Neerlandia. Jaargang 103

[p. D12]

De politieke partijen in Wallonië
● Jos Bouveroux

Met een cliché is vaak gesteld dat in België de drie grote partijen hun machtsbasis ook netjes regionaal verdeeld hebben. De christen-democraten waren oppermachtig in Vlaanderen, de liberalen in Brussel en de socialisten in Wallonië. Deze situatie heeft jaren lang bestaan, maar is sinds de jaren zeventig aan bijsturing toe.

Toch is het een feit dat in Wallonië het partijpolitieke landschap stabieler is gebleken dan in Vlaanderen. De versplintering over verschillende partijen - in het Vlaamse parlement zetelen zeven partijen en partijtjes - heeft zich minder fel doorgezet in het zuiden van het land en de sterkste partij, de Parti Socialiste (PS) blijkt ook nu nog de grootste formatie. Maar er zijn kapers op de kust en de kans is groot dat na de verkiezingen van 13 juni de almacht van de PS wordt doorbroken. Hiermee komt er een einde aan het ‘étatische, socialistische Wallonië’. Meer nog: de uitslagen in Wallonië lijken belangrijker te zullen worden dan die in Vlaanderen en ze zullen zwaarder doorwegen op de formatie van het federale kabinet.

Een heuse tegenmacht

De Parti Socialiste heeft haar tentakels over heel Wallonië uitgespreid.

Het gerechtsgebouw in Luik. Van hieruit begon onderzoeksrechter Ancia in de PS-krabbenmand te grabbelen. (foto: Guido Logie)

Vanuit de industriële bassins in Luik, Charleroi en de Borinage had de socialistische beweging zich ontwikkeld als antwoord op het wilde kapitalisme van de negentiende eeuw, dat met de explosie van de staal-, steenkool- en wapenindustrie Wallonië in zijn macht had. De socialisten bouwden een heuse tegenmacht uit, door zowat alle politiek belangrijke bolwerken in handen te krijgen. Dit ging van de gemeente, de huisvestingsmaatschappijen, en de machtige intercommunales tot het onderwijs, de provincie en de administratie. In de loop der jaren was het ‘cliëntelisme’ er schering en inslag geworden: om aan de bak te komen, van poetsvrouw tot directeur-generaal, was een lidkaart van de PS een must. Vooral op de oost-west-as tussen Charleroi en Luik stonden de socialisten zeer sterk. Aan het einde van de jaren tachtig was er slechts één gemeente - Verviers - waar de PS niet mec aan de macht was. In streken als Henegouwen haalde de PS moeiteloos tachtig procent van de stemmen... Die almacht was mede gegroeid, doordat de PS erin geslaagd was de restanten op te slorpen van de communistische beweging én van het Waalse nationalisme. De Voerense herrieschopper José Happart beleefde als ‘Monsieur Wallonië’ op een PS-lijst triomfen bij de verkiezingen. De partij schroomde ook niet om zonder veel scrupules gebruik en soms misbruik te maken van haar macht. De topfiguren van de PS waren dan ook echte caïds die carrières konden maken of breken.

Welhaast geruisloos vergleed de PS naar een heuse krabbenmand, waarin persoonlijke rivaliteiten of subregionale tegenstellingen (Luik versus Charleroi) de partij ernstig verdeelden. Vandaar dat de partijvoorzitter (‘le patron’ of ‘le chef’) een

[p. D13]

geweldige macht in handen kreeg.

Hij, en hij alleen, kon de tegenstellingen overbruggen. De koele machtspoliticus Guy Spitaels, die de PS dank zij een virulent Waals-nationalistisch discours naar de overwinning en de macht kon loodsen, werd zelfs ‘Dieu’ genoemel...

Tekenen des tijds

Met de moord op André Cools op 17 juli 1991 lag de krabbenmand open en bloot. Een anonieme getuige - die later niemand minder bleek te zijn dan een heuse PS vice-premier - leidde de justitie naar de Agusta omkoopaffaire... Die feiten zijn genoegzaam bekend: vooraanstaande PS'ers, onder wie de ongenaakbare Guy Spitaels, werden zwaar gestraft en politiek uitgeschakeld. De nieuwe PS-leiding, met Phillippe Busquin en vice-premier Di Rupo hadden inmiddels de tekenen des tijds begrepen en legden zich neer bij het ‘beheren’ van de crisis. Zij waren niet langer de orthodoxe socialisten, maar gestionaires, voor wie de macht belangrijker was dan de ideologie. Zonder veel tegenstribbelingen aanvaardde de PS de besparingen die nodig waren om mee te doen met de euro of de privatisering van de overheidsbedrijven. Maar in de sociale zekerheid, die van levensbelang is voor de vele achtergebleven streken in Wallonië, wilden ze niet van ingrijpen weten. De PS is op de eerste plaats een Waalse partij, die er openlijk voor uitkomt allereerst de belangen te dienen van haar eigen achterban. Dat haar ministers geen (of nauwelijks) Nederlands spreken, deert haar niet. De ministers zitten in het federale kabinet om de PS te verdedigen en niet in het algemeen belang. Toch is de almacht van de PS aan het afbrokkelen. In heel België staat alles wat macht vertegenwoordigt, zeker na de Dutroux-affaire, onder zware druk. Bovendien dreigt de PS langs links te worden ingehaald door de Groenen van ECOLO en zelfs de extreem-linkse bewegingen, die de kans ruiken om het ongenoegen van de Walen te verzilveren. Maar vooral de liberalen van Louis Michel willen een einde maken aan de macht van de PS.

Andere Walen?

