Neerlandia. Jaargang 103

[Taal]
Engelstalige catalogi in Nederland en Vlaanderen?
● Heidi De Nijn

De tendens tentoonstellingscatalogi steeds meer in het Engels uit te geven, blijkt in Nederland zulke vormen aan te nemen, dat de Nederlandstalige catalogi in het gedrang komen. Ook al is direct aannemelijk dat achtenswaardige en goed verdedigbare doelstellingen vaak de achtergrond van die groeiende praktijk vormen, toch wekt het enige wrevel. Het is moeilijk te achterhalen waar die wrevel op steunt en welke overwegingen kunnen bijdragen tot een redelijke discussie hierover. Elke simplistische argumentatie is immers bij voorbaat uit den boze. Laten we uitgaan van de vraag: wat of wie wordt door louter Engelstalige catalogi mogelijk geschaad of niet gerespecteerd?

Tentoonstellingen ontlenen hun betekenis aan het samenspel tussen enerzijds wat getoond wordt en anderzijds het beoogde publiek. Ze zijn zinnig in de mate waarin diverse categorieën van mensen bij het getoonde betrokken zijn en die betrokkenheid zelf beleven en bevestigen. Tentoonstellingen behoren op die wijze tot het publieke discours, dat in grote mate bepalend is voor wat iemand binnen een samenleving is, kan zijn en wil zijn. Het gaat hier niet alleen over de positie die iemand inneemt, maar ook over de hele sfeer van betekenissen en zingevingen die elk mens een dynamische soort van eigenheid geven. Het publieke gesprek, waarbinnen een tentoonstelling van artistieke of

[p. 10]

van bredere culturele aard zich situeert, is een wezenlijk deel van de waarde ervan. Dit gesprek inperken, kan verantwoord zijn, maar dat moet dan ook telkens duidelijk gemaakt worden.

Diverse gesprekken

Het gesprek kan louter lokaal zijn of nationaal, of breder nog, internationaal. Daarnaast kan het gesprek dat van iedereen zijn, of alleen van wetenschappers (zoals kunsthistorici, archeologen, biologen, antropologen, sociologen) of van professionelen (galeriehouders, kunstcritici of verzamelaars). Belangrijk is te beseffen dat de verantwoordelijke voor een tentoonstelling steeds kiest en daardoor een standpunt inneemt. Hij/zij kiest voor het soort gesprek of de verschillende soorten gesprekken, waarin hij/zij de tentoonstelling wil laten meepraten. Daarbij sluit hij/zij eventueel ook mogelijke gesprekspartners of betrokkenen uit.

Wat over tentoonstellingen gezegd wordt, geldt uiteraard ook voor de catalogi ervan.

Catalogi beogen verschillende doelstellingen: ze begeleiden de bezoeker, ze bestendigen de tentoonstelling voor onbepaalde tijd, ze situeren en interpreteren het tentoongestelde en wijden er in vele gevallen ook wetenschappelijke studies aan. De catalogus maakt van de tentoonstelling een belevenis die blijft, een oorspronkelijke gebeurtenis, ontwikkeld binnen het levendige discours van een samenleving en als vanzelfsprekend ook in de taal van die samenleving. Dat is een kwestie van uitdrukking en verwoording, van discussie en studie, eigen aan een levende maatschappelijke cultuur. Voor catalogi wordt de vraag daarom nog prangender: welke taalkeuzen worden hier gemaakt en waarom?

Eentalige mondiale cultuur?

Kiezen voor alleen Engelstalige catalogi stoelt op de optie dat de zich ontwikkelende mondiale cultuur eentalig kan zijn en best ook is. Dit is zeer betwistbaar. Aannemelijk is dat in bepaalde sectoren eentaligheid om praktische redenen erg handig is. Toch blijkt in de praktijk dat de meeste wetenschappers de deskundigheid bezitten om de informatie over hun specifieke onderwerp ook in andere talen te begrijpen. Het blijft daarbij de vraag of je een taal kunt reduceren tot louter communicatiemiddel, met amputatie van haar betekenis-scheppende dimensie. Het is uiteraard niet uitgesloten dat een Engelstalige catalogus meer kans maakt door te dringen in de wereldomspannende wetenschappelijke of professionele netwerken, maar het culturele isolement, waarmee dit noodzakelijk samengaat in niet-Engelstalige samenlevingen, dreigt catalogi en tentoonstellingen te reduceren tot wetenschappelijke onderzoeksobjecten of economische rapportering. Ze worden een abstractie, terzijde en los van de cultuurhistorische inbedding in de samenleving, waaraan zij hun betekenis ontlenen. Om het wat concreter te zeggen: een wetenschappelijke tekst in het Engels dient de mondiale wetenschap; een wetenschappelijke tekst in het Nederlands is in Nederland en Vlaanderen één van de participanten aan het uitgebreide openbare discours dat continu de culturele identiteit van de mensen creëert en bestendigt.

Component van het culturele leven

Naar aanleiding van tentoonstellingen die zich in principe tot iedereen richten en die een component zijn van het openbare culturele leven van een stad, een land, kan daarom een bepaalde vraagstelling nooit ontweken worden. In dit geval moet de Nederlandssprekende gemeenschap zich afvragen of een tentoonstelling en de catalogus ervan zichzelf mogen reduceren tot de abstractie van een louter wetenschappelijk, economisch of ook toeristisch evenement. Is het verantwoord voorbij te gaan aan de dynamiek die ze brengen in het culturele leven, waarbinnen ze zich situeren en waarvan zij vaak ook de middelen aanspreken? Ik meen dat het antwoord zowat altijd negatief moet zijn. Tenslotte nog dit: de tendens om alleen Engelstalige catalogi uit te geven, ontwikkelt zich vooralsnog alleen bij onze noorderburen. Dat is niet toevallig. Vanaf het onstaan van de (Noord-)Nederlandse republiek is de eigen taal daar op geen enkel ogenblik in het gedrang gekomen: zelfs de Franse republikeinen vormden geen bedreiging. Wat al te vanzelfsprekend is, verliest zijn waarde. Soms zou je hen haast één of andere imperialistische taalagressor willen toewensen, die hen wakker schudt en hen opnieuw bewust maakt van de bijzondere eigenheid en culturele rijkdom van hun ‘eigenste’ Nederlands.

Het stemt mij hoopvol, dat een Nederlander zelf de alarmklok luidt. Uiteindelijk verdwijnt een taal niet zomaar, dat weten we uit ervaring...

●

Heidi De Nijn is conservator van Stedelijke Musea Mechelen