Neerlandia. Jaargang 103

[p. 13]

Literatuur
Gedachten over Gezelle
Gezelle: bandje zonder boord
● Kees Middelhoff

‘Het is maar goed dat er een Vlaams cultuurhuis in Nederland is, anders zou de herdenking van Gezelles dood, een eeuw geleden, aan Nederland zijn voorbijgegaan,’ aldus een van de vele bezoekers aan de Vlaams-Nederlandse Dialogen die op 18 mei, respectievelijk I juni jongstleden aan Guido Gezelle werden gewijd.

Op de eerste avond ging het over de relatie van Gezelle met Noord-Nederland. Daarbij werd gesteld dat deze in principe mede te herleiden is tot de lessen in de Hooghollandse taal zoals die in Brugge gegeven werden door de Hollandse schoolmeester Brans. Die onderwijzer was een product van de bewuste taalpolitiek van koning Willem I, die in zeker opzicht Vlaanderen taalkundig ‘verhollandst’ wilde zien. Gezelle, geboren op 1 mei 1830 - dus vóór de scheiding van Noord en Zuid - kon nog gelden als een geboren Nederlander!

Protestantisering

Gezelle verweet de door en door katholieke J.A. Alberdingk Thijm dat hij impliciet meewerkte aan de protestantisering van Vlaanderen. Toch deed Gezelle pogingen om zijn dichtwerk via Thijm in het Noorden bekendheid te geven. ‘In stam en taal zijn wij ondeelbaar aan elkaar verknocht,’ citeerde Michel van der Plas Gezelle. Uiteindelijk zou pas in 1897, twee jaar voor Gezelles dood, de eerste bespreking van zijn werk gepubliceerd worden in een Noord-Nederlands letterkundig tijdschrift. Er werd aandacht gevraagd voor de in dit verband opvallende relatie van Gezelle met de Friese dichter Johan Winkler. De legende dat Gezelle ook in het Fries gedicht zou hebben, werd ter zitting doorgeprikt.

Michel van der Plas, auteur van Mijnheer Gezelle: biografie van een priester-dichter, wees de aanwezigen op het feit dat er even na Gezelles dood een bloemlezing van diens dichtwerk verscheen, die vrijwel terstond was uitverkocht. Ter gelegenheid van het eeuwgetij van Gezelles geboorte werd in Kampen zelfs een sigaar gelanceerd met op het sigarenbandje een afbeelding van de dichter... zonder priesterboord!

Gezelle is in het Noorden te lang ondergewaardeerd. Frederik van Eeden verzuchtte: ‘Hadden we Gezelle maar eerder gewaardeerd.’ Coster ging nog verder en vergeleek Gezelle met Dostojevski. Eduard du Perron prees de poésie pure van Gezelle.

Willem-Jan Otten

[p. 14]

Michel van der Plas

Sociale dimensie

Tijdens de Dialogen werd ook gewezen op de sociale dimensie van Gezelle. Enerzijds waren er zijn pastorale taken zoals zijn zorg, zondag in zondag uit, voor de ‘Katrientjes’, de fabrieksmeisjes in Kortijk. Anderzijds schaamde hij er zich niet voor om bij allerlei feestelijke gelegenheden de vreugde met een gedicht te begeleiden. Niet voor niets wijdde Henriëtte Roland Holst een biografie aan Gezelle (1932) waarin zij - de overtuigde socialiste! - aandacht vroeg voor juist dat sociale aspect van Gezelles leven en werk. Zij vroeg zich af of Gezelles dichtwerk nog actueel was en besloot: Gezelles poëzie spreekt tot ‘allen wier ziel wil luisteren en nog luisteren kan’.

Gezelle vandaag

Het thema ‘Gezelle vandaag’ kwam aan bod in de tweede vergadering, die geleid werd door literair criticus Geert Buelens. Het werd een discussie tussen de publicist Benno Barnard en de dichter Willem-Jan Otten. De derde gesprekspartner, Kees Fens, moest om gezondheidsredenen verstek laten gaan.

De actualiteit van Gezelle werd algauw vastgeknoopt aan de kritische verzuchting over Gezelles poëzie, die Barnard publiceerde in het Vlaamse weekblad Knack en die later - aangepast - opgenomen werd in NRC-Handelsblad. De felle reacties in Vlaanderen op zijn artikel herleidde de auteur tot het feit dat Gezelle in Vlaanderen kennelijk nog wordt gezien als passend in de Vlaamse ontvoogdingsstrijd. Hij bekende ruiterlijk dat hij zich (evenals de Knack-redactie) daarop ‘in mijn onnozelheid’ had verkeken. Het lezen van tien gedichten uit het verzameld werk van Gezelle leidde er bij hem toe dat ‘de verveling toesloeg’. Bovendien was zijns inziens Gezelles dichtwerk - ‘overigens qua klank grandioos’ - voorspelbaar, omdat Gezelle maar door één gedachte gefascineerd werd: God. Daarenboven achtte Barnard Gezelles poëzie in vergelijking met gelijktijdig internationaal gepubliceerde poëzie beeldarm.

Otten kon Barnard daarin niet volgen. Hij liet dit aan de hand van enkele van Gezelles gedichten zien. ‘Otten lijkt een andere Gezelle gelezen te hebben,’ repliceerde Barnard. Wat de religiositeit van Gezelle betreft, stelde Otten: ‘Dan neem je Gezelle niet in zijn geheel; je krijgt hetzelfde door van Pascal te zeggen dat je hem een goede filosoof vindt, maar dat zijn christendom je niet interesseert.’

Al bleef de discussie net iets te veel in het ‘incident-Barnard’ steken, daardoor werd het juist een uiterst levendig debat, een illustratie van het gestelde thema ‘Gezelle vandaag’.

Kees Middelhoff is journalist. Hij modereerde de eerste ‘Gezelle-Dialoog’ met Ruth Beijert en Michel van der Plas in De Brakke Grond. Hij stelt het boekje samen dat het Vlaams Cultuurhuis zal uitbrengen over die twee Dialogen: Gezelle en Nederland. In 1998 had Middelhoff de redactie van het boekje 1648. De Vrede van Münster. Breuklijn tussen Vlamingen en Nederlanders naar aanleiding van de dialogen die rond dat thema plaatsvonden.

Beide boeken zijn verkrijgbaar bij: Vlaams Cultuurhuis / De Brakke Grond Nes 45 1012KD Amsterdam tel. [phone]

●