Neerlandia. Jaargang 102

[p. D 13]

Samen volhouden in de chaos
● Guido Logie

Het menselijk bestaan biedt één grote zekerheid: iedereen moet sterven. Iedereen moet die grens over. Sommigen verwachten dan het volstrekte niets, anderen een volmaakte wereld waar het menselijk brein hier geen vat op heeft.

Onze moderne maatschappij lijkt de dood weg te drukken. Jong, vitaal, onaantastbaar lijken de trefwoorden. De media brengen de dood doorgaans alleen nog in cijfers: zoveel doden bij een verkeersongeval, zoveel doden bij een natuurramp, zoveel doden in een oorlog. En, o ja, op wie het onverbiddelijke einde in de ogen kijkt, kan nog euthanasie gepleegd worden. In Nederland is daar een wettelijke regeling voor, in Vlaanderen praat men erover, het ene moment al wat meer dan het andere. Iedere sterveling moet sterven. De enen verlaten dit aardse tranendal plots, onverwacht. Anderen na veel lijden en pijn. Vaak gebeurt het sterven in grote eenzaamheid. De levenden vluchten voor de dood. Dat is zeer menselijk. En van alle tijden. Wie wat van doodgaan weet, is zuster Leontine. Zoals iedere gasthuiszuster, zoals iedere arts. We hadden met de 75-jarige kwieke non een gesprek in haar kleine kantoortje terzijde de afdeling ‘palliatieve zorgen’ op de achtste verdieping van het Brusselse Sint-Janshospitaal, de afdeling waar men mensen dag en nacht begeleidt bij het passeren van grens. Beter zou zijn te zeggen dat we sprakeloos luisterden naar haar verhaal dat ze met zachte stem bracht. En als er achteraf iets is dat opvalt, dan wel hoe ze met open ogen, en nog meer met een open geest, ‘in het leven’ stond en daar lessen uittrok. Al doende leerde ze. En probeerde te helpen. Krachtens haar engagement: wat je aan de minsten der mijnen hebt gedaan, heb je aan Mij gedaan.

Als het niet oneerbiedig klonk, zou je kunnen zeggen dat zuster Leontine een B.V. is, een bekende Vlaming, maar dan niet in de zin die in het oppervlakkige mediawereldje schering en inslag is: vandaag op ieders lippen, morgen vergeten. Wie in Vlaanderen zuster Leontine zegt, zegt ‘palliatieve zorgen’. Zij introduceerde die manier van mensen helpen in de best mogelijke omstandigheden te sterven. Daarom wordt ze met een Visser-Neerlandiaprijs voor persoonlijke verdienste bedacht.

Het Algemeen-Nederlands Verbond? Dat herinnert ze zich nog uit haar jeugd. Iets met Vlaanderen en Nederland? Groot-Nederlands? Ze komt uit een groot Antwerps gezin: 8 kinderen. Haar vader stierf toen ze dertien was. Hij was een kleine zelfstandige, zeer katholiek en zeer Vlaamsgezind. Haar moeder kwam uit een bourgeois-milieu, was liberaler dan

Zuster Leontine
(Foto: Davidsfonds, Leuven)

haar man. Leontine had een zonnige jeugd. Na de oorlog, op haar 26ste, trad ze in het klooster in. Een ‘dagparool’ bij de jeugdbeweging was in haar hoofd blijven hangen: ‘Gehele liefde offert alles; L'amour n'est vraie quand elle se donne’. In de wereld van de gasthuiszusters kon ze aan dat ideaal gestalte geven. Op haar dertigste ging ze voor verpleegster studeren. In 1957 haalde ze voor de examencommissie van de staat haar diploma van middelbaar onderwijs. Dat had ze nodig om aan de universiteit van Leuven voor arts te kunnen studeren. In 1963 werd ze directrice van het Brusselse Sint-Jansziekenhuis. Ze bleef het een kwarteeuw lang runnen, tot haar 65ste. Dan hield ze het voor bekeken. Indien ze nog langer gebleven was, zou ze later, ouder wordend, misschien niet meer weg gewild hebben.

