Neerlandia. Jaargang 102

[p. D 4]

Prof. Dr. Jos Wilmots

Limburger onder de buitenlanders
● Mariken Oelen

Hij heeft een hart waarin de hele mensheid een plaatsje kan vinden, maar waar de beste plaatsen misschien wel gereserveerd worden voor hen die uit het vroegere Oostblok, uit Duitsland of uit Zuid-Afrika komen. Op 6 november 1998 kreeg em. prof. Jos Wilmots van het Limburgs Universitair Centrum de ANV-Visser-Neerlandiaprijs voor persoonlijke verdienste uit handen van de gouverneur van zijn provincie Limburg, Hilde Houben-Bertrand. Wilmots werd gelauwerd vanwege zijn inspanningen voor de Nederlandse taal en cultuur in het algemeen, en vanwege de niet aflatende tijd en energie die hij steekt in de neerlandistiek voor buitenlanders. Het zal niemand verbazen dat hij door het ANV der beide Limburgen werd voorgedragen voor de prijs: zijn bevlogenheid en bewogenheid is werkelijk grenzeloos!

U studeerde Germaanse filologie, doceerde Duits, vanwaar dan de specifieke belangstelling voor de Nederlandse taal en cultuur?

Destijds, toen ik in Leuven studeerde, kon men niet alleen Duits studeren, maar moest je drie Germaanse talen doen: Nederlands, Duits en Engels. En na het kandidaats kon je kiezen tussen Engels en Duits, maar het Nederlands bleef er altijd bij horen. Ik heb wel het grootste gedeelte van

[p. D 5]

mijn carrière Duits gedoceerd, alhoewel ik, heel in het begin, nog vier jaar docent Nederlands in Frankfurt am Main geweest ben. Zo ben ik dus terecht gekomen in het Nederlands voor anderstaligen, en daar ben ik een beetje in blijven steken.

Ik heb in die jaren het leerboek Voor wie Nederlands wil leren geschreven. In die tijd waren er geen, wat moderner opgevatte, leerboekjes.

Dus er was wel degelijk aandacht voor het Nederlands in Duitsland?

Ja, het Nederlands in Duitsland kent een lange traditie, die wel een beetje vernieuwd moest worden. Er is trouwens in heel veel landen in Europa al jaren veel belangstelling voor onze taal. Zo was er b.v. twee jaar geleden in Praag het feest van 75 jaar neerlandistiek.

Nog even op dat leerboek terugkomen...

Dat bleek succes te hebben, niet alleen in Duitsland, maar ook in de landen van het vroegere Oostblok. Daar leerden mensen heel vaak Nederlands als ze al Duits kenden. De Universitaire Campus in Diepenbeek had het boekje zelf gedrukt, zodat we het eigenlijk zo konden uitdelen.

Hoe verklaart u de interesse voor het Nederlands in Duitsland en in het voormalige Oostblok?

Er zijn veel redenen voor buitenlanders om Nederlands te leren. Ik stel echter tot mijn verbijstering vast dat de mensen in de Nederlanden zich altijd weer afvragen waarom iemand buiten het taalgebied toch hun taal zou leren. Er zijn om te beginnen natuurlijk economische overwegingen om Nederlands te leren. Het doet b.v. toeristen veel plezier als ze in Wenen, Petersburg of Boedapest rondgeleid worden door een gids die hen in hun eigen taal aanspreekt. Dat geeft een warm gevoel, zelfs voor een Noorderling. En Vlamingen zijn daar nog gevoeliger voor. De belangstelling voor het Nederlands is de laatste jaren, sinds de val van het IJzeren Gordijn, enorm toegenomen, omdat het aantal persoonlijke contacten is gegroeid en men elkaars taal wil spreken. Bovendien wordt het aan de grens Nederland-Duitsland langzaam vanzelfsprekend dat niet alleen de Nederlanders de taal van de buren leren, maar ook andersom. In heel veel scholen aan de Nederrijn wordt Nederlands als keuzevak aangeboden.

