in tegenstelling tot tien jaar geleden, hoofdzakelijk Vlaams kijkt en men dus ook uitgesproken Vlaamse producten wil zien. Tot nu toe is Wedden dat met Jos Brink de enige coproductie met Nederland geweest, waarbij onze inbreng overigens minimaal was. Een eerste stap in die richting is de gezamenlijke nasynchronisatie van Simsalagrimm, naar de sprookjes van Grimm. Een vorige poging met Teletubbies is niet gelukt. Hier verzorgt elk land zijn eigen nasynchronisatie.’

Dat brengt ons bij een laatste, toch wel merkwaardig fenomeen dat de laatste jaren opduikt: ook Nederlandstalig drama, dat in het andere land wordt uitgezonden, wordt van ondertitels voorzien. Vandaar onze vraag of buitenlandse (ook Nederlandse) producten ondertiteld of nagesynchroniseerd moeten worden?

Luc Beerten:

‘Over ondertiteling wordt in huis vaak en uitgebreid gedebatteerd, al valt er niet meteen een duidelijke algemene lijn te trekken. Ook hier geldt dat een fictieproductie tegenwoordig graag dicht bij zijn publiek en zelfs regio wil staan. Je hoort dus veel meer tongval en streektaal en evengoed in Nederlandse als Vlaamse producties. Maar het moet onze zorg zijn dat het product verstaanbaar blijft voor de totaliteit van het Nederlandse taalgebied. Er bestaat dus een neiging om meer en meer te ondertitelen, en niet alleen bij fictie. Nasynchroniseren ligt moeilijker. De kleinschaligheid van ons taalgebied maakt het financieel weinig haalbaar en de kijker heeft intussen de nuance van het originele product met ondertitels leren appreciëren. Bij producties voor kinderen wordt sneller aan nasynchroniseren gedacht. Vraag is verder hoe je hiermee omgaat. We constateren bij speelfilms dat Nederland en Vlaanderen eigen nagesynchroniseerde versies uitbrengen.’

Els Van den Abeele:

‘Tot voor kort heeft VTM dat nooit gedaan met Nederlandse producties. Medisch Centrum West bijvoorbeeld is zonder ondertitels uitgezonden. We hebben besloten Westenwind van voettitels te voorzien, nadat een testpubliek zich daarover uitgesproken had. We komen hier bij de dwingende noodzaak dat fictie ‘eigen’ moet zijn en alleszins als zodanig moet overkomen. Daarom wordt het steeds moeilijker voor kleinere cultuurgebieden om hun producten aan buitenlandse zenders te slijten.’

Over het verkopen van eigen producten aan buitenlandse zenders leest u meer in het kader over verkoop van fictie, elders in dit dossier.