maar dat direct van haar hand is. Dit levert uiteraard een zeer levendig beeld van de vorstin op.
Wat veel mensen zich misschien niet realiseren is dat het huis Oranje-Nassau met Wilhelmina in feite uitgestorven is. Hoe zit dat eigenlijk?
Genealogisch gezien is de naam van het geslacht inderdaad gebonden aan de naam van de man en had de naam van ons koninklijk huis na Wilhelmina's huwelijk eigenlijk Oranje-Mecklenburg moeten zijn - de titel prins(es) van Oranje is wel in de vrouwelijke lijn overdraagbaar. Vanwege de speciale betekenis van de naam Nassau voor onze geschiedenis heeft men echter een compromis gesloten met de Luxemburgse Nassau's. Vanaf 1901 was Oranje-Nassau voortaan één naam.
Tegenwoordig zou het, denk ik, anders zijn gegaan. Denk maar aan de discussie in de Tweede Kamer over het feit of adel in vrouwelijke lijn moet kunnen overgaan. Waarom zouden voor de genealogische naamgeving vrouwen anders behandeld worden dan mannen?
Het meest kenmerkende voor Wilhelmina is haar streven naar nationale eenheid. Hoe uitte zich dit?
Het beste voorbeeld is misschien dat ze het Frans als hoftaal afschafte. Dit gebeurde in een tijd dat de hogere klassen in Nederland in het algemeen nog Frans spraken. In 1914 werd ze vanwege haar grote verdiensten voor het Nederlands door de Universiteit van Groningen tot ‘doctor honoris causa’ in de Nederlandse Letterkunde benoemd.
Wat was eigenlijk de positie van het koninklijk huis na Willem III, of koning Gorilla zoals hij weleens genoemd wordt?
Die was volgens mij veel beter dan men nogal eens denkt. Willem werd voornamelijk door de Sociaal-Democraten van Domela Nieuwenhuis sterk verketterd. De invloed van Domela wordt naar mijn mening echter nogal overschat. Bij sommige historici bestaat nu eenmaal de behoefte tot het doen van ‘sweeping statements’. In het geval van de al dan niet aanwezige populariteit van Willem is dit echter niet of nauwelijks te herleiden tot historisch materiaal.
Het echte verzet tegen Wilhelmina, als je het zo ten minste mag noemen, kwam uit een volledig andere hoek, met name Abraham Kuyper.
Onder streng gereformeerden was er verzet tegen het idee van een vrouw aan het hoofd van een regering. Bovendien was Kuyper drie keer zo oud. In principe waren de confessionelen natuurlijk voorstander van de monarchie. Die gevoelens moeten dus vrij ambivalent zijn geweest. De relatie tussen Kuyper en Wilhelmina was dan ook allesbehalve goed te noemen. Wilhelmina had gloeiend het land aan hem. Wat hierbij een grote rol speelde was de door Kuyper veroorzaakte kerkscheuring, die grote verdeeldheid bracht. Bovendien verdacht Wilhelmina hem van republikeinse sympathieën.
Hoe ver ging Wilhelmina's invloed? Had ze staatsrechtelijk niet meer macht dan koningin Beatrix nu heeft?
Het grote verschil met tegenwoordig is dat het kabinet ten tijde van Wilhelmina veel minder als een eenheid optrad. Ze sprak met elke minister afzonderlijk in plaats van, zoals nu, alleen met de minister-president. Daarbij is er maatschappelijk natuurlijk veel veranderd; de nivellering en de democratisering. Processen die onder Wilhelmina pas begonnen.
Zijn er overeenkomsten m.b.t. de invloed van het vorstenhuis als je naar dat van Nederland en van België kijkt?
De Nederlandse en Belgische grondwet zijn op het terrein van de bevoegdheden van het staatshoofd nagenoeg gelijk aan elkaar, door de oorlog echter kon Albert, de ridderkoning, als opperbevelhebber van de strijdkrachten veel macht naar zich toe trekken. Dit werkte na 1918 sterk door.
Hoe waren de persoonlijke contacten met het Belgische koningshuis?
Pas in 1910 hadden de beide koningshuizen voor het eerst contact met elkaar. Toen kwam Albert voor een staatsbezoek naar Amsterdam. Albert's voorganger Leopold II had nogal een slechte reputatie op seksueel gebied. Tijdens het bezoek van Albert sprak Wilhelmina Frans. Dat is grotendeels te wijten aan de enorme invloed van het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken. Tot op de dag van vandaag is men daar nog steeds zeer huiverig voor het gebruik van het Nederlands. Bovendien was Wilhelmina waarschijnlijk niet erg goed op de hoogte van de taalkwestie. Zover ze contacten had in België beperkte deze zich tot de hogere kringen die natuurlijk allemaal Frans spraken. Na de oorlog, een periode waarin de Vlaamse Beweging sterk in opkomst was, namen de contacten met België bovendien weer sterk af vanwege de aanspraken die België maakte op Zeeuws-Vlaanderen en op Nederlands-Limburg. Aanspraken die grote verontwaardiging opwekten aangezien Nederland honderdduizenden Belgische vluchtelingen had opgevangen gedurende de oorlog. Veel Nederlanders vonden dat ze beter hadden verdiend dan een Belgische annexatie van Nederlands grondgebied.
Speelde bij Wilhelmina misschien een ressentiment over de 80-jarige oorlog een rol?
Auteursrechtelijk beschermd
