Neerlandia. Jaargang 102

[p. D 13]

De juiste prijs?
● Lieven Germonprez

Vijftien jaar al gaat de opening van de Antwerpse Boekenbeurs gepaard met het opwarmen van onderhand traditionele Vlaamse kost: waar blijft die vaste boekenprijs? Ministers komen en gaan. Voor- en tegenstanders blijven bij hun argumenten. Het betreffende wetsvoorstel is inmiddels een familieaangelegenheid geworden en ligt voor advies bij de Raad van State. De volgende ronde kan beginnen.

Mensen gaan steeds minder lezen en meer tijd spenderen aan andere vormen van ontspanning. Het aantal boekenwinkels in Vlaanderen is de afgelopen jaren sterker gedaald dan in landen waar een vaste boekenprijs geldt: van 400 naar 200 tussen 1978 en 1988, en nog eens minus 15 procent tot op heden. De prijs van de boeken stijgt bij ons trouwens gevoelig sneller dan de inflatie. Allemaal factoren die er mede voor zorgen dat uitgevers er meer en meer voor terugschrikken om zich aan moeilijker genres te wagen.

Hoog tijd om de vaste boekenprijs weer in te voeren, vinden voorstanders ervan. Zoiets bestond al in België bij wijze van agreement tussen uitgevers en handelaars onderling, tot een Europees arrest daar in 1982 korte metten mee maakte. ‘Nochtans is een vaste boekenprijs een noodzakelijke voorwaarde voor een boekbevorderend beleid’, meent Carlo Van Baelen, secretaris van de Vlaamse Boekverkopersbond. ‘In landen met zo'n systeem gaat de boekensector duidelijk veel minder aan het slabakken.’

Koren op de molen van de voorstanders is de boekenmarkt in Groot-Brittannië. Over het Kanaal werd in september 1996 het Net Book Agreement opgeheven, een overeenkomst over verticale prijsbinding waar de overgrote meerderheid van de uitgevers zich aan hield. Twee grote uitgevers kregen het echter financieel moeilijk, en besloten nieuwe titels tegen lagere prijzen aan te bieden. In een mum van tijd lag het Net Book Agreement aan scherven.

‘Met nefaste gevolgen voor de consument’, aldus Van Baelen. ‘Die krijgt nu wel tot 30 procent korting op bestsellers, maar betaalt ondertussen een kwart meer voor de rest van het boekenaanbod. Uitgevers verhogen nu immers hun prijzen kunstmatig om grotere kortingen te kunnen toestaan op toppers, maar de rest stijgt mee.

Nu hebben grote Amerikaanse ketens de Britse markt ontdekt, met als enig wapen de prijs. Het effect van megaboekhandels op het aantal boekenwinkels en het boekenaanbod laat zich raden. Maar wat heeft het voor zin om kilometers te rijden voor die ene goedkope bestseller, en voor de rest meer te betalen?’

Met een vaste boekenprijs zou niet alleen een landelijk verspreid netwerk van boekhandels gehandhaafd kunnen worden, vindt ook Wim De Mont, voorzitter van de Vlaamse Vereniging ter Bevordering van het Boekwezen (VBVB). Tegelijk kunnen die dan een breed assortiment aan titels blijven aanbieden. ‘Maar we leven in een moeilijk landje, hé. Er blijven twee grote struikelblokken overeind. Ten eerste zijn de Nederlandstalige en de

Luc Martens

Franstalige markt totaal verschillend: kortingenbeleid, recht van retour, enz. De hele manier van werken is anders. Tussen die twee partijen heeft het op federaal niveau al een paar keer flink gebotst.’

‘Ten tweede wordt zowat 65 procent van de literatuur en huis-, tuin- en keukenboeken in Vlaanderen ingevoerd. Een wet op de vaste boekenprijs zou echter alleen gelden voor de in België uitgegeven boeken, want de Europese Commissie wil niet van een vaste boekenprijs voor import weten. En twee circuits naast elkaar, dat is uiteraard niet houdbaar.’

Minister voor Cultuur Luc Martens deelt dat standpunt, en zit daarmee helemaal op de golflengte van zijn voorganger Hugo Weckx. ‘De minister blijft voorstander van een vaste boekenprijs’, meldt woordvoerder Piet De Leersnyder. ‘Het boek is weliswaar een economisch product, maar in de eerste plaats een cultuurproduct. De vaste boekenprijs biedt de meeste garanties dat naast de bestsellers ook

[p. D 14]

de minder gemakkelijke boeken een zo groot mogelijke verspreiding kennen.’ Als economisch product en dus federale materie valt het boek echter onder Economische Zaken. Minister Elio di Rupo heeft, anders dan zijn voorganger en notoir boekenprijs-tegenstander Melchior Wathelet, tot dusver nog geen duidelijke signalen in het dossier gegeven.

Prijzenkartel

Niet iedereen is echter van de deugden van een vaste boekenprijs overtuigd. Met name liberale denkers zien er een bedreiging voor de vrije boekenmarkt in. Berucht is het onderzoek van professor Paul De Grauwe en Geert Gielens uit 1993. De conclusie daarvan is



dat een vaste boekenprijs eigenlijk ‘een door de overheid goedgekeurd prijzenkartel’ is, waarbij culturele argumenten gebruikt worden om commerciële belangen te verbergen. Een vaste boekenprijs zou niet zozeer de leescultuur, dan wel de winst van de boekhandelaars bevorderen. Verder blijft het aantal boekhandels - zij het dan minder snel - dalen, zoals in Frankrijk na de invoering van de wet-Lang (de Franse versie van de vaste boekenprijs). Een vaste boekenprijs zou aldus weinig aan de malaise in de boekensector in Vlaanderen veranderen. Grote boekenketens zien al evenmin heil in een vaste boekenprijs. Zij kunnen gevoelige kortingen op recente publicaties geven door grote afnames bij de uitgever. Maar ze vrezen door een gedwongen prijsstijging geconfronteerd te worden met een lagere verkoop.

Steekhoudend of niet, het wetsvoorstel voor een vaste boekenprijs in België zit al jaren geblokkeerd. CVP'er Herman Suykerbuyk stoomde in 1991 het betreffende wetsvoorstel voor de senaat klaar op basis van de wet-Lang. Vervroegde verkiezingen zetten het dossier op de helling, maar het werd wel weer opgevist door de Nederlands-Vlaamse Studiegroep Vaste Boekenprijs. Die werd in 1994 opgericht door het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie.

De studiegroep had in april 1995 al een eindrapport klaar, met een herwerkte versie van het wetsvoorstel Suykerbuyk. En niet onbelangrijk: het Directoraat-Generaal Interne Markt van de Europese Commissie (DG XV) gaf het een positief advies mee. In het rapport staat een tekst ‘voor wetgevend initiatief’, en het is die tekst die senator Ludwig Caluwé - schoonzoon van Herman Suykerbuyk - eind 1995 als voorstel van wet indient. Het is mee ondertekend door Jacques D'Hooghe, Johan Weyts, Leo Delcroix (alledrie CVP), Bert Anciaux (Volksunie) en Eddy Boutmans (Agalev).

Het wetsvoorstel verordent dat elk boek een vastgestelde particuliere verkoopprijs moet hebben, bepaald door de binnen- of buitenlandse uitgever of invoerder. Die kan de vaste prijs pas opheffen wanneer er twee jaar verstreken zijn sinds de publicatie van het boek. Boekhandelaars zouden wel van de aanbevolen verkoopprijs kunnen afwijken, afhankelijk van de amendementen zelfs tot vijftien procent. Daarmee wil men het systeem van de klantenkaarten kunnen behouden. Opruimingen zouden slechts mogelijk zijn voor boeken waarvoor geen vaste prijs meer geldt, beschadigde boeken of boeken die twee jaar oud zijn en minstens zes maanden in voorraad zijn gehouden. Verder zou er een commissie voor de vaste boekenprijs opgericht worden, met daarin auteurs, uitgevers, boekhandelaars en consumentenorganisaties. Die zou dan de gevolgen van de maatregel, zoals de prijsvorming - en evolutie, het aantal verkooppunten en het titelaanbod in de gaten moeten houden. Na vijf jaar zou de commissie via een evaluatie moeten nagaan of de doelstellingen van de vaste boekenprijs wel bereikt werden.

Europese studie

Bij het begin van het parlementaire jaar in oktober moet de Raad van State haar advies over het wetsvoorstel Caluwé af hebben, en kan de senaatscommissie voor Financiën en Economische Aangelegenheden zich er weer over buigen. Dat het dossier daar al sinds december 1995 in behandeling is, wijten bepleiters van de vaste boekenprijs onder meer aan vertragingsmanoeuvres van de (Franstalige) liberalen in de commissie. Vertragen uit principe, als verdedigers van de vrije markt, of vertragen uit bekommernis om het voortbestaan van de Franstalige uitgeverijen, die het vooral van de export moeten hebben. Met het advies van de Raad van State zou er weer schot in moeten komen.

Maar belangrijker nog lijken de ontwikkelingen op Europees niveau. ‘Er is een ernstig meningsverschil tussen Europees commissaris voor mededingingsbeleid Karel Van Miert en de landen waar een vaste boekenprijs geldt’, licht Piet De Leersnyder, woordvoerder van minister Martens, toe. ‘Van Miert verzet zich daartegen. Maar ondertussen is duidelijk dat er ook binnen de Europese Commissie geen eensgezindheid heerst over het dossier.’

Het gaat daarbij niet om de interne landelijke markten, wel om grensoverschrijdende taalgebieden zoals Duitsland, Oostenrijk en Duitstalig Zwitserland, de Engelstalige eilandengroep en Nederland en Vlaanderen. De notie ‘taalgebieden’ lijkt inmiddels wel aanvaard binnen de Europese Commissie. Een extern bureau heeft nu opdracht gekregen een grensoverschrijdende studie op te stellen over de effecten van de vaste boekenprijs in de lidstaten van de Europese Unie. De resultaten daarvan worden half november bekendgemaakt op de ministerraad voor cultuur, die in Oostenrijk plaatsvindt.

De spanning zit er alvast in. Blijkt het boek een cultuurproduct, dan krijgt het voorstel voor een vaste boekenprijs in ons land een flinke duw in de rug. In het andere geval gaat de boekensector in de andere lidstaten die van België, Groot-Brittannië, Griekenland en Zweden achterna.

Lieven Germonprez is freelance journalist