Als directrice en arts maakte ze aan den lijve mee hoe het ziekenhuis van

[p. D 14]

gedaante veranderde. Ze zag het ziekenhuis evolueren ‘van een bescheiden, gezellige, kleinschalige “kliniek van zusters” tot een middelgroot, goed uitgerust en vlot functionerend ziekenhuis’, - zoals ze zelf schrijft in haar boekje ‘Menswaardig sterven’. De technologie evolueerde sterk, stelde de medici in staat steeds meer te doen. De patiënt werd meer en meer een ‘geval’ dat behandeld moest worden. De zorg en de opvang van de zieke evolueerde niet in dezelfde mate. ‘Een drama rond sterven’ opende de directrice de ogen. Ze werd geconfronteerd met de radeloosheid en de woede van een man van wie de vrouw enkele dagen na een ernstige hersenbloeding overleed. De man kon niet begrijpen dat men zijn vrouw niet had kunnen redden. Men had hem aan zijn lot overgelaten, niemand had hem de ernst van de situatie van zijn vrouw uitgelegd. Toch kon de directrice niemand, noch verpleegkundige, noch arts, op een fout betrappen. De problemen kwamen uit de structuur zelf voort.

Toevallig kwam er in het laatste jaar van haar mandaat als directrice een uitnodiging voor een congres in de Verenigde Staten over ‘Management of terminal illness’ op haar bureau terecht. Het werd georganiseerd door de ‘International Hospice Federation’.

‘Management is geen zaak van cijfers,’ zegt ze, ‘maar van de juiste doelstellingen formuleren.’ Dat leerde ze in de Verenigde Staten, dat bracht ze mee naar haar Brusselse ziekenhuis.

Zuster Leonture
Foto: Davidsfonds, Leuven

Er moest een afdeling ‘palliatieve zorgen’ uitgebouwd worden. Maar dat kostte veel geld, veel overleg, veel inzet van directie, verpleegkundigen, artsen, familieleden. Ze ontdekte dat men in Engeland al vele jaren met ‘stervensbegeleiding’ bezig was in ‘hospices’. Als grondlegster van de ‘hospice-filosofie’ mag Cicely Saunders beschouwd worden. Haar leidmotiv was: ‘When it is no longer possible to cure, it is your duty to care’. Ze richtte met haar medewerkers in 1967 in Londen het St.-Christopher's Hospice op, dat uitgroeide tot het Mekka van de zorg voor terminale zieken.

In De Standaard van 31 oktober 1989 publiceerde zuster Leontine een artikel over haar plannen. Op korte tijd leverde het haar 1 miljoen frank (FL. 50.000) op. Velen herkenden zich duidelijk in haar ontdekking. Zuster Leontine, niet langer directrice, werkte zelf op de nieuwe afdeling mee. Tussendoor gaf ze overal in Vlaanderen lezingen over haar ervaringen. In 1992 al publiceerde ze bij het Davidsfonds in Leuven haar boekje ‘Menswaardig sterven: palliatieve zorgen... als een mantel om je heen’.

Kan zuster Leontine begrip opbrengen voor iemand die, geconfronteerd met het verdict dat hij nog maar een korte tijd te leven heeft, er zelf een eind aan wil maken? Zuster Leontine: ‘Ja. Er zijn mensen die op de afdeling komen die zeggen: ik heb mijn dosis bij. Ik weet wat. We doen geen poging het af te nemen. Als ze ervaren dat ze ernstig genomen worden, als het nodige gedaan wordt om hun pijn draaglijk te maken, veranderen ze van mening. We helpen hen om hun nood op ieder vlak te verlichten. Ze mogen zichzelf zijn. We proberen hun onmacht te delen. Iemand omschreef in een recent proefschrift dit werk als: samen volhouden in de chaos.’

U bent non. Helpt uw geloof u bij dit werk?

‘Mijn geloof helpt me vooral om te leven. Mijn hoop trilt op haar benen, mijn geloof is misschien nog meer opgebouwd doorheen twijfels dan doorheen zekerheden.’

Bent u bang voor de dood?

‘Ik zal het ongetwijfeld moeilijk hebben om het leven los te laten. Ik ben graag zeer actief bezig.’

Wat verwacht u als u de grens over bent?

‘Ik hoop geliefden terug te zien.’