De sprekers van links naar rechts: de vervangster van Dr. Agatha Kowalska-Szubert, dhr. Peter Heller, mevr. dr. E. Ruijsendaal, mevr. Mariet Evens, Prof. dr. Jos Wilmots, mevr. Hilde Houben-Bertrand, prof. dr. Henri Martens.

Er zijn Duitse leraren die aan de universiteiten van Keulen en Münster zijn opgeleid als leraar Nederlands, naast een ander vak weliswaar. Dan zijn er ook nog mensen die Nederlands leren uit wetenschappelijke overwegingen. De kennis van het Nederlands biedt theologen en kunsthistorici de mogelijkheid om literatuur in de brontaal te bestuderen. Ze zijn niet meer afhankelijk van vertaalde werken. Een van mijn eerste studenten in Frankfurt am Main was een kunsthistoricus; hij is later gepromoveerd op Snijders, dat was de dierenschilder van Rubens. En dan zijn er nog wel tien andere redenen te bedenken waarom mensen Nederlands leren.

Die mensen hebben dus allemaal interesse voor het Nederlands, maar kunt u ook uw interesse voor de andere kant toelichten?

Ik heb eigenlijk nooit die Koude Oorlog kunnen uitstaan. De Amerikanen schreven de Europeanen in wezen voor dat wij niets met het Oostblok mochten ondernemen. Dat vond ik, als jonge man al, verschrikkelijk. En ik wilde geen inzicht krijgen in de grote politiek, in het leger en in het gevaarlijke spel dat gespeeld werd, maar wel in de mensen die er woonden. In hen ben ik altijd geïnteresseerd geweest. Ik wilde met hen praten en van mening verschillen. Ik heb in Leipzig b.v. meer dan eens heel duidelijk mijn mening gezegd en toch was ik altijd weer welkom, juist omdat ik bereid was met hen te praten. Ze hebben zich destijds in het brave Limburg natuurlijk wel afgevraagd wat ik daar allemaal ging doen, of ik soms iets met de raketten te maken had. Ik heb ook verschillende keren mensen hiernaartoe ‘gesmokkeld’, want het was niet simpel om mensen van daar hier te ontvangen. Het waren collega's die hiernaartoe kwamen, maar ook studenten.

Die kwamen naar de door u opgezette zomercursussen Nederlandse Taal

[p. D 6]

Van links naar rechts: dhr. Guy Jacobs, mevr. Frieda Brepoels, Drs. Jan Schrakamp, dhr. en mevr. Martens, Prof. dr. Jos Wilmots, mevr. Houben-Bertrand, dhr. Peter Heller, mevr. Miet Lenaerts en mevr. dr. E. Ruijsendoal.

en Cultuur voor Buitenlanders?

Ja, daar ben ik in 1971 mee begonnen, op verzoek van de directeur van wat toen nog de Hogeschool was. De universiteit ontstond vijf jaar later. De directeur vroeg mij dat te doen, omdat ik zolang in Duitsland was geweest en vanwege het boek dat ik had geschreven. Samen met een collega die in Zweden had gezeten, hebben we toen die cursus opgezet en mensen uitgenodigd. Dit jaar is het de 29^e keer dat de cursus wordt georganiseerd.

Om welke reden werd de cursus opgezet?

De directeur wilde natuurlijk in eerste instantie bekendheid geven aan zijn Hogeschool, en hij was ook zeer internationaal georiënteerd. Hij wist hoe je relaties met het buitenland en de omgeving moest onderhouden. Niet alleen met de inwoners van je eigen dorp. Alhoewel, dat moet ik zeggen, je buiten dat dorp niks kunt doen, als je in dat dorp niet gelukkig bent. Dat is het belangrijkste: je moet je goed voelen waar je woont en leeft, en waar je dierbaren zijn. Dan kun je pas ergens anders iets gaan ondernemen. Het ‘naar buiten gaan’ mag geen vlucht, geen surrogaat zijn voor wat je in eigen omgeving niet kunt vinden. Maar goed, sinds 1971 zijn er enkele duizenden studenten geweest. De meesten uit Europa, soms ook wel eens een Canadees of een Amerikaan en ook een hele reeks Indonesiërs. De Nederlandse Taalunie heeft een programma waardoor mensen uit Indonesië met de Nederlanden kennis kunnen maken. Sommigen gaan naar een cursus in Nederland, anderen naar Vlaanderen.

Uw belangstelling geldt niet alleen Duitsland en het voormalige Oostblok, maar ook Zuid-Afrika heeft uw volle aandacht.

Ja, Zuid-Afrika is een apart land. Toen wij klein waren, zongen wij er liedjes over, en ik kreeg zo'n romantisch beeld van dat land. We hadden als Vlamingen het gevoel tweederangsburgers te zijn en voelden een verwantschap met die mensen heel ver weg. Dat was een jeugdgevoel, maar het heeft zeker niets te maken met nationalisme of bloedbanden of wat dan ook! Toen ik in Duitsland studeerde, ontmoette ik een jonge Afrikaan, de eerste die ik Afrikaans hoorde spreken. We raakten bevriend en bezochten elkaar over en weer. Hij is, net als ik, zeer in mensen geïnteresseerd.

De eerste keer dat ik in Zuid-Afrika kwam, was er nog apartheid. Ik was toen voorzitter van de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek en werd in die hoedanigheid uitgenodigd. In het bestuur van IVN zat toen een Nederlander die daar tegen was. Toen heb ik gedreigd ontslag te nemen als voorzitter: niemand zou mij beletten ernaartoe te gaan. Ik was tegen apartheid, en ik ging niet naar het regime maar naar de mensen. Ik heb ooit op een stationnetje in Paarl een bordje ‘alleen voor blanken’ gezien. Dat sneed door mijn ziel.

Heeft u ook geprobeerd er iets aan te doen?

Ik ging ook op bezoek bij bruine en zwarte universiteiten om met de mensen te praten en om wetenschappelijke lezingen te geven, maar ook met een verhaal over België met z'n verschillende bevolkingsgroepen. Die mensen nodig je dan ook graag uit naar Vlaanderen te komen en dan

[p. D 7]

probeer je de juiste bronnen aan te boren om geld los te krijgen.

Ik ging dus ook naar Zuid-Afrika tijdens de boycot, omdat ik niet naar dat regime ging, maar naar de mensen. Zo heb ik eens een hele uitleg gegeven over het Nederlands aan een kleurlingjongen die mijn vrouw en mij Nederlands met elkaar hoorden praten in een winkeltje. Dat vond hij heel interessant.

En als mensen uit het voormalige Oostblok of Zuid-Afrika op uw uitnodiging ingaan om te komen, wat staat er dan op het programma?

Hasselt, Sint-Truiden (mijn geboorteplaats). Tongeren. Maar we gaan ook naar Antwerpen, Brugge en Gent, de drie zustersteden, de historische plaatsen van de Vlaamse cultuur. In die steden word je in hoge mate geconfronteerd met het verleden. Maar ik vind dat je de buitenlanders ook moet laten zien hoe het land er nu uitziet, en het platteland. Daarom heb ik drie ‘zusterdorpen’ uitgezocht voor een bezoek. Ik ga dan naar Scherpenheuvel, het bedevaartsoord. En ik vertel de mensen dat ik niemand wil bekeren, maar dat ze goed moeten kijken wat daar gebeurt en dat er kennelijk nog behoefte is aan zulke plaatsen. In het Oostblok zie je deze dingen niet. Dan ga ik met hen naar de abdij van Averbode, daar zijn nog 60 tot 80 jonge paters, en daar blijkt dat het geloof nog helemaal niet uitgestorven is. Daarna gaan we naar Zichem, van Ernest Claes. Daar is een café met een bazin die zo uit een schilderij van Breughel zou kunnen komen. Zeer vriendelijk en kordaat heeft ze ons op een morgen boterhammen met kaas geserveerd. Die route heet tijdens de zomercursus Het kleine, stille Vlaanderen.

