Neerlandia. Jaargang 102

[p. D 15]

En de boekhandel?
● John Van Vreckem

Alsof Brugge niet genoeg troeven heeft om de



niet aflatende stroom bezoekers te verrukken, brengt het Memlingmuseum nu weer de schatten van Memling tot Pourbus aan de man. Maar je kunt ook je heil eens zoeken in een boekhandel. Met de gratis autobus ga je van het station naar de statige Markt. Boekhandel De Reyghere, op nummer twaalf, is een bezoek meer dan waard. Voor een reisgids, een gedicht, een kookboek, non-fictie en wat al niet. Het assortiment is indrukwekkend, niet alleen in het Nederlands, maar daarnaast ook in het Frans, Engels en Duits. En de zaakvoerster, Yvonne Steinberger (1958), weet van wanten als het op boeken aankomt, ze is namelijk voor vier jaar voorzitster van het IBF, de International Booksellers Federation. De vier pijlers van de internationale federatie van boekhandelaars en boekhandelsverenigingen zijn het boek, de boekhandel, de boekhandelaar en de vereniging van boekhandelaars.

Pijlers

Het boek als onmisbaar communicatiemiddel over de hele wereld, sine qua non voor opvoeding en ontwikkeling, en een uitstekend middel tot persoonlijke groei, ontwikkeling en ontspanning. De boekhandel als plaats waar de lezer oog in oog met talrijke boeken zijn keuze kan maken en andere boekenliefhebbers ontmoeten. Zoals een school en een bibliotheek vervult ook de boekhandel een maatschappelijke rol. De boekhandelaar vormt de vitale schakel in de keten die begint bij het zaaien van ideeën door een auteur aan de ene, het oogsten door de lezer van kennis, wijsheid, inzicht en inspiratie aan de andere kant. Ben je op zoek, dan zal hij of zij je vakkundig wegwijs maken. De vereniging van boekhandelaars is het samenwerkingsverband in ieder land, meteen ook de collectieve stem van de handelaars. In 1955 richtten boekhandelaars uit België, Nederland, Engeland en Duitsland de IBF op. Inmiddels zijn twintig Europese landen lid, naast Australië, China, Rusland, de Verenigde Staten en Canada. De pan-Afrikaanse vereniging van boekhandelaars is bovendien ook vertegenwoordigd. Het Charter van het Boek, in 1972 aangenomen door de Verenigde Naties, werd mede door de IBF opgesteld.

Dat de boekenverkoop in ons taalgebied in stijgende lijn gaat, beaamt Steinberger. In Vlaanderen alleen al was de sector in 1997 goed voor een omzet van vijftien miljard BF/fl. 750 miljoen. De Vlaamse Uitgeversvereniging en de Verenigde Boekenimporteurs gaven dit cijfer zopas vrij in het vooruitzicht van Het Andere Boek en de Antwerpse Boekenbeurs. Cijfers waarbij Steinberger de bedenking maakt dat de vooruitgang vooral gepaard gaat met schaalvergroting. In Vlaanderen werkt de bezetting van een kwart van de markt door één enkele keten van boekhandels met grote naambekendheid tamelijk verstikkend. In dát landschap de kansen verdedigen van de kleine boekhandels, vormt één van de actuele uitdagingen.

Vaste boekenprijs

De al dan niet vaste boekenprijs blijft vanzelf een heet hangijzer, dat is al jaren zo. Zoals bekend, bestaat de vaste boekenprijs in Nederland, niet in Vlaanderen. Evenmin in Franstalig België, wel in Frankrijk. In Groot-Brittannië werd hij een aantal jaren geleden afgeschaft, hetgeen nu een grote Amerikaanse invasie in de hand werkt. Ooit bestond er tussen Vlaanderen en Nederland een afspraak.

Maar net als de grensoverschrijdende informele afspraken in het Deutschsprachiges Raum - Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland - kwam die onder druk te staan van de Europese regelgeving. Die kiest eenzijdig voor volledige vrijhandel en duldt niet langer uitzonderingen. ‘Alles herleiden tot strikt economische waarden - lees winst - is een aanval op de cultuur, op het welzijn, op de kunst, kortom op

[p. D16]

alle niet-economische waarden’ schreef Carlo Van Baelen (secretaris Vlaamse Boekverkopersbond) twee jaar geleden in De Standaard onder de titel ‘Vaste boekenprijs is economie met cultuurcorrectie’. In het geval van Nederland en Vlaanderen oordeelde het Europees Gerechtshof al in 1980 dat de eerdere afspraken niet langer werden geduld.

Grote distributeurs, die op basis van hun grootschalige verkoop veel lagere inkoopprijzen afdwingen, maaien de winst weg voor de voeten van gewone handelaars. De trend is algemeen, en als het ‘megashoppingcenter’, omringd door immense parkeerterreinen aan de rand van de snelweg, weer tien of twintig buurtwinkels uit de markt heeft geprijsd, kan daarbij een boekhandel zijn gesneuveld in je straat. Weg gezelligheid, weg vertrouwde omgeving. Weg buurtwinkel. De auto moet je in. Braaf de smaak van de brede massa slikken, tegen bodemprijzen, dat wel. De service kán nooit dezelfde zijn. En dat kwaliteit een kostenplaatje heeft, is een ijzeren wet. Uiteindelijk krijg je waar voor je geld. Maar we zijn niet gauw geneigd, áls we minder betalen, ons ook af te vragen waaróm dat zo is.