De liberalen waren in Wallonië jarenlang de tweede partij. Het was en is de partij die radicaal gekant is tegen het socialisme, hoewel beide formaties de ongodsdienstigheid (la laïeité) gemeenschappelijk hebben. Toch heeft het Waalse liberalisme (PRL) altijd een sociaal imago gehad. Ook toen de Vlaamse liberalen onder invloed van Reagan en Thatcher de ultra-liberale toer opgingen, bleven de Waalse liberalen trouw aan hun pragmatisch-sociale aanpak. Voor hen is de macht altijd belangrijker geweest dan de ideologie. De huidige partijleider Louis Michel wil de stap van de oppositie naar de macht zetten. Net zoals Guy Spitaels het Waals-nationalisme had binnengeloodst in de PS, heeft Michel het Franstalige Brussels-nationalisme van het FDF (Front Démocratique des Francophones) aan de PRL vastgeklonken. Deze twee partijen gaan als kartel de verkiezingen in. In Brussel zijn ze al de sterkste formatie; ze zijn in hun opzet geslaagd om een regering te vormen zonder de christendemocraten. Want om de almacht van de PS te breken, mikt Michel vooral op de niet-socialistische stemmen, hoofdzakelijk van de christendemocraten van de PSC (Parti Social Chrétien). Die partij was het kleine broertje dat vooral sterk stond in de rurale gebieden, de as van noord naar zuid, en de conservatieve milieus in de steden, en dat altijd verzekerd was van deelname aan de macht dank zij de grote Vlaamse broer, de CVP (ook het koninklijk hot had immers een zwakke plek voor de zeer Belgicistische PSC). Maar de liberalen van Louis Michel zijn erin geslaagd de PSC zwaar te destabiliseren. Michel heeft geprofiteerd van diepgaande interne tegenstellingen bij de PSC om niemand minder dan de gewezen partijvoorzitter binnen te halen: Gerard Deprez. Samen met Deprez en het Brusselse FDF doet de PRL nu een gooi naar de macht. De vooruitzichten zijn dan ook uitermate gunstig: de bevolking is uiterst wantrouwig tegenover alles wat riekt naar overheid en macht en wil allicht verandering.

Daarom heet de beweging van Deprez niet voor niets de beweging pour le changement, de verandering. Michel en de PRL willen de Vlamingen ook aantonen dat er nog andere Walen dan de socialisten bestaan. Walen die genoeg hebben van de almacht van de staat. Op die manier hopen zij ook de economische achterstand van Wallonië in te lopen en de Vlaamse roep naar meer autonomie af te remmen.

De Witten of de Groenen!

De Dutroux-affaire en de massaal bijgewoonde Witte Mars in Brussel hebben in Wallonië beduidend diepere sporen getrokken dan in Vlaanderen. Daarin spelen de ouders van de vermoorde meisjes een grote rol. Zij zijn in Wallonië uitgegroeid tot ware volkshelden, terwijl in Vlaanderen ietwat meewarig wordt neergekeken op de vader van de vermoorde An, Paul Marchal. De Waalse ouders daarentegen genieten nog steeds een grote sympathie. Belangrijk in dit verband is, dat die ouders openlijk steun hebben betuigd aan de Waalse Groenen van ECOLO. De echtgenote van de populaire procureur die Dutroux deed aanhouden, is bovendien kandidaat voor ECOLO. In Wallonië lijken de Groenen de Witte Beweging in te palmen, en dus een echte electorale bedreiging te vormen voor de andere partijen, met name dan voor de regeringspartijen PS en PSC. ECOLO maakt er ook geen geheim van dat de partij klaarstaat om deel te nemen aan de macht, zowel op Waals als op Belgisch niveau.

En wat met de extreem linkse partij (Parti du Travail de Belgique)? Deze ronduit stalinistisch-maoïstische par-

[p. D14]

tij heeft een meesterzet gedaan door de populaire vakbondsleider d'Orazio op een Europese lijst te steunen. Zelf hoopt de partij op een zetel in de Brusselse gewestraad, mede dank zij de stemmen van de tot Belgen genaturaliseerde migranten.

Besluit

De verkiezingen in Wallonië lijken uitermate boeiend te worden. Aan de almacht van de PS kan allicht een einde komen, en de liberalen van de PRL hopen samen met de dissidenten van de christen-democraten en de Brusselse nationalisten de macht in handen te krijgen. De officiële christen-democraten van de PSC dreigen tussen wal en schip te vallen. Het gonst bovendien van de geruchten dat PS en PRL - in de veronderstelling dat de PSC uiteenvalt, een monstercoalitie zullen sluiten. Beiden denken alleen in termen van macht en dan zijn er altijd wel compromissen te vinden. Maar aan wie gaat de wantrouwige Waalse kiezer zijn of haar stem geven? Misschien aan de Groenen of aan extreem-links? In tegenstelling tot Vlaanderen komt extreem-rechts in Wallonië nauwelijks van de grond. Uitzondering daarop zijn de Franstalige Brusselaars en de inwoners in en rond Charleroi, die in 1995 al voor een flink stuk bereid waren hun stem te geven aan schimmige extreem-rechtse partijtjes. In Brussel mikt het Vlaams Blok schaamteloos op Franstalige stemmen en de kans dat het Blok in Brussel ravage aanricht, is niet gering.

Het is bang afwachten. Het is een feit dat nu er ook in Wallonië een versplintering van de politieke krachten dreigt. Amper één verkiezing later kunnen zich in Wallonië nu ook Vlaamse toestanden voordoen. De formatie van een nationaal, federaal kabinet kan erg moeilijk worden.

Allicht zullen eerst de regionale regeringen van de deelstaten tot stand komen en dan pas een federale regering. Het Belgische koninkrijk wordt nog ingewikkelder.

●

Jos Bouveroux is hoofdredacteur van Radionieuws VRT