Iets heel anders. Wat vindt u van de plannen van de universiteiten in Maastricht en Diepenbeek om tot een ‘transnationale’ universiteit te komen?

Het is een prachtig plan. De vraag is alleen of het politiek en academisch uitvoerbaar is, of de overheden het wel willen. De politici in Nederland en Vlaanderen lijken er niets tegen te hebben. Maar in de academische kringen vinden ze de plannen wel een probleem. Zo worden in Vlaanderen studentenaantallen steeds meer als een economische factor gezien. En dat zijn ze in zekere zin ook, aangezien de financiering van de overheid er voor een groot deel van afhangt. Anders zouden de Vlaamse universiteiten misschien minder geneigd zijn hun eigen winkel te verdedigen.

Maar u bent wel te vinden voor een zo verregaande vorm van samenwerking?

Natuurlijk. Dertig jaar geleden, toen beide universiteiten ontstonden, speelde men al met het idee. Destijds lag het nog veel moeilijker dan nu om transnationaal te denken en te handelen. Want ook de cultuur van de middelbare scholen in Nederland en Vlaanderen is anders, net zoals de overgang naar de universiteit. De scholen zijn in Vlaanderen inhoudelijk veel strakker gestructureerd dan in Nederland. Dat zet zich door op het vlak van de universiteit. In Vlaanderen moet je ieder jaar een soort ‘hakbijlexamen’ afleggen: je slaagt of je ‘buist’. Daar kunnen de Nederlandse jongeren maar moeilijk aan wennen. Je ziet dat bij het aantal studenten geneeskunde dat naar Antwerpen en naar Leuven trok en trekt: velen komen niet door het eerste jaar. In Vlaanderen moet je ontzettend veel uit je hoofd leren, en ik zeg niet dat dat goed is, maar het is een andere vorm van opleiding. Daarom zal het van weerszijden een beetje geven en nemen zijn bij de uitvoering van de Limburgse plannen. Ik denk dat het Nederlandse systeem goed is voor de betere studenten, het Vlaamse is voor diegenen die het vuur na aan de schenen gelegd moet worden.

Vindt u dat het Limburgs voldoende aandacht en erkenning krijgt in de rest van de Nederlanden?

Het Maaslandse Limburgs dat in Nederlands-Limburg min of meer dezelfde vorm heeft in woordgebruik en in klankpatroon, dat bestaat in Belgisch-Limburg alleen aan de Maas. Voor de rest zijn er veel varianten, veel andere dialecten. In Belgisch-Limburg kun je dus niet echt van het Limburgs spreken. Ik snap ook wel dat men het dialect wil behouden, ik heb er niks op tegen, maar de manier waarop dat gebeurt, is niet helemaal zoals ik het zou doen: verspreiding van boekjes op scholen. Boekjes die steeds moeten worden aangepast, omdat het dialect per dorp en stad verschilt. Bovendien vind ik dat men om te beginnen het verschil moet kennen tussen het Noordnederlands en het Nederlands in Vlaanderen.

De Nederlanders zouden een beetje toleranter moeten zijn, ze moeten accepteren dat het Nederlands in Vlaanderen wat anders klinkt, maar verder voor 97% hetzelfde is. Daarom heb ik er ook zo'n hekel aan als ze zeggen dat iemand ‘Vlaams’ spreekt. We spreken allemaal Nederlands, alleen klinkt het niet overal hetzelfde.

U bent sinds begin oktober emeritus hoogleraar. Rust u op uw lauweren?

Nou neen, ik weet niet eens of ik die wel heb. De Nederlandse Taalunie heeft mij gevraagd om bij het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal, in Louvain-la-Neuve, waarnemend projectleider te zijn tot december. Daarna leid ik de zomercursus nog, die vanaf volgend jaar drie weken zal duren. Er zijn nog wat projecten met universiteiten in het buitenland waar ik aan deelneem. Ik ben nog betrokken bij de Vlaams-Zuidafrikaanse Cultuurstichting. En als ik tijd heb, de zin is er altijd, dan mag ik vast nog wel eens in het buitenland gastcolleges gaan geven.