En een nieuw probleem van formaat op het vlak van de prijsvorming ontstaat bij de invoering van de Euro. De productie van Nederlandse uitgeverijen komt Vlaanderen uitsluitend binnen via importbedrijven. Die rekenen de gulden tegen een vaste koers van 20 BF. Het prijsniveau ligt dus al automatisch tien procent hoger in Vlaanderen dan in Nederland. De tien procent winst van deze importeurs valt weg als we met dezelfde munt gaan werken.

Het is hún probleem, maar op wie gaan ze het verhalen? Neem bovendien een in Nederland gedrukt boek met prijsvermelding in Euro. De consument in Vlaanderen is toch ook niet gek. Hij zal niet aanvaarden er een andere, hogere prijs voor neer te tellen. Dus toch weer een semi-vaste boekenprijs? En als de prijzen in Vlaanderen dalen naar het Nederlandse niveau met, zeg maar tien procent, dan... devalueert de hele voorraad van de Vlaamse boekhandelaars ook op slag met tien procent!

Uitwisseling

Een opvallende asymmetrie bestaat in de uitwisseling tussen Vlaanderen en Nederland. Het Nederlandse boek is in groten getale aanwezig in Vlaanderen en bezet er een flink deel van de markt. In Vlaanderen uitgegeven boeken daarentegen zijn om diverse redenen veel zeldzamer in Nederland.

Zou het daarom zijn dat een beetje schrijver uit Vlaanderen vaak oordeelt dat hij beter af is bij een Nederlandse uitgever? Omzeilt hij zo het vooroordeel... of bestendigt hij het juist, door een Vlaams boek aan te bieden met een Nederlands pakje eromheen?

De contacten tussen de Nederlandse en de Vlaamse Boekverkopersbond zijn hartelijk en zeer positief. Er is concrete samenwerking op het terrein van de vakopleiding. Beide bonden wisselen nuttige informatie uit en een gemeenschappelijke boekenbon is in voorbereiding.

De taak en de unieke functie van de boekhandel bestaan in het opbouwen van een vertrouwensrelatie met de klant. Hem helpen zich een weg te banen in het overaanbod van gelijkaardige en concurrerende reeksen van uiteenlopende kwaliteit. Te kiezen uit het aanbod van de enkele boeken met zeer grote oplages en de vele die haast niemand leest. De relatief kleine oplages in onze taal verklaren meteen ook de relatief hogere kostprijs van het Nederlandstalige boek ten opzichte van het Duitse, het Franse of het Engelse.

Steinberger is niet alleen bestuurslid van de boekverkopersbond in Vlaanderen en voorzitter van de internationale IBF, maar ze is ook bestuurslid van de Europese bond. Op al die terreinen neemt ze het op voor het Nederlandstalige boek en werkt aan pragmatische oplossingen voor alledaagse problemen. Zoals bijvoorbeeld de korte levensduur van een boek - een zestal maanden - en het overhaast verramsjen. Of het voornemen om het aantal magazijnen af te bouwen in Vlaanderen, zodat iedereen centraal vanuit Culemborgh bevoorraad kan worden.

De techniek staat voor niets

Wat is de impact van de technologie, van Internet bijvoorbeeld? Steinberger ziet gevaren, en daarnaast grote uitdagingen en nieuwe mogelijkheden. De twee grootste Amerikaanse boekhandels verkopen massaal via Internet.

Met verlies, want het leveren van service kost hen veel geld. De concurrentie zelf - op leven en dood - kost handenvol geld. Toch is het een prestigezaak voor Barnes and Noble en voor Amazon.com aanwezig te zijn op dit medium, dat vaak bedrieglijk handig lijkt. Een Amerikaanse lezer schreef onlangs naar Time Magazine: ‘Vroeger liep ik naar mijn boekenwinkel. Ik bestelde en boek en moest zes weken wachten. Nu surf ik een beetje op Internet, vind mijn boek, ik stuur gegevens van mijn creditkaart door en hup, het boek is besteld. Ongelooflijk! En vervolgens moet ik zes weken wachten op de levering...’

Tijd om afscheid te nemen van boekhandel De Reyghere en zijn gedreven zaakvoerster. Verantwoordelijk ondernemen, respect voor de consument, dacht ik bij mezelf, toen ik naar buiten stapte met enkele boeken onder de arm. Sommigen noemen het boekenvak een culturele industrie. Hoe lang nog voor ook die naar verre oorden verdwijnt, waarbij ik denk aan Tsjechië of Korea? Gelukkig zijn daar nog de boekhandelaars, aloude ambachtslui. Dat mensen als Yvonne Steinberger werken aan wat komen gaat, is een geruststelling. Toch is het verleden - in Brugge en daarbuiten - een omgeslagen bladzijde.

De toekomst blijft een boek met zeven zegelen.

John Van Vreckem is coördinator interne relaties bij de dienst interne en externe relaties van de VRT