Neerlandia. Jaargang 102

[p. D 10]

Karel Van Miert

Van Miert's actie tegen vaste boekenprijs valt slecht
● Gerhard te Winkel

De KvB, de Koninklijke Vereniging ter bevordering van de belangen des Boekhandels, de Nederlandse uitgevers, de Nederlandse boekhandels en een gedeelte van de Nederlandse politici hebben een ernstig meningsverschil met Europees commissaris Karel Van Miert. Van Miert liet eind april weten dat de vaste boekenprijs voor het Nederlandse boek moet verdwijnen. In Nederland zijn boekhandels verplicht boeken die ze bij uitgevers of het Centraal Boekhuis in Culemborg bestellen voor een vastgestelde prijs te verkopen. Als een boekhandelaar zich niet aan de afspraken houdt, krijgt hij de politie op zijn dak. De verkoper die een boek onder de vastgestelde prijs verkoopt kan een boete tot fl. 50.000,- krijgen. De Nederlanders reageerden geprikkeld op het negentig pagina's dikke Statement of Objection van de Europese commissaris. In Nederland ging men ervan uit dat tot 2005 de huidige regeling mocht blijven bestaan. De grote angst is dat grote winkelketens zoals Free Record Shop, Blokker of Albert Heijn bestsellers tegen dumpprijzen gaan verkopen.

[p. D 11]

Nederlandse boekenwereld in actie tegen Europees commissaris

De Nederlanders hebben enkele bezwaren tegen de handelswijze van Karel van Miert. ‘Van Miert is helemaal niet competent in deze kwestie’, zegt Van Vollenhoven, secretaris van de KvB. ‘Hij heeft altijd gezegd dat hij zich uitsluitend met de handel tussen staten bezighoudt. Dit is een zuiver interne Nederlandse kwestie.’ ‘Van Miert heeft ons bij wijze van spreken een dagvaardiging gestuurd’, zegt Van Vollenhoven. ‘We zullen binnenkort moeten antwoorden. Ons antwoord zal uit twee onderdelen bestaan. Wij vinden Van Miert niet competent en bovendien zijn wij van mening dat er geen sprake is van beïnvloeding van de handel. Daarom kan in onze ogen deze regeling gewoon blijven bestaan’, aldus Van Vollenhoven.

Bij het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen wijst voorlichter Henriëtte Broekema erop dat Van Miert het culturele belang van de vaste boekenprijs onderschat. ‘De Europese commissaris doet alsof het bij de boekenprijs alleen maar om een economisch belang gaat.’

Kartelvorming

‘Maar het gaat hier om een cultureel belang. Voor de Nederlandse cultuur is het belangrijk dat de vaste boekenprijs blijft bestaan. Door de winst die er op bestsellers gemaakt wordt, kan het assortiment van uitgevers en boekhandels breed gehouden worden’, zegt Broekema. ‘In Artikel 128 van het Verdrag van Maastricht staat dat bestuurders bij al hun beslissingen rekening moeten houden met het culturele belang van Europa. Wij vinden dat Van Miert dat op dit moment niet doet. Hij gaat ook tegen een uitspraak van de Europese cultuurministers in.’

Van Miert heeft zich op het standpunt gesteld dat er weliswaar gesproken kan worden van een cultureel



belang, maar dat geldt in zijn ogen alleen voor literaire werken. Bij andere genres is er geen sprake van een cultureel belang, maar die boeken moeten in Nederland volgens de wet toch tegen een vastgestelde prijs verkocht worden. In die gevallen is in de ogen van Van Miert sprake van een vorm van kartelvorming. Als een uitgever immers niet meedoet aan het systeem kan hij zijn boeken niet verkopen en een boekhandelaar, die zich niet aan de afspraken houdt, kan een zware boete krijgen.

Patat-economie

Aad Nuis van D'66, die op het moment dat Van Miert zijn bezwaar aantekende verantwoordelijk staatssecretaris was, verklaarde voor de VPRO-radio dat de vaste boekenprijs niet mocht verdwijnen. “Als Van Miert doorzet maken we een wet, die de vaste boekenprijs regelt. Dan is er geen sprake van kartelvorming tussen bedrijven.”’ Of deze wet veel kans maakt, als Van Miert gelijk heeft met zijn bezwaren tegen de Nederlandse gang van zaken, is nog maar de vraag. Zo'n wet zou wel een methode zijn om tijd te winnen.

Overigens werd staatssecretaris Nuis in het tweede paarse kabinet opgevolgd door PvdA-er Rick



van der Ploeg. Van der Ploeg wordt niet gerekend tot de voorstanders van de vaste boekenprijs. Het aantreden van het nieuwe Nederlandse kabinet zorgde voor een opleving in de discussie over dit onderwerp. Op 7 augustus meldde de econoom De Ruyter van Steveninck dat een vaste boekenprijs niet meer van deze tijd is. Hij somde drie argumenten op. De vaste boekenprijs is noch efficiënt, noch rechtvaardig, noch consequent. De Ruyter van Steveninck gaat er vanuit dat de vaste boekenprijs het mogelijk maakt dat elitaire, nauwelijks te verkopen boeken toch uitgegeven worden. Hij stelt

[p. D 12]

dat een boek dat niet verkoopt beter helemaal niet uitgegeven kan worden. Bovendien wordt zo'n werk uit de winst van een bestseller gefinancierd. Elitaire werken worden vooral door intellectuelen en andere rijken gelezen. Dat betekent dat de arme Nederlanders de rijken subsidiëren.

Op dit artikel kwamen veel boze reacties. Redacteur Bastiaan Bommeljé antwoordde met het stuk ‘Vaste boekenprijs is nodig tegen patat-economie’. Hij noemde de argumenten van De Ruyter van Steveninck volstrekte onzin. Hij sneerde dat economen zoals De Ruyter van Steveninck en Van der Ploeg eens vaker een goed boek zouden moeten lezen en zich niet blind moeten staren op het marktmechanisme.

Stuntprijzen

Binnen het boekenvak bestaat de angst dat als de vaste boekenprijs losgelaten wordt, winkelketens als Albert Heijn of Blokker bestsellers voor stuntprijzen gaan aanbieden. Dat zou de winsten van de boekhandels aantasten. Daardoor zou het brede aanbod van boeken, dat de Nederlandse branche zo'n goede naam geeft verschralen.

‘In Vlaanderen heeft men de vaste boekenprijs losgelaten’, zegt Van Vollenhoven. ‘Dat heeft er toe geleid dat het aantal uitgevers en boekhandels verminderd is. Het is allemaal veel minder geworden. Wij betreuren die ontwikkeling. Wij zouden het zeer toejuichen als er ook in Vlaanderen weer een vaste boekenprijs ingevoerd zou worden. We zijn per slot van rekening één taalgebied. Dan lijkt het redelijk dat er in hetzelfde taalgebied ook dezelfde prijs voor hetzelfde boek betaald wordt. Tussen Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland bestaan zulke afspraken en dat functioneert prima.’

‘In Nederland hebben we een uitstekend aanbod van boeken. We hebben veel goede boekhandels en een Centraal Boekhuis. Daar kan een boekhandelaar elk gewenst boek bestellen en dan heeft hij het boek binnen 24 uur in huis. In Vlaanderen is dat allemaal veel minder goed geregeld.

Daarom zijn we ook niet blij met dit initiatief van Van Miert. Wij hopen dat de situatie in Vlaanderen dezelfde als in Nederland zal worden. We ontplooien ook initiatieven om in Vlaanderen een vaste boekenprijs te krijgen’, zegt Van Vollenhoven. ‘Van Miert wil dat we de kant van Vlaanderen opgaan. Dat lijkt me niet de bedoeling.’

U-bocht-constructie

In Nederland staat de vaste boekenprijs de laatste jaren onder druk. Free Record Shop en Blokker hebben regelmatig laten weten dat ze bestsellers onder de vastgestelde prijs wilden verkopen. Free Record Shop werd al eens door de rechter teruggefloten. Nederlandse boekhandels dreigden in die tijd als tegenmaatregel cd's onder de vaste prijs te gaan verkopen. In de jaren tachtig stuntte Albert Heijn tijdens de Kinderboekenweek met kinderboeken, die volgens woordvoerders van de supermarkt uit België geïmporteerd werden. De KvB daagde Albert Heijn voor de rechter en won de zaak. ‘Albert Heijn liet gewoon een vrachtauto naar Vlaanderen rijden. Daar draaide de auto om en importeerde zo de boeken. De rechter oordeelde dat dit een Ubocht-constructie was en verbood deze actie’, vertelt Van Vollenhoven. ‘Als je uit België boeken importeert moet je aan kunnen tonen, dat de boeken in het reële handelscircuit gekocht zijn. De boeken moeten echt in Vlaanderen verhandeld zijn.’

Nu de prijs van geïmporteerde boeken sinds 1 mei losgelaten is, krijgen de winkelketens een goede kans. Ze kunnen de nieuwe Grisham, Ratelband of Braakhekke in België uit het reële handelscircuit oppikken en voor een dumpprijs in Nederland verkopen. Dit wordt parallel-import genoemd. In de praktijk blijkt daar juridisch nauwelijks iets tegen te ondernemen.

Enkele Nederlandse zaken importeren uit landen buiten de Europese Unie cd's van populaire bands en artiesten, zoals Michael Jackson, The Rolling Stones, Marco Borsato en Rob de Nijs. Deze schijven worden voor stuntprijzen verkocht. De meeste zaken importeren hun cd's uit de Verenigde Staten en Canada. In het nieuwe continent worden blijkbaar ook veel Nederlandstalige cd's geproduceerd. Over deze cd's worden wel gewoon auteursrechten en belasting betaald. De producten zijn volkomen legaal, alleen de manier waarop de prijs wordt vastgesteld zou illegaal zijn.

De belangenbehartigers van de Nederlandse muziekwereld proberen al enkele jaren cd-zaken die deze methode gebruiken, door de rechter te laten veroordelen. Tot nu toe zijn deze pogingen op niets uitgelopen. Ook met bijvoorbeeld fotocamera's en spijkerbroeken worden op deze manier de vaste prijzen ontdoken. Bij boeken ligt de zaak heel duidelijk. Nederlandse ketens kunnen volkomen legaal boeken uit Vlaanderen importeren en in Nederland onder de vastgestelde prijs verkopen. Als deze route door Nederlandse bedrijven gevolgd wordt, heeft Van Miert alsnog zijn zin gekregen. Tenzij in Vlaanderen de vaste boekenprijs weer ingevoerd wordt.

Gerhard te Winkel is journalist